Lesbók Morgunblaðsins - 21.08.1993, Blaðsíða 7

frá Hillevaag
Leiðin til ljóssins
Eftir GUÐRÚNU GUÐLAUGSDÓTTUR
Hann var fæddur í Hattervaagen
á Borgöya norður í Rogalandi,
sonur fátækra en mjög trúaðra
kvekarahjóna. Þegar Lars Hert-
ervig var sjö ára gamall flutti fjölskyldan
til Stafangurs, þar sem hún sætti síður of-
sóknum vegna trúarskoðana sinna og lífs-
kjörin voru heldur betri. Þegar Lars litli var
að hoppa um götur litla fiskiveiðibæjarins
datt ábyggilega fáum í hug að það ætti
fyrir honum að liggja að verða einn fremsti
málari Norðmanna. Vegna trúarskoðana
foreldra sinna mátti Lars ekki fara í skóla
en henn fékk í staðinn vinnu sem lærlingur
hjá málarameistaranum Endre Dahl, sem
var kvekari eins og Hertervighjónin. Hjá
Dahl lærði Lars mikið um liti og málaralist.
Sagt hefur verið að allt sem nota mátti til
að mála á og með hafi hann tekið til handar-
gagns. Meira að segja hár sem losnuðu þeg-
ar hann strauk heimiliskettinum varlega
notaði hann til að búa til fíngerða pensla. í
frístundum sínum málaði Hertervig hinn
ungi myndir af miklum ákafa. Ríkur kaup-
maður sá eina af myndum hans og skildi
að þarna fór mikill hæfileikamaður. Hann
kom honum til náms og þar með var Lars
Hertervig mörkuð leið í lífinu.
Foreldrar Lars Hertervig vildu ekki að
sonur þeirra færi burt til náms. Það stríddi
á móti trúarvitund þeirra. En Lars gaf sig
ekki og loks hafði hann sitt fram. Þegar
hann fór sagði hann við foreldra sína: „Ann-
aðhvort verð ég frægur málari eða ég mun
ekki vinna fyrir daglegu brauði.“ í janúar
1851 fór Lars Hertervig til náms í Konung-
lega myndlistarskólann í Ósló og fór svo ári
síðar til frekara náms í Dússeldorf. Eftir
að hafa verið heima í eitt sumar, þar sem
dáðst var að framförum hans í myndlist-
inni, fór hann á ný til Dússeldorf en þann
vetur náðu grimm örlög taki á honum. Hann
varð geðveikur. Veikindi hans lýstu sér í því
að honum fannst hann sífelldlega vera eltur
og sýndi ýmis önnur merki um geðtruflanir.
Hann var sendur á geðsjúkrahúsið Gau-
stad en fór þaðan einu og hálfu ári síðar
með þann úrskurð lækna að hann væri hald-
inn óiæknandi geðveiki. Eftir að hann hafði
þannig verið stimplaður ólæknandi geðsjúkl-
ingur vildi enginn styðja hann til frekara
náms. Þótt hann væri mjög duglegur að
mála var hann gersamlega utan við allt lista-
líf sinnar samtíðar. Hann gleymdist sem
myndlistarmaður og stóran hluta lífs síns
lifði hann á fátækraframfæri í Stafangri.
Nútímamenn hafa margir velt fyrir sér
þeirri spurningu hvort Hertervig hafi í raun
og veru verið svona illa haldinn af geðveiki
eins og læknar hans héldu fram. Sjálfur
hélt hann því fram að ástæðan fyrir sjúk-
dómnum væri „að ég hef starað svo ákaft
á landslagið í sólskini“, eins og hann orðaði
það. Hann sagði einnig að skortur á góðum
litum væri ástæðan til þess að hann ynni
stöðugt við ófullgerðar myndir. En honum
tókst vissulega að ljúka við margar af mynd-
um sínum og þær hafa skapað honum nafn
sem einn mesti og frumlegasti málari Nor-
egs.
Samtíðarmenn Hertervigs léku hann grátt
á margan hátt. Götustrákar ertu hann og
uppnefndu hann vitlausa-Lars og Rottuvasa,
seinni nafngiftin vísaði til þess að nokkrir
strákar höfðu sett rottu f vasa hans meðan
hann var á gangi um götur bæjarins. Hann
missti starf sitt á málaraverkstæðinu og
þurfti að lifa af fátækrastyrk. Hann átti fáa
vini en var stöðugt að mála. Sjálfur gerði
hann sér grein fýrir gildi sínu sem málari.
Þrátt fyrir einangrun og fátækt missti hann
aldrei sjónar á þeirri trú sinni að hann væri
hæfileikaríkur listamaður. Sú trú hjálpaði
honum til þess að skapa þau listaverk sem
nú halda nafni hans á lofti meðan löngu eru
gleymd nöfn þeirra sem ofsóttu hann.
Ole Henrik Moe kallar sögu Lars Herter-
vigs „harmleik norskrar myndlistar". Eitt
er víst að Lars Hertervig dó 72 ára gamall,
bláfátækur á fátækraheimili í Stafangri. Þar
í borg eru nú varðveitt á listasafni mörg
af verkum hans, en önnur eru í listasöfnum
Óslóar og víðar. Hann hefur verið kallaður
málari ljóssins. Víst eru ljósbrigðin áhrifa-
'mikil í myndum hans, en yfirþyrmandi óveð-
ursskýin sem hvíla ógnandi yfír mjög mörg-
um myndum hans eru þó greinarhöfundi enn
minnisstæðari. Það er í senn trúlegt og ótrú-
legt að þessi verk séu sköpuð af manni sem
var útskúfaður frá hinu borgaralega samfé-
lagi samtíma hans, en þau örlög hlutu þeir
sem voru stimplaðir ólæknandi geðveikir. 1
bók um Hertervig segir Moe ennfremur:
„Þessi harði dómur var á vissan hátt leið
Hertervigs til ljóssins. Það var eins og ótti
hans og órótt geð opnaði honum leið mót
frelsi sálarinnar." Og víst þarf andlegt frelsi
til þess að geta skapað rayndir eins og þær
sem Lars Hertervig lét eftir sig.
Gömul furutré
Vel hannaðir og fagurlega smíðaðir
kirkjugripir: Orgel og skírnarfontur,
altari og ræðupúlt, predikunarstóll og
kertastjaki, sem er minningargjöf.
Aðra hefðbundna kirkjugripi svo sem
altari, predikunarstól, skímarfont og um-
gjörð orgels, hefur arkitektinn teiknað af
smekkvísi og tumstefið með bitunum
tveimur er þar endurtekið í fallegri tré-
smíði. Þegar á heildina er litið er Glerár-
kirkja hátíðleg hið innra og þau áhrif eiga
eftir að magnast til muna þegar gott lista-
verk verður komið í kórinn.
í stað þess að gera ráð fyrir kirkjuorg-
eli uppá tugi miljóna króna, var horfið til
þess ráðs að kaupa orgel, sem byggir á
rafeindatækni. í því eru tölvukubbar með
hljóðupptökum á pípum frá tveimur orgel-
um í Evrópu. Tölvuheili sér síðan um að
koma hljómunum til átta hátalara. Þetta
er í hæsta máta nútímaleg laus og hún á
þar að auki að geta verið góð.
Þrátt fyrir smávegis agnúa, sem raktir
hafa verið, er Glerárkirkja glæsilegt guðs-
hús, sem stendur fallega og nýtur sín vel
í hverfi sem er vaxtarbroddur byggðar á
Akureyri. Byggingarsagan er ekki löng.
Fyrsta byggingarnefndin hófst handa í
ársbyijun 1970 undir forystu Vals heitins
Arnþórssonar, þá kaupfélagsstjóra KEA.
Glerárprestakall var stofnað 1981, en til
þess tíma heyrði svæðið undir Lögmanns-
hlíðarkirkju, sem orðin er nokkuð öldruð,
132 ára. I mai 1984 var fysta skóflustung-
an tekin og það gerði Pétur Sigurgeirsson,
biskup. í ágúst 1985 var í fyrsta sinn
messað í kirkjunni; þó var hún ekki alveg
fokheld. Og þann 6. desember síðastliðinn
vígði Ólafur Skúlason, biskup, Glerár-
kirkju. Það er afrek út af fyrir sig að
byggja aðra eins kirkju á innan við ára-
tug, og hefði einhverntíma þótt göldrum
líkast, þegar stórar kirkjur í útlöndum
voru í byggingu öldum saman.
Þótt það sé annað mál og komi ekki
við Glerárkirkju fremur en öðrum kirkjum,
þá fínnst ferðafólki hvimleitt að koma
næstum alltaf að læstum dyrum, ef því
langar til að líta inn í íslenzka kirkju. Það
er vant því frá ferðum í útlöndum að geta
gengið hvenær sem er inn í fornar og fræg-
ar kirkjur og átt þar rólega stund. Líklega
þora menn ekki að láta kirkjur standa
opnar hér, kannski af ótta við gripdeildir
eða skemmdarverk. Þetta er engu að síður
öfugþróun; kirkjur eiga samkvæmt eðli
sínu að standa opnar þeim sem þangað
vilja sækja og það er gersamlega ófært,

Efri mynd: Safnaðarsalur, sem svo er
nefndur, og getur tengst kirkjunni. Að
neðan: Séð til hliðar yfir kórinn og
fremstu sætaraðirnar. A myndinni sést
hvernig hátölurum vegna orgelsins er
komið fyrir.
að ég eða þú eða hver sem er, þurfi að
fara fyrst í tímafrekan eltingaleik til að
finna einhvern sem hugsanlega geti opnað
kirkju. Ef menn þora ekki af einhveijum
ástæðum að láta kirkjur standa opnar alla
daga, þá er lágmarks kurteisi - að minnsta
kosti yfir sumartímann - að kirkjur séu
opnar ákveðinn tíma á degi hveijum og
að sá tími sé rækilega auglýsur við kirkju-
dyr. Sé gæzla talin nauðsynleg, er ég sann-
færður um að elzta kynslóðin, sem oftast
hefur of lítið við að vera, mundi með gleði
skipta þeiri kvöð á sig.
GÍSLI SIGURÐSSON
i ccoAk' Mnpqi inidi AfiPlNS 21 ÁGÚST 1993 7