Lesbók Morgunblaðsins - 18.09.1993, Síða 3

f-EgBáW
H ® 11 ® ® S ® B ® ® 11Œ1 ® ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík..
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Kringlunni 1. Sími 691100.
Lögsagnari
Ólafur lögsagnari á Eyri í Seyðisfírði við Djúp var
vitur maður “ en eigi alls kostar jafnaðarmaður".
Sigurður Bjarnason, fyrrum ritstjóri, þingmaður og
sendiherra, fór að Eyri í Seyðisfirði ogþá vaknaði
áhugi hans á að gera sögu Ólafs skil í Lesbókargrein.
Myndin á forsíðu heitir „ÞRÁ“ og er eftir Braga
Ásgeirsson. Hún er birt í tilefni af yfirlitssýningu á
grafíkverkum Braga sem opnuð verður í dag, 18.
september, í Listasafni íslands. Myndin, sem er
handlitað steinþrykk frá 1956, er að mörgu leyti
einkennandi fyrir þau vinnubrögð sem Bragi tamdi
sér í grafíklist sinni, en um þau fjallar Aðalsteinn
Ingólfsson í grein í Lesbókinni.
Einn þáttur í vaxandi umhverfisáhuga fólks snýr
að gömlum húsum og sögu þeirra. Fleiri og fleiri
sækjast eftir að búa í gömlum húsum og leggja
metnað sinn í endurgerð þeirra. Annað tímanna
tákn er merking sögulegra húsa í Reykjavík með
koparskiltum
Tveir heimar
Raunveruleikinn og kvikmyndaheimurinn runnu
saman í eitt, þegar geimferðastofnun Bandaríkjanna
lét mála eina af eldflaugum sínum sem auglýsingu
fyrir kvikmynd. Þannig lifum við nú á mörkum
tveggja heima, þar sem okkur er gert æ erfiðara
um vik með að skilja í sundur ímyndun og áþreifan-
leika.
GUÐMUNDUR BÖÐVARSSON
Kyssti mig sól
Kyssti mig sól og sagði:
Sérðu ekki, hvað ég skín?
Gleymdu nú vetrargaddinum sára,
gleymdu honum, ástin mín.
Nú er ég átján ára.
Þá dunaði haustsins harpa
í hug mínum þungan slátt.
Því spurði ég: geturðu gleymt þessum rómi,
sem glymur hér dag og nátt
og býr yfir dauðadómi?
Því blaðmjúkra birkiskóga
bíður lauffall og sorg,
og vorhuga þíns bíða vökunætur
í vetrarins hljóðu borg.
Við gluggana frosna þú grætur.
Þá hló hún inn í mitt hjarta,
hár mitt strauk hún og kvað:
Horfðu í augu mín, ef þú getur,
ástin mín, gerðu það —
og segðu svo: Það er vetur.
Þá sviku mig rökin, og síðan
syngur í huga mér
hinn hjúfrandi blær og hin hrynjandi bára,
hvar sem, hvar sem ég fer:
Nú er hún átján ára.
Höfundur fæddist 1. september 1904 é Kirkjubóli í Hvítársíðu.
Hann var bóndi þar 1932 - 59, bókavörður í Hafnarfirði til 62, er
hann fluttist aftur að Kirkjubóli. Fyrsta Ijóðabók hans: Kyssti mig
sól kom út 1936.
Leggur og skel -
sýndarveruleiki
Fyrir átján árum skrifaði
undirritaður, þá sjö ára,
sögu í Morgunblaðið,
undir yfirskriftinni
„Hornin mín“. Sögukorn-
ið- fjaliaði um búið mitt,
sem ég hélt að gömlum
íslenzkum sið með horn-
um, leggjum og skeljum,
sem mér höfðu áskotnazt norður á Sauðár-
króki. Ég átti reyndar líka plastkýr og kind-
ur, en ef ég man rétt átti ég ekki erfitt
með að ímynda mér að kúskeljar væru
kýr, leggir hestar, horn ær og þar fram
eftir götunum. Með aðstoð eldri systra
minna tókst mér meira að segja að gefa
allri hjörðinni nöfn og var fjárglöggur með
afbrigðum. Hamingjan var mikil þegar mér
tókst, eftir langar bréfaskriftir við frænku
mína í Svarfaðardalnum, að heija út úr
henni voldugt hrútshorn, sem gegndi hrúts-
hlutverki sínu á bænum með stakri prýði
eftir það.
Tilefni þessara fyrstu Morgunblaðsskrifa
rifjaðist upp fyrir mér þegar ég las á for-
síðu síðasta sunnudagsblaðs Morgunblaðs-
ins um ótta brezkra heilbrigðisyfirvalda við
að tölvuleikir af nýjustu gerð, „svokallaður
„sýndarveruleiki", sem eru að koma á
markað um þessar mundir og eru miklu
raunverulegri en þeir, sem fyrir eru, geti
valdið skaða á sjón bama“. Bretarnir hafa
komizt að því að börnin geti orðið rang-
eygð af því að leika sér í þessum nýja
„sýndarveruleika".
Ég held að sýndarveruleikinn getj
skemmt fleira í börnunum en sjónina. í
ýmsum myndum er tilbúinn raunveruleiki
að koma í stað skapandi leikja. í tölvuleikj-
um og teiknimyndum er búinn til heill heim-
ur, sem börnunum er boðið að ganga inn
í og þar sem margt ævintýralegt gerist,
en leikreglurnar eru mótaðar fyrirfram og
lagðar upp í hendurnar á þeim — þau eru
ekki skapandi stjómendur leiksins, heldur
valdalausir þátttakendur. Tölvan eða
myndbandstækið stjórnar. Ævintýraheim-
urinn er svo raunverulegur, að engar eyður
eru skildar eftir handa ímyndunaraflinu
að fýlla upp í. Kýr lítur út eins og kýr,
geimskip eins og geimskip og He-man eins
og He-man. Enginn leikur sér lengur með
skel og segir að hún sé skjöldótt mjólkur-
kýr.
í kvikmyndum á borð við Júragarðinn,
söguþráðslausri og hallærislegri bíómynd
sem fer sigurför um Vesturlönd þessa dag-
ana, er skáldaður upp tilbúinn myndrænn
veruleiki með aðstoð tölvutækninnar. í
tengslum við kvikmyndagerðina fer svo
fram umfangsmikil leikfangagerð, þar sem
lögð er áherzla á sem allra nákvæmastar
eftirlíkingar skrímslanna í myndinni —
þegar stutt er á belginn á þeim, reka þau
meira að segja upp alveg eins öskur og í
myndinni — aðeins örlítið málmkenndara.
Tölvur og myndbandstæki eru að ryðja
sér til rúms sem staðgenglar bamfóstra.
Börnin em sett niður við tækin, og síðan
heyrist ekki meira frá þeim næstu klukku-
stundirnar. Þessi eilífa myndræna mötun
hefur áreiðanlega sín áhrif. Vinnufélagar
mínir segja mér að bömin þeirra séu hætt
að geta ímyndað sér sögupersónurnar í
huganum, þegar lesið er fyrir þau úr bók-
um. Æskan er að verða svo vön því að
henni séu sagðar allar sögur á rafeinda-
skjá, að hinn skrifaði texti höfðar ekki til
hennar á sama hátt og áður. Islenzkukenn-
arar hafa orðið áþreifanlega varir við þessa
þróun og segja frá því í blaðaviðtölum að
nemendur þeirra lesi stundum ekki eina
einustu bók, að námsbókunum undanskild-
um, svo vikum skipti.
Frásagnarhæfileikinn hlýtur líka að
þroskast lítið þegar ímyndunaraflið er ekki
örvað meira en raun ber vitni. Enginn get-
ur lært að setja það fram á skýran og
skemmtilegan hátt, sem hann hefur að
segja, nema hann þekki góða frásagnarlist
af eigin raun.
Sennilega eru börn nú til dags fórn-
arlömb samspils örrar tækniþróunar og
tímaskorts margra foreldra. Það tekur tíma
að örva bömin sín, lesa fyrir þau og með
þeim og fá þeim skapandi verkefni að glíma
við. Það er langtum auðveldara að planta
þeim fyrir framan tölvu- eða sjónvarpsskjá-
inn og nota tímann sjálfur í eitthvað annað.
Tölvuleikir og myndbönd em auðvitað
ekki alvond. Nintendo-fyrirtækið japanska,
sem hefur grætt milljarða á sölu tölvu-
leikja, hefur til dæmis á seinustu ámm
orðið fyrir mikilli gagnrýni og bmgðizt við
henni með því að leggja aukna áherzlu á
hönnun leikja, sem efla ályktunarhæfni og
minni bamanna. Þess vegna er ekki sama
hvaða leikur er settur í tölvuna, eins og
margir kunna að halda. Það er heldur ekki
sama hvort horft er á Mjallhvíti eða Júra-
garðinn í myndbandstækinu.
Foreldrar hljóta að taka sig saman um
að snúa þessari óheillaþróun við. Það kost-
ar eflaust tíma og fyrirhöfn að halda bók-
um að bömunum, beina þeim inn á braut
sköpunargleði og örvunar ímyndunarafls-
ins, en það er áreiðanlega þess virði. Jafn-
vel mætti fá þeim legg og skel og leyfa
þeim sjálfum að sjá um framhaldið.
ÓLAFUR Þ. STEPHENSEN
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 18. SEPTEMBER 1993 3