Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1993, Side 6

BORGARSKIPULAG í FORTÍÐ OG NÚTÍÐ
„Litlir kassar' út
um holt og hæðir
Ummæli í tímaritinu Architectural Review um
Reykjavík sem „sprawling suburb“ eða dreift
úthverfí, hafa orðið mér tilefni til hugleiðinga
um þá leið, sem við höfum á undanfömum
áratugum kosið að fara í skipulagi Reykjavík-
í framhaldi af ummælum
um Reykjavík í
alþjóðlegu tímariti um
arkitektúr og frá var sagt
í síðustu Lesbók, og að
gefnu tilefni
annarsstaðar, verður
hugað nánar að þeirri
skipulagshugmynd, sem
hér hefur orðið að
veruleika. Er hún
evrópsk, er hún amerísk,
er hún miðuð við að hver
einasti maður aki bíl,
myndar hún þægilegt
umhverfi?
ur. Það á eins við um Akureyri, Kópavog,
Hafnarfjörð og raunar alla bæi á Islandi.
Hér er átt við þá meginstefnu, að svo til
hvert hús skuli byggt sem eining út af fyr-
ir sig, helzt á rúmgóðri lóð. Þetta gisna
þéttbýli dreifist þá út um víðan völl með
öllum þeim tilkostnaði sem af því sprettur.
Kostimir felast í því að annarsstaðar en í
stórum sambýlishúsum er fólk eitthvað
meira út af fyrir sig og getur ræktað sinn
garð. Fyrir allan þann fjölda, sem flutzt
hefur á mölina úr smærri bæjum eða úr
sveitum, er það ugglaust nær hinu uppruna-
lega. Það skal fúslega viðurkennt, að fjöl-
mörg hverfí með smærri húsum eða einbýlis-
húsum, bæði í Reykjavík og öðrum bæjum,
eru út af fyrir sig fallegt umhverfi, þar sem
laufkrónur trjánna teygja sig á sumardögum
upp fyrir þök húsanna og lóðimar eru unn-
ar af verulegum listrænum og menningar-
legum metnaði. Samt er og verður spurning
hvort þetta sé hin rétta leið í bæja- og borg-
arskipulagi á norðurhjara veraldarinnar.
II
Fyrir nokkmm ámm ritaði Björn Ólafs,
arkitekt, sem nú starfar í París, grein um
skipulag Reykjavíkur, og hafði hann þá
um árabil búið í Frakklandi. Þar sagði
Björn, að Reykjavík gæti ekki talizt evr-
ópsk borg. Hún minnti að flestu leyti á
amerískar borgir, sem dreifðar eru um
slíkar víðáttur, að það er eins og bygging-
arlandið sé óendanlegt. Til dæmis að taka
em 80 km í gegnum Houston í Texas og
miðbærinn með skýjakljúfunum lítið stærri
en miðbærinn í Reykjavík. Allt hitt eru
úthverfí með einnar og tveggja hæða hús-
um. Sumpart er allt yfirvaxið með skógi
svo það sést í rauninni ekki að þetta sé
borg, nema kannski úr lofti.
Víða í Bandaríkjunum em þessu óendan-
legu úthverfí mjög huggulegt umhverfi;
þó fínnst mér hvimleitt, að lifandi sála
sést yfirleitt ekki á ferli nema í bíl. Bíllinn
er grundvöllur þessa lífsmáta, þessa skipu-
lags og húsmæður eru hálfu og heilu dag-
ana að aka börnunum sínum í tima eða
eitthvað ámóta. Að skreppa spöl eins og
úr Reykjavík og austur á Selfoss eða
Hvolsvöll, þykir ekki umtalsvert. Allt
byggir þetta á ofboðslegri sóun, bæði á
tíma fólks, á bílum og eldsneyti og síðast
en ekki sízt á landi.
í minni bæjunum em verzlanir, veitinga-
hús og þjónustufyrirtæki við „Main
Street“, aðalgötuna, sem allsstaðar hefur
fengið útlit frumskógarins. Þar sést varla
í hús fyrir auglýsingaskiltum, sem æpa
hvert í kapp við annað. Þarna skilur sem
betur fer á milli okkar og þeirra. Aðalgat-
an í íslenzkum kaupstað er laus við þessa
áþján að mestu. Þó er að síga á ógæfuhlið-
ina. Maður er til dæmis boðinn velkominn
í Mosfellsbæ með flennistóru flettiskilti,
sem er einungis til ama eins og hver ann-
ar óþrifnaður og ber ekki vott um mikinn
menningarlegan metnað
Þó flestir íslenzkir bæir - nema kannski
Kópavogur - hafi úr talsverðu landi að
spila, er óþarft -að haga sér eins og því
séu engin takmörk sett og úthverfí Reykja-
víkur muni með tíð og tíma teygja sig
uppá Hellisheiði og Akureyri innst inn í
Öxnadal. Mér fínnst bandarískir bæir sízt
af öllu verðug fyrirmynd og alveg afleitt
að útlendir gestir sjái sérstök tengsl á
milli Reykjavíkur og smábæja í Florida,
eða annarsstaðar þar í landi.
III
Fyrir skömmu ræddi formaður Arki-
tektafélags íslands við mig og fór þess á
leit að ég tjáði mig um það á einhverri
samkomu, hvernig Reykjavík kæmi mér
fyrir sjónir. Ég er honum þakklátur fyrir
traustið, en sagði honum, að ef ég mess-
aði eitthvað um þetta, þá yrði það eins
og áður hér í Lesbók.
Ég vona að þeir hjá Arkitektafélaginu
hafi fundið einhvern eða einhverja, sem
gátu talað yfir hausamótunum á þeim svo
gagn væri að. En ég fór eftir þetta að
velta því fyrir mér, hvernig ég mundi svara
spurningunni. Það svar hef ég gefið áður
og það hefði ekki orðið til neinnar gleði
fyrir arkitekta að hlusta á það, því þeir
Hluti Vesturbæjaríns í Reykjavík. Ekki ól
aðadegi. En hér er þó umfram allt skipuli
renningurinn lyóti sín sem bezt.
bera höfuðábyrgð á því ásamt kjörnum
sjórnmálamönnum, að Reykjavík er
„sprawling suburb“ eins og ráðhúsrýnirinn
sagði. Ábyrgðin er þeirra, að mið hefur
verið tekið af hinni amerísku „bílaborg“,
sem útheimtir yfirgengilegar fjárfestingar
í umferðarmannvirkjum og dreifingu á
allskonar þjónustu, sem fólk vill hafa í
námunda. Þeir bera ábyrgðina á því, að
smávegis útréttingar taka óratíma, því aka
verður bæinn endanna á milli til að sinna
hversdagslegum erindum. Reykjavík nær
yfir svæði sem sumar milljónaborgir eru
byggðar á, ekki bara í Austurlöndum,
heldur einnig í Evrópu. Þeir bera ábyrgð
á því, a.m.k. að hluta, að óeðlilegt stress
er sagt vera í Reykjavík. Þetta manngerða
umhverfi okkar er svo erfitt og óhag-
kvæmt, að það veldur sérstöku álagi. Til
að mynda er ekki ein einasta greið umferð-
aræð í gegnum bæinn.
Ég hefði sagt arkitektunum eins og ég
hef sagt áður, að Reykjavík kemur mér
fyrir sjónir sem slitrur af bæ, eða einstök,
lítið samhangandi úthverfi. Þetta er bær
í henglum vegna þess, að bersvæðin, gal-
eyðurnar, setja mestan svip á hann.
Kannski hefur Ráðhússrýninum fundizt
„Litlir kassar/á lækjarbakka..." Þannig var byggt í Reykjavík, á öldinni sem leið
og enn húum við að skipulagi, þar sem litlir kassar eru lagðir til grundvallar.
Með aðalskipulagi Reykjavíkur, 1962, var lagður grundvöllur að þeirri víðáttu,
sem síðan er orðin á borginni.
6