Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1994, Síða 3

E
LESBOK
[1 ® 1S ® E11B B E ® B Œl ® ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Maasai-
menn búa í Tanzaniu og eru stolt og stælt náttúru-
börn, en hafa lifnaðarhætti forfeðranna í heiðri
og halda fast í forna siði, húsbyggingar, hirðingja-
líf, klæðnað og dans. Þuríður Guðjónsdóttir bjó
um tíma í Tanzaníu og fór í heimsókn til Maasai-
manna.
Frumvíg
ungrar hetju þóttu skipta miklu máli í heiðni, enda
var Egill Skalla-Grímsson á barnsaldri þegar hann
varð fyrst manns bani, en Grettir var seinþroska
og var á fermingaraldri þegar hann drap þann
fyrsta. Hermann Pálsson ræðir þetta og fleira i
grein um vígfræði.
Mælifell
eru tólf á landinu og hefur nafnið vakið foi'vitni
margra. Þórhallur Vilmundarson prófessor, for-
stöðumaður Örnefnastofnunar, glímir við gátuna
um uppruna og merkingu nafnsins'fgrein á bls.
5-8. Síðari hlutinn birtist í næstu Lesbók.
Vinnuhjú
voru ódýrt vinnuafl í íslenzka bændaþjóðfélaginu.
Til þess að heiðra þau fyrir áratuga störf hjá sama
bónda, voru teldn upp vinnuhjúaverðlaun, sem
Búnaðarfélag Islands veitti, meira að segja tals-
vert framá þessa öld. Lúðvík Vilhjálmsson hefur
litið á sögu vinnuhjúaverðlaunanna.
MICHEAL O’SIADHAIL
Fall
Hallgrímur Magnússon þýddi
Síðla kvölds fundum við hann liggjandi í kuðung
á frosinni stéttinni, dauðadrukkinn; fiatnefjað
andlitið skein eins og tungl í fyllingu.
Við þekktum hann í sjón, að allra dómi meistarí
leiksviðsins,
stefndi á toppinn, samt missteig hann sig einhvern
veginn,
gerði axarsköft, klúðraði öllu, ski-ópaði hjá leikhús-
stjórunum.
Fjallgöngumaður, fús að klifra, stígur á láglendi
löng ganga, stöðug þreytandi sókn á brattann
klífur að lokum þverhníptan hamarinn, syllu af
syllu.
Hann nær tindinum, lítur glæsileik heimsins.
Finnur sektina, saknar spennu klifursins, svimar.
Vonleysið læðist að og honum skrikar fótur.
Við reistum hann á fætur. í hrjúfum vh'ðuleik
tekst honum það félagar! — hann staulast upp
tröppurnar.
A stéttinni bíðum við kvíðin eftir ljósi í glugga.
Höfundur er írskt Ijóðskáld og málfræðingur og talar íslensku. Eftir hann liggja fjór-
ar Ijóðabækur, en Ijóðið að ofan er úr „The Image Wheel" frá 1985. Þýðandinn
er læknir á Grundarfirði.
Rabbað um rapp
og rappað um rabb
Nú ætla ég að skrifa svona
rabb, í svona rapp stíl.
Ég skrifa þetta 26. maí,
daginn sem 26 ár eru lið-
in frá því að ég fór fyrst
í sveit og hægri umferð
tók við. Enda veit ég
ekki hvernig kosningarnar fara, bara að hver
kynslóð fær yfir sig það sem hún á skilið.
Mér sýndist að orðin rabb og rapp væru
sama orðið, og aldrei þessu vant (fæ svona
hugmyndir) staðfestu orðsifjabækurnar það.
Þau eru fógur saman þessi orð, rabb og rapp,
maður sér í hendingu fölt útþrælkað fólk í
kaffitíma á íslandi kengdrukkið af kaffi „bara
svona að rabba“, og bláleit atvinnulaus ung-
menni Vestanhafs rappandi undir og yfir
bumbu- og hjartslætti.
Svona nota allir tungumálaheilastöðina,
geta ekki annað en talað og talað, þannig dýr
erum við, tölum í tunnu skort okkar eða of-
fitu, kúgun, fátækt og alls konar -leysi, og
hvað það er skelfilegt að landið sé að verða
hluti af heiminum, og loftið ber orðin í ósýni-
legar tunnur á bringunni, í annarra eyru og
inn í hugsanarangala þjóðfélagsins. Og fornar
klisjur bera í sér miklar og klassískar tilfinn-
ingar, og orðin sem töluð eru safnast í stór
ílát óánægju. Og orðin eru steinar sem kastað
er út í þjóðfélagskvikuna, og miklar hljóð-
bylgjur berast frá munnum og fjara út. Svo
mikið er rabbað og rappað.
Ánægjan þarf ekki að tala, hún bara skynj-
ar, þegir og brosir, syngur kannski, raular
eða dillar sér og hlær.
Við búum í svo litlu heimshéraði, að mig
grunar að í rabbi nú til dags yrði margt fólk
ánægðara ef það rabbaði meira í takt við tím-
ann. Áríðandi núna að kunna líka að rabba í
heimstakti. Ekki rabba rímnalag alla daga,
bara fyrir túrista og okkur sjálf á góðum
stundum. Svo miklar breytingar heimta nú
að ganga yfir. Skilvinda heimsins er farin að
snúast hér uppi eins og annars staðar, tíu
prósent fái ekki vinnu, það sé hagfræðilega
hagstætt, þá haldast launin lág og gráðugt
fólk verður himinsælt yfir að eiga sér þræl-
dóm. Þeim sem engin þörf er fyrir er kastað
út fyrir garð, þið þursar, einskisnýtu, mest
úr verkalýðsstétt, nú sé landlægt atvinnuleysi
heimsins.
Það er margt klárt fólk hérna eins og alls
staðar, sem þarf að eiga greiðan aðgang að
erlendum hugmyndum. Við sitjum hér í
málskúffunni fornu og fögru, sitjum á lóuírí-
merki Atlantshafsins undir tjaldi okkar fornu
og örsmáu íslensku, og heimurinn allur eitt
samkeppnissvæði. Þegar ég spyr hvers vegna
enska sé ekki kennd fyrr en börn missa tungu-
hæfileikann er mér sagt að allir læri ensku
hvort sem er reiprennandi. Þegar ég spyr
hvers vegna verið sé að eyða stórfé í að þýða
bækur fyrir háþróaða bókmenntaunnendur,
úr tungumálum sem allir kunna, þá er mér
sagt að fólk geti ekki lesið útlensku. Svona
er vitleysan, grunsamleg mótsögn á gangi og
eitthvað falskt í þessu öllu saman. Við þýðum
erlend verk fyrri alda í stóram bindum á stífa
tuttugustu aldar íslensku en gefum ekki út
okkai’ eigin gömlu handrit síðari alda til að
raunefla innlendu menninguna! Það á miklu
frekar að styrkja þýðingar á íslenskúm verk-
um allra alda, það er skylda okkar við heims-
menninguna. Forgangsröðin, annars er hætta
á að það forgangi sem máli skiptir.
Svo eru skrifaðir langir ritdómar um ný-
þýdd nýskrifuð snilldarverk án þess að á þýð-
inguna sé minnst, þótt búið sé að skemma
sjálft nafnið á verkinu, sjálfum lyklinum að
verkinu hent í snjóinn. Verki þýðandans er
sýnd slík lítilsvirðing að ekki er á þýðinguna
minnst. Slík tvöfóld svívirðing særir mig sem
höfund. Hvort er betra að nauðga eða sinna
ekki þeim sem maður hefur tekið að sér?
Það er að verða svo áríðandi að kunna á
heiminn, ekki bara á landið. Atvinnulausi
Akui-eyi-ingurinn stendur við hlið hinna í Evr-
ópu og Ameríku og Ástralíu. Atvinnulausir
verða að rappa af reisn og rabba mikið, og
nýtt manngildi þarf að finna upp. Fín fót, fínn
matur, fín hús, fínir bílar eru ekki málið, bara
rapp í hamingjutakti. Þetta vissu Grikkir.
Þeir voru ekkert ólmir í gull, heldur vildu finna
sinn „fullkomleika“.
Það þarf að rappa burt myglað gildismat,
sem felur í sér misfínt, misríkt, misfallegt,
misvaldamikið. Baráttan fyrir jöfnum auði er
töpuð. En ekki baráttan fyrir reisn.
Fólk talar með ólíkum hætti. Það hljóta
allir að vita hvað rapp er, töluð tónlist, nýlegt
innlegg afrískra Bandaríkjamanna í popptónl-
ist. Þeir hafa lengi rappað svona í Áfríku, að
minnsta kosti á ég þjóðlega suður-afríska tón-
list á spólu, þar sem heyra má rapp. Orðið
rapp segir orðabókin mín að sé úr mið-ensku,
og þýði skarpar skammir eða gagnrýni. Rapp
og rabb er sami hluturinn, það hangir allt
saman.
Afrískir Kanar rappa á sinni engilsaxnesku
tungu, þeir hafa gleymt öllum fínu Afríkumál-
unum sínum en bára menninguna sína samt
svo sterka inn í heimsmenningu Ameríku. Það
gerðist sjálft og sjálfkrafa.
Það er víst bannað að ski'ifa labba, að ganga
er hið æskilega orð, það hefur verið reynt að
hreinsa burt úr mér þetta ógeð að skrifa sögn-
ina að labba. Þess vegna er mér sérstök
ánægja að nota þetta orð. Labba og rabba,
lappa og rappa.
Við fórum út að rappa daginn sem mamma
hefði átt afmæli. Dagurinn varð óvart í henn-
ar anda, krakkasafn á öllum aldri, hlustuðum
fyrst á lögin úr Mjallhvíti, og allir syngja með
tilþrifum og hreyfingum, allir klikk af gleði,
klassík sem nýju börnin þurfa að kynnast, svo
mikil klassík að í Gremlins-bíómyndinni fóru
Gremlingjarnir í bíó til að sjá hæ-hó atriðið,
dvergarnir að koma heim yfir brúna, hæ-hó,
hæ-hó, við höfum unnið nóg, vinnusæla, vinn-
an ft-elsar, sérstaklega þegar henni er lokið.
(„Hæ“ er forníslenskt sagði mér miðaldadokt-
or, „hæ“ er úr jarðteinabók eða öðru trúar-
legu miðaldariti, segjum „hæ“!, það má „mál-
verndunarlega séð“ og hó er háklassískt.)
Þá eyðilagði afgreiðsludrengur í kaffistofu
Ráðhússins daginn, því einhver verður að
'gera það. Ég settist í mínum venjulegu drusl-
um með eins árs í fanginu og dró upp pela
og djús og brauð sem ég hafði tekið með fyr-
ir litla, ætlaði svo að panta kökur og kókó á
línuna. Hann ætlaði bara að láta mig vita það
að þessi fína kaffistofa væri ekki fyrir bra bra
kellingar með nesti, eigandinn þyldi þetta
ekki. Við ft'usum af því það var svo mikið
hatur og vanlíðan í þessu, og keyptum veiting-
ar annars staðar. Og það festist í mér hvað
það er mikil synd hvað fólk rappar lítið.
Allra augu eiu kvikmyndavélar. Og kannski
er verið að taka þig upp þegar þú sýnir aum-
ingjum kvikindisskap, og um það verður alveg
örugglega rappað. Staða þín, ríkidæmi þitt,
gömlu gildin eru ekki nýjum lögmálum sam-
kvæm. Gamla heimsmyndin skildi að hluti og
skipaði í horn og píramída sem nú heimtar
að renna saman. Áhorfandinn er hluti af til-
rauninni. Bara að lappa og rappa líka.
ÞÓRUNN VALDEMARSDÓTTIR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 4. JÚNI1994 3