Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1993, Blaðsíða 10

Á Kóngsveginum - Brúarfoss í Brúará. Fyrr-
um var aðeins gjáin, sem skerst inn í foss-
inn, brúuð og þótti vera slysagildra. Enn er
hægt að fara með hesta yfir Brúará á gömlu
brúnni, þaðan sem myndin er tekin.
Stígurinn og sundið
raður hófadynur, jóreykur, blá fjöll, fossar,
mýrar og blásin börð. Bæir undir hlíðum,
húsfreyjur utan dyra með skuplur, skyggja
hönd fyrir auga. Hjarðir á beit og um þær
þessi sæla rósemi dýrsins, þegar það er í friði
Konan í skutnum og
Gráni stjórna fórinni. Nú
eru það marglit föx sem
leika við strauminn: Grá,
rauð, brún, mósótt og
leirljós. Hún lokar
augunum og hlustar á
þessi gamalkunnu þekku
hljóð frá syndandi
hrossum og báti sem
klýfur straum.
Eftir ÁSTRÍÐI
SIGURMUNDARDÓTTUR
og lifir. sínu eigin lífi. Blámóða yfir fjarlæg-
um fjöllum, jökullinn hvítur og tiginn að
fjallabaki en roðnandi í síðdegissól. Eftir
stígnum hlaupa þrettán ferðahestar, mjó-
slegnir og sveittir, eftir langan og strangan
dag með fjöllum. Sumir ganga lausir, aðrir
bera töskur. Lestina reka nokkrar konur
og lítil stúlka er ríður stórum gráum hesti.
Allar eru þær sólbrúnar og rykugar og ef
til vill farnar að þreytast en í augum þeirra
er glóð gleðinnar því þær eru sælar og kjósa
sér ekki annað hlutskipti betra í bráð.
Almannagjá að baki. Þar umdi við dátt
af gný hófanna er bergmálið dundi svo
kátt. Að lifa slíkt er viðburður er ekki gleym-
ist. Það er tími til að hugsa og dást að
skarti náttúrunnar, njóta funans í fimum
fótum og kvikum bökum, horfa í hrynjandi
föxin. Er bugða kemur á veginn og lausu
hestamir líða hjá, sjást á hlið, er eitthvað
heillandi við alla þessa marglitu fætur sem
troða veginn, brúna, gráa, rauða og sokk-
ótta; sumir á skeiði, aðrir á brokki. Blessuð
hrossin, það leggur frá þeim þekkan ilm sem
allir ferðamenn þekkja.
Þegar kemur að lindánni fögru, Brúará,
er steypist svöl og tær niður úr skörðunum,
þá blasir brúin við. Þessi brú er trébrú, með
bogadregnu grindverki, mannhæðar háu,
var býggð í tilefni þess að Danakonungur
kom hingað í heimsókn; var því kölluð kon-
ungsbrú. Nú er hún orðin feyskin og léleg
svo allt verður að selflytja eins og sagt er,
aðeins hestur og maður í senn. En falleg
er brúin þótt við liggi að hún dingli undir
byrðinni. En þetta gengur slysalaust og er
eitt af því skemmtilega.
Gjá ein mikil liggur með syðri bakkanum
undir brúna og niður fyrir hana, steypist
vatnið þar niður í breiðum glitrandi fossi.
Spöl neðar skagar stór klettur út í ána.
Kollur hans er vel gróinn, kjörinn staður til
að hvílast og taka upp nesti.
Þarna í flúðunum leika sér af listfengi
litlu skærlitu straumendurnar. Hvar sem
þær sjást, skapa þær ætíð yndi fegurðar í
sál þeirra er horfa. Við klettarið fjallsins
svífa tveir ernir þöndum vængjum. Konurn-
ar Iíta þá hýru auga og ein þeirra tekur að
skýra dóttur sinni frá kynnum sínum af
þeim eða forfeðrum þeirra.
Þegar við systkinin vorum í æsku áttum
við heima syðst í þessari sveit, þar sem stór-
fljótið beygir og tekur stefnu beint til sjó-
ar. Þar við ána var fagurt klettabelti en í
fyrndinni höfðu nokkur björg fallið fram
úr beltinu og voru að hálfu leyti úti í ánni.
Eitt þeirra var miklu stærst og topplaga
og efst vaxið brúski af bleikum sigurskúfi;
kallað Kirkjuklettur, því það var trú manna
að þarna væru álfaborgir. Þannig var það
þegar líða fór á sumar að börnin á bænum
tóku að bíða hvern dag, þau biðu eftir haust-
undri nokkru sem alltaf kom. Það bar
skugga í loftið og þrír ernir komu svífandi,
tveir vaxnir og einn ungi, fleygur. Þeir sett-
ust beint ofan í sigurskúfsbrúskinn á Kirkju-
klettinum. Líklega hafa þeir flogið í einni
lotu ofan frá varpstað-sínum í fjallinu en
fundist nú verðugt að hvílast. Og þarna sitja
þeir lengi dags. Konunni finnst að þennan
dag ár hvert hafí verið logn og blíða og
þegar sól var sest, hafí skugga arnanna
borið langt út á ána og allt umhverfíð sleg-
ið undarlegri dul og töfrum. Hún lokar aug-
um og seiðir fram myndina hið innra með
§ér, reynir að mála hana með orðum svo
ævintýrið geti stigið fram í huga barnsins.
Og ernirnir svífa bæði að fornu og nýju.
Svo skapast ógleymanlegar stundir.
Enn sitja konurnar á klettinum hjá
brúnni. Ein þeirra tekur upp myndavél og
myndar borðhaldið. Allt ljómar í sólgiltrandi
úða. Henni flýgur í hug setning, höfð eftir
fanga, „að lifa var að muna blendnar ár
með stiklandi fiskum og sólskin í konu-
hári“, líka hári þeirra er þarna sitja.
Áfram er haldið því náttstað skal náð i
kvöld. Það glittir í Bláfell og Jarlhettur hin-
ar tindafögru sem sagt er um að séu eins
og tröllaheimar í nálægð. Það er riðið um
garð á hinu forna höfuðbóli, Bræðratungu.
Blæju er lyft frá glugga, hver skyldi vera
þar á ferð?
Á eyrunum við ána vex eyrarrós í breið-
um. Rósin blómstrar, árbakkinn roðnar. Áin
fellur skolgrá til suðurs, þungur straumur.
Að feijustað stefnir hópurinn. Handan ár-
innar er bær og þangað er ferðinni heitið
og skal nú sundlagt yfír ána. í hópnum er
rauð hryssa, besti gæðingur og fríð sýnum
en nokkuð við aldur. Hún á heima á bænum
fyrir handan. Þessi hryssa hefur verið að
heiman í fjarlægu héraði um tíma.
Nú gerist hún óró og vill stefna beint á
bæinn, varðar ekkert um ána. Hún geysist
á harðastökki niður eyramar og lætur ekk-
ert hefta för sína. Ein konan ríður eftir
henni en fær ekki við neitt ráðið. Hryssan
stansar andartak þegar hún kemur að ánni,
þefar og krafsar ofurlítið, en strokar síðan
beint út í. Hún syndir Iöngum, föstum sund-
tökum og skilar vel. Löngunin ber hana.
Höfuðið er frítt og rautt faxið.leikur fijálst
við skolgrátt jökulvatnið. Bijóst hennar klýf-
ur napran flaum án hiks eða efa. Þegar
hryssan kennir grunns gellur við glymjandi
Iangdregið hnegg. Það er kveðja hennar til
heimahrossanna. Það stendur heldur ekki á
svari. Hátt, titrandi hnegg klýfur loftið. Á
bakkanum birtist stór, föngulegur, leirljós
hestur; reiðhestur húsbóndans og foringi
hjarðarinnar. Þau mætast á háa, dökka
bakkanum sunnan árinnar. Fögnuður þeirra
er augljós, þau þefa og snúast hvort um
annað, svo leggja þau saman hálsana, rautt
og ljóst fax sameinast. Þau standa graf-
kyrr, líkust höggmynd.
Konan á eyrinni er heilluð, það er kæti
í augnaráði hennar og hún rankar ekki við
sér fyrr en kallað er til hennar, hún er á
valdi bernskunnar þegar hún var oft feiju-
maður á þessu fljóti. Er hún nær til hinna
eru þær að spretta af, handan árinnar sér
til manns og fylgir honum mógrár hundur.
Þegar báturinn kennir grunns er allur
hrossahópurinn reiðubúinn til sunds, Stóri
Gráni fremstur, hóglátur og varfærinn
dráttarhestur. Á öllum beislum er gerður
einteymingur, svo enginn flæki sig í taumi.
Bátnum er- ýtt frá landi og konan, systir
bóndans, sest í skut, hún teymir Grána.
Hann veður hiklaust út í. Á honum er ekk-
ert fum, dýfír aðeins flipanum í strauminn
og nasavængirnir titra ofurlítið, sýpur hregg
nokkrum sinnum þegar kalt vatnið seytlar
um bakið, brátt er hann kominn á hroka-
sund. Hinar konurnar verða eftir og reka
hópinn í ána. Það gengur talsvert á; svipu-
smellir og fyrirskipanir kveða við og brátt
eru öll hrossin komin í ána, nema ungi fol-
inn, Lýsingur, fjögurra vetra og nú beislað-
ur í fyrsta sinn og teymdur með. Er ögn
óstýrilátur, frýsar, snýr sér í hring og rís
upp með titrandi bóga. Yndisleg skepna og
ung, særð yfir því að vera svipt frelsiinu.
Það bregður angri í dökkt auga hans. Áin
er óárennileg með röstum og iðum. Hann
fær kjass og blíðuhót svo ungi gapinn lætur
sefast um stund. En út í beljandi strenginn
verður hann að fara á eftir hinum, hann
syndir knálega og spyrnir hart við straumi.
Við og við treður hann marvaða, lundin ör
og heit. í stefni bátsins situr lítil stúlka og
hundur. Þau halla sér hvort að öðru í hljóð-
um unaði endurfundanna, því þau eru gaml-
ir vinir. Hundurinn sýnist vera með lokuð
augu en ef vel er að gáð sést að í raun og
veru eru þessi hundsaugu vökul og fylgjast
vel með hverri hreyfíngu. Það má ekki á
milli sjá hvort er sælla, hundurinn eða stúlk-
an.
Konan í skutnum og Gráni stjórna för-
inni. Nú eru það marglit föx sem leika við
strauminn: Grá, rauð, brún, mósótt og leir-
ljós. Hún lokar augunum og hlustar á þessi
gamalkunnu þekku hljóð frá syndandi hross-
um og báti sem klýfur straum. Áraglam,
hvik báran við kjölinn, frýs og hnegg, niður
þungs straumfalls. Og minningarnar seiða
fram myndir af löngu liðnum atburðum frá
uppvaxtarárunum þegar hún tókst á og lék
sér við fljótið og hrossin. Gæðingar æskunn-
ar berast á bárum; mest ber þar á bleiku
höfði með sveipóttri stjörnu í enni, einnig
blesóttu, breið blesa, annað augað hvítt.
Það bregður fyrir neti, kviku af laxi, sem
verið er að innbyrða. Báturinn fleygist fyrir
nefið og inn í lygnuna. Þar er innbyrt. Þess-
ir silfruðu fríðu fiskar beijast hart fyrir lífí
sínu með sporðaköstum og busli. Sú tíð er
nú löngu liðin en virðist þó hverfa inn i líð-
andi stund.
Ofurlítill hnykkur og báturinn skríður í
vörina. Gráni tekur land og hin hrossin
hvert af öðru. Konan sleppir taumnum og
sá grái tekur strikið upp götusneiðinginn
sem liggur upp svarta bakkann, hrossin
fylgja honum hvert af öðru og það stirnir
á vota feldi þeirra. Uppi á bakkanum bíður
vallendisgrasið þétt og ilmandi, vel þegið
svöngum. Feijumaðurinn ýtir bánum aftur
á flot, hann á eftir að sækja hinar konurn-
ar. Smástúlkan og systir hans hvíla sig á
meðan sú litla leggur arm sinn um hund-
inn. Konan horfir niður eftir ánni. Ögn neð-
ar er gamalt vað. Á því vaði reið Daði
Halldórsson er hann heimsótti ástmey sína
að Bræðratungu. í svartamyrkri um haust
lagðfyhann líf sitt í hættu í straumi þessa
fljóts. Allir þekkja þá sögu.
Á bakkanum kroppa hrossin og það bylur
í þurrum sverðinum er þau bíta. Lýsingur
einn er órór. Hann rásar, hleypur upp á
hæsta hólinn og skyggnist í norðurátt. Vel
limaður, grannur og reistur stendur hann á
hólnum og ber við hrannað loftið, faxið
mikið og reist, ýft af vindi. Aftanskinið rauð
ljósan feld hans. Ungi gulbrýndi Lýsingur,
líkast því að hann hugsi: „Það er undarleg
óró sem yfir mér býr, einhver ótaminn kraft-
ur mig í óvissu knýr.“ í hugann kemur
kvæðisbrot eftir Hannes Pétursson:
Engu þarf að kvíða
nú kular úr opnum skörðum
og lækimir hljóðna í lautunum
mér að baki.
Engu þarf að kvíða
klárinn fetar sinn veg
stefnir inn í nóttina
með stjörnu í enni.
Höfundur er vistmaður í Sunnuhlíö i Kópavogi.