Lesbók Morgunblaðsins - 27.01.1996, Page 4

Sigurvegarar og
undirmálsmenn
Ú ÞARFT ekki nema að fietta blaði, kveikja á
útvarpinu eða sjónvarpinu og þá berast til þín
fregnir hvaðanæva af heimsbyggðinni sem
harma hættuástand sem skapast hefur vegna
dvínandi trausts á pólitískum leiðtogum, lýð-
Allt stefnir í að þjóðríkið
verði brátt fórnarlamb
upplýsingabyltingarinn-
ar. Það er verið að
þröngva nýrri skipan
(sem sumir vilja kalla
skipulagsleysi) upp á
grunlausan heim með
framþróun
ljósleiðaramiðlunar.
Eftir IAN ANGELL
Glúmur Baldvinsson þýddi.
ræðislegum stofnunum (frá þjóðþingum til
stéttarfélaga) og stjórnsýslukerfum (frá
skattheimtu til almannatrygginga og líf-
eyrissjóða). Tilfmningin á meðal frétta-
manna er sú.að allt sé á hverfanda hveli.
Það er vegna þess að þeir vita að við erum
á barmi upplýsingabyltingar sem er að
færa okkur út úr vélaöldinni, inn í.. .
ja,hver veit? Hið óþekkta.
Margir tíðindamenn eru mjög svartsýn-
ir, þeir sjá aðeins ringulreið framundan.
„Hvað varð um „ vellíðunar-þáttinn “? er
spurning sem geríst æ áleitnarí í hugum
stjórnmálamanna og fjölmiðlamanna á
Bretlandi. Jafnvel þegar „opinberar tölur“
bera jákvæðri þróun vitni, hagvöxtur fer
vaxandi, verðbólga er lág og atvinnuleysi
fer minnkandi. .. þá ríkir vesæld, en ekki
velsæld í landinu. Uppdráttarsýki virðist
hafa náð tökum á meðvitund þjóðarinnar.
Bretar eru ekki heimskir. Þeir vita fullvel
að fyrir meirihluta þegna þjóðfélagsins,
hvaða þjóðfélags sem er, er velmegunin
glötuð að eilífu - og enginn getur aðhafst
nokkuð í málinu. Hvarvetna er hið félags-
lega og efnahagslega öryggi sem einkennt
hefur seinni helft tuttugustu aldarinnar að
riða til falls. Veröldin eins og við þekkjum
hana er að breytast: hún gæti jafnvel ver-
ið að stefna afturábak.
„Sagan er hið náttúrulega val á tilviljun-
um“ (Trotsky) og veröldin okkar í dag er
full af tilviljunum sem bíða þess einungis
að gerast. Sjálft eðli vinnunar, stofnana
þjóðfélagsins, þjóðfélagsins sjálfs og jafn-
vel hins eina sanna kapítalisma er að breyt-
ast. Þessar umbreytingar beijast um að
fylla hið pólitíska tómarúm sem fall kom-
múnismans hefur skilið eftir sig sem og
hið vaxandi getuleysi frjálslyndra lýðræðis-
ríkja, en þar hefur útópían sem átti að
koma í kjölfar nýjustu tækni og vísinda
snúist upp í martröð hins „almenna borg-
ara“. Fátækt, atvinnuleysi, mengun, of-
fjölgun mannkyns, fólksflutningar í massa-
vís, sjúkdómsplágur o.s.frv. hafa eftirlátið
okkur veröld sem er full af óttaslegnu fólki.
Því að almenningur mun ekki standa uppi
sem sigurvegari í vali náttúrunnar á stjórn-
endum í heimi sem í auknum mæli er hann-
aður fyrir fáa útvalda. Að sjálfsögðu líkar
stjórnmálamönnunum það ekki. Undanf-
arnar tvær aldir „hafa gildi hinna veiku
náð yfirhöndinni vegna þess að hinir sterku
hafa tekið þau upp og nýtt sem tæki til
að styrkja yfirráð sín“ (Nietzche). En úti
er ævintýri. Loforð stjórnmálamanna mega
sín lítils gagnvart valdi markaðarins.
Heimsvæðing Og
Staðarval
En af hveiju er þetta að gerast núna?
Svarið er afar einfalt: Það er verið að
þröngva nýrri skipan (sem margir vilja
kalla skipulagsleysi) upp á grunlausan heim
með framþróun ljósleiðaramiðlunar. Fram-
tíðin er að fæðast á hinum svokölluðu upp-
lýsingahraðbrautum. Mjög bráðlega munu
þessi ljósleiðaranet, sem ná til allra svæða
á hnettinum fyrir tilstilli kapla og gervi-
tungla, gera öllum í heiminum kleift að
„tala“ við alla aðra. Við erum að þokast
inn í nýja öld heimsborgaúrvalsins. Heim-
sviðskiptin munu flæða í gegnum íjölmiðl-
unarhraðbrautir sem eru í uppbyggingu.
Sá sem ekki kemst inn á þessar brautir
horfir fram á gjaldþrot. Upplýsingatækni,
ásamt með hraðvirkri alþjóðlegri ferðaþjón-
ustu, er að umturna eðli pólitískra yfirráða
og tengslum þeirra við viðskiptalífið, og
viðskiptaháttunum sjálfum.
Ein meiriháttar afleiðing þessa nýja
frelsis, sem fengist hefur með hnattrænum
ljósleiðarasamskiptum, er ekki einvörðungu
fjölþjóðavæðing fyrirtækja heldur heim-
svæðing þeirra. Einstaklingar og fyrirtæki
eru að setja upp viðamikil fjölþjóðleg kerfi
sem taka nákvæmlega ekkert tillit til landa-
mæra þjóða og hindrana af hvaða tagi sem
er. Fyrirtæki framtíðarinnar munu sannan-
lega verða hnattræn; þau munu flytjast
(með hefðbundnum leiðum eða í gegnum
tölvunet) þangað sem hagnaðurinn er mest-
ur og reglugerðarfarganið minnst. Klippt
hefur verið á naflastrenginn; alþjóðafyrir-
tæki finna ekki lengur hjá sér þörf til að
styðja þjóðarmetnað föðurlands síns. Þau
eiga sér ekkert föðurland. Akio Morita lýsti
þessum viðskiptaháttum framtíðarinnar
nýlega á áhrifamikinn hátt, en hann olli
miklum taugatitringi í Japan þegar hann
tilkynnti að Sony væri heimsfyrirtæki, ekki
japanskt!
Það kann að vera mótsagnarkennt en
hnattvæðing hefur haft í för með sér þróun
í átt til staðvæðingar eða, eins og Morita
kallar það, „alþjóðlegrar staðvæðingar“.
Fyrirtæki í heimsviðskiptum eru að koma
sér fyrir í innsta hring fyrirtækja á heima-
markaði, þau hafa myndað lauslegt banda-
lag staðbundinna fyrirtækja sem eru tengd
saman af heimsneti, bæði rafeindaneti sem
og hefbundnu fyrirtækjaneti. Þessi fyrir-
tæki taka höndum saman til að nýta sem
best viðskiptatækifæri sem upp koma í
takmarkaðan tíma; síðan slíta þau sam-
starfínu og hefja leit að nýjum stórviðskipt-
um. Fyrir utan framleiðslu frá heimamark-
aði þá leggja heimafyrirtæki einnig til stað-
arþekkingu og aðgang að heimamarkaði
fyrir aðrar vörutegundir sem framleiddar
hafa verið innan bandalagsins. Fyrirtæki
og lönd sem standa utan við slík heims-
bandalög eiga enga framtíð fyrir sér.
Nýir greiðsluhættir hafa þróast í alþjóða-
viðskiptum á þessum tölvunetum, sér í lagi
hvað varðar viðskipti með hátækni, vísindi
og sérþekkingu. Peningar, sem eingöngu
eru aðferð til að auðvelda efnahagslegar
tilfærslur, eru orðnir rafeindaboð sem ber-
ast eftir ljósleiðaranum. Ríkisstjórnir þjóð-
ríkjanna geta ekki lengur einokað þessi
peningaboð, né hindrað þau. Þetta dregur
óhjákvæmilega úr kostnaði við peninga-
færslur og er því raunverulegur ávinningur
fyrir sérhvert fyrirtæki sem flutt getur
starfsemi sína fram og til baka um hnött-
inn líkt og hendi sé veifað; og fyrir þá ein-
staklinga sem tilbúnir eru að sýsla með
sérfræðiþekkingu sína á örtölvumarkaðn-
um.
Þekkingarstarfsmenn Vs.
Þjónustustarfsmenn
I ljósi þessarar íjarskipta- og samskipta-
byltingar hefur Peter Drucker sett fram
ÓHUGNANLEGT: Framtíðin gæti að sögn greinarhöfundar borið í skauti
sér „mismunandi mannréttindi“ til handa „mismunandi borgurum“ sem verða
flokkaðir af tölvum og stjórnað af handhöfum rafrænna korta.
V
ÞEKKINGARSTARFSMENNIRNIR ve
ur auðsins og tekjur þeirra munu aul
að þessi „elíta“ muni gre
athyglisverða spásögn. Hann segir að
mannkynið sé á góðri leið með að skiptast
í tvenns konar atvinnuflokka: mennta-,
menningar- og kaupsýsluúrval (hreyfan-
legir og sjálfstæðir þekkingarstarfsmenn)
og afganginn (óhreyfanlegir og staðbundn-
ir þjónustustarfsmenn, sem eru upp á aðra
komnir). Robert Reich hefur svipaðar hug-
myndir. Hann telur að á upplýsingaöldinni
muni fyrirfinnast þrír flokkar: Rökgrein-
ingarþjónusta (þekkingarstarfsmenn sem
koma auga á vandamálin, leysa þau og
versla með lausnirnar), persónuleg þjón-
usta og hefðbundin fjöldaframleiðsla á vör-
um. Starfsmenn í síðasttöldu tveimur flokk-
unum er nokkum veginn hliðstæðir þeim
sem Drucker flokkaði sem þjónustustarfs-
menn.
Hefðbundin fjöldaframleiðsla getur ann-
aðhvort verið stunduð af vélmennum eða
flutt hvert sem er á hnettinum. Laun innan
þessa flokks eru um gervallan heim þegar
farin að nálgast launastig í þriðja heimin-
um. Dæmi um þetta er breska Polythene
(plastefni notað t.d. í rörlagnir) samsteyp-
an. Hún fyrirhugar að loka verksmiðju sinni
í Telford og flytja starfsemina í heilu lagi
til Kína. Launakostnaður BPI verður skor-
inn niður um 90 prósent. Jafnvel breska
innanríkisráðuneytið íhugaði eitt sinn al-
varlega að fela fyrirtæki á Filippseyjum
smíð á viðamiklum en einföldum upplýs-
ingahugbúnaði. „Félagsleg undirboff‘ sem
þessi eru að valda verulegum launalækkun-
um hjá þjónustustarfsfólki, en tölvur eru
í æ ríkari mæli að taka yfir störf þess.
Áætlað er að 150 þúsund störf í breskum
bönkum muni á endanum verða óþörf
vegna tölvuvæðingar. Milljónir starfa munu
tapast nái sjónvarpsverslun flugi. Hægfara
þróun síðustu alda í átt til jafnari auðs-
og tekjuskiptingar hefur óhjákvæmilega
verið snúið við og það með miklum hraða.
Þjóðfélög eru að lagskiptast; nýir úrvals-
hópar eru að koma fram á sjónarsviðið.
Framtíðin mun bera með sér ójöfnuð; á
botni píramídans verður lágstéttin en hún
er nú þegar í örum vexti í vestrænum þjóð-
félögum.