Lesbók Morgunblaðsins - 27.01.1996, Blaðsíða 6

FYRIRTÆKI framtíðarinnar munu
verða hnattræn; þau munu flytjast
- t.d. gegnum tölvunet - þangað sem
hagnaðurinn er mestur og reglu-
gerðarfarganið minnst. Ein óhjá-
kvæmileg afleiðing heimsvæðingar-
innar verður að einskonar hátækni-
borgir munu rísaa. Ein fyrirmynd
er hin ólýðræðislega Hong Kong.
aðsreglugetningu til stærri heilda, eins og
Fríverslunarsamtaka Norður-Ameríku
(NAFTA) eða Evrópusambandsins. Þessi
meginlandsbandalög munu síðan beita
efnahagslegum styrk sínum sem og bak-
tjaldamakki með héraðsstjórnum til að
grafa undan þjóðríkjunum. Ríkjum verður
ekki einvörðungu att gegn ríkjum heldur
munu svæði keppa við önnur svæði, bæir
gegn bæjum, jafnvel úthverfi gegn úthverf-
um. Óhjákvæmilega munu þjóðríkin á end-
anum leysast upp: Rík svæði munu losa
sig við fátæk svæði. Slíkar hreinsunarað-
gerðir má túlka sem niðurskurðaraðgerðir
sem flestar kænar risasamsteypur íhuga
þessa dagana. Daniel Bell orðaði þetta á
kjarnyrtan hátt: „Þjóðríkið er of lítið fyrir
stórar ákvarðanir og of stórt fyrir litlar
ákvarðanir." Sumir framtíðarfræðingar,
eins og Heineken, gera ráð fyrir að snemma
á næstu öld muni ríkjum innan Sameinuðu
þjóðanna fjölga úr 184 upp í meira en
1.000. Hvert ríki mun veita þeim inngöngu
er hafa í farteskinu fyrirtækjavegabréf í
líkingu við það sem tíðkast hjá starfsmönn-
um Sameinuðu þjóðanna. Skattfríðindi og
fækkun laga og reglugerða í þeim tilgangi
að laða að atvinnurekendur verður „inntak
leiksins" alls staðar. Þessi þróun mun óumf-
lýjanlega grafa undan innri löggjöf þjóð-
ríkjanna og skattastefnu þeirra. Hvert
svæði sem hefur metnað til að standa á
eigin fótum mun beita efnahagslegum
vopnum gegn nágrönnum sínum og-reyna
að halda sig utan við þrúgandi lög og regl-
ur.
Ein óhjákvæmileg afleiðing heimsvæð-
ingarinnar verður ris hins nýja borgríkis,
eins konar tækniháborga, sem staðsett
verður í miðdepli alþjóðlegs örtölvu- og
flutningakerfis. Ein fyrirmynd er hin ólýð-
ræðislega Hong Kong jafnvel þótt borgin
sjálf hafi enn ekki áttað sig á því að hún
hafi vísað leiðina til framtíðar. Singapore,
undir upplýstri forystu Lee Kuan Yew, er
annað dæmi. Hvaða evrópska borg verður
fyrst til að hlaupast frá þjóðríkinu sem
hamlar framförum? Fjölmargar evrópskar
borgir eru færar um að taka stökkið. Liec-
htenstein er þegar komin á fremsta hlunn
með það; hvað um Mónakó? Og við skulum
ekki gleyma Feneyjum; ef til vill mun hún
endurheimta fyrri dýrð. Hvað um Lissabon?
Eina fordæmið þar á bæ var þegar hún
laðaði að sér Gulbenkian-auðinn fyrr á
þessari öld. Lundúnaborg hefur einnig gríð-
arlega möguleika og gæti því tekið stefn-
una upp á við á ný. Hins vegar mun hin
dauða hönd „móður þjóðþinganna" torvelda
framvindu á þessu sviði.
Til að vernda auð sinn munu rík svæði
einnig framfylgja langtímastefnu til að
tryggja hátt hlutfall (auðskapandi) þekk-
ingarstarfsfólks í samanburði við þjónustu-
starfsfólk (sem er þungt á fóðrum). Rík
svæði verða að viðhalda og auka lágmarks-
fjölda fólks sem býr yfir vísindalegri og
tæknilegri sérþekkingu og nýta það til að
renna styrkum stoðum undir áhrifaríkt
menntakerfi, til þess að endurnýja auðlind-
ina. Ríku svæðin munu hafna fijálslyndum
viðhorfum þessarar aldar þar sem hin ört
vaxandi lágstétt, sem þau ólu af sér, og
óþjálfaðir innflytjendurnir, sem áður voru
velkomnir, er nú í æ ríkari mæli álitin
baggi á efnahagslífinu. „Alltof margt fólk
fæðist. Ríkið var hannað handa hinum
óþörfu" (Nietzshe). Fjöldaframleiðsluað-
ferðir þurftu á offramboði mannkyns að
halda; segja má að vélaöldin hafi getið af
sér þjóðríkið. En með hruni þess vaknar
sú spurning: Hvað skal gera við offramboð-
ið þegar við færumst inn í upplýsingaöld-
ina?
Séð af sjónarhóli heimsfyrirtækja er
frjálslynt lýðræði smíðisgripur vélaaldar-
innar; hugmyndafræði frá þeim tímum
þegar þörf var fyrir almúgann - en hún
mun brátt verða óþörf. Lýðræðið verður
aðeins formlegt tæki til að stjórna hinum
óhreyfanlegu og háðu þjónustustarfsmönn-
um. Það að borgarar kjósi sér þrælahald-
ara gerir lýðræðið, samt sem áður, að
þrælahaldi.
Heimsfyrirtæki hafa enga hagsmuni af
lýðdekri. En ef lýðskrum skaðar viðskipti
þeirra munu þau einfaldlega hafa sig á
brott: á upplýsingaöld „er lýðræði slæmt
fyrir viðskipti“. Marxíska goðsögnin um
að vinna skapi auð hefur verið grafin í
eitt skipti fyrir öll. Mikill fólksfjöldi, sér-
staklega ómenntaður og aldraður fólks-
fjöldi, er nú orðinn meiriháttar vandamál
sem allar ríkisstjórnir á Vesturlöndum
standa andspænis. Lýðurinn mun sjálfur
setja atvinnu og efnahagslega velsæld
framar í forgangsröðina en þau vafasömu
forréttindi að fá að kjósa sér áhrifalausa
fulltrúa. Jafnvel Karl Marx gerði ráð fyrir
því að stjómmálamenn yrðu áhrifalausir,
en af öðrum ástæðum!
Hlutafélagsríki
Framtíðarinnar
Þegar þjóðríkið þróast yfir í hlutafélags-
ríki innan hinnar nýju heimsmyndar verður
hlutverk sérhvers hlutafélagsríkis að fram-
leiða rétta fólkið - með réttu þekkinguna
og sérhæfnina - sem mun þjóna sem hrá-
efni til handa heimsfyrirtækjunum sem
hagnast af upplýsingaöldinni. Fólkið verður
nýtt af fyrirtækjunum til að byggja upp
hagkvæmari innviði, markaði sem stjómast
af sem fæstum reglum og tryggt, stöðugt
og þægilegt umhverfí. Geti ríki ekki fram-
leitt hágæða „mannvöru", í nægilegu
magni þá verður það að kaupa hana erlend-
is frá. Sérhvert ríki getur ekki litið á mennt-
un sem sjálfsögð réttindi borgaranna held-
ur sem fjárfestingu sem skila skal arði:
þau verða að fjárfesta í árangri en ekki
vanhæfum einstaklingum.
Geti ríkið sannfært hinn viðskiptalega
aðlaðandi úrvalshóp þekkingarstarfsfólks
og fmmkvöðlafyrirtæki á heimavelli um
að vera um kyrrt, þá er viðvarandi vel-
gengni tryggð. Vegna þess að þar með er
líklegt að gæðavinnuafl hvaðanæva af
heimsbyggðinni og auður þess muni líka
laðast að landinu. Haldi ríkið hins vegar
statt og stöðugt við sameignar- og lýðdek-
ursafstöðu sína, undir slagorði horfinnar
tíðar „valdið til fólksins“, þá munu fmm-
kvöðlarnir og einvalalið þekkingarinnar
færa sig um set til viðkunnanlegri og arð-
bærari staða. Þar með verður landið skilið
eftir efnahagslega ólífvænlegt þegar til
lengri tíma er litið. Uppistaða þess yrði
óvirkt og afkastalítið vinnuafl eins og nú
er í þriðja heiminum og landsins biði það
eitt að lokast inni í vítahring hnignunarinn-
ar.
Fyrirtæki og lönd sem standa utan við
slík heimsbandalög eiga enga framtíð fyrir
sér.
Höfundurinn er prófessor í upplýsingatækni.
Greinin birtist í tímariti sem London School
of Economics gefur út.
BERGÞÓRA Skarphéðinsdóttir. NJÁLL Þorgeirsson.
Tryggvi Magnússon teiknaði myndirnar af þeim Njáli og Bergþóru og fleiri
persónum Islendingasagna og þekkja landmenn þær af íslenzku spilunum.
Hvað hétu
dætur Njáls
og Bergþóru?
Sérstaklega má telja það athyglisvert, að allar þrjár
dætur Njáls eru í fyrsta skipti nefndar með
nafni við upptalningu og skipan gesta í brúð-
kaupi Gunnars og Hallgerðar að Hlíðarenda í
34 kap.í 20 kap. Njálu er sagt að hjónin að
„. . . en öllum lesurum
virðist hafa orðið á það
sama og mér, að gleyma
því að Þorgerður
Njálsdóttir í Mörk er
talin áður upp með Katli
manni sínum, næst á eftir
Þráni og Þórhildi.“
Eftir RÓSU B. BLÖNDAL
Bergþórshváli eigi þijá sonu og þrjár dæt-
ur. Nöfn sonanna eru nefnd og mannlýsing-
ar. En nöfn dætranna ekki nefnd fyrr en í
Hlíðarenda brúðkaupsveislu.
Þeir sem hafa skrifað um Njálu, minntust
aldrei nema á tvær af dætrum Njáls, Þor-
gerði sem gift var Katli Sigfússyni í Mörk
austan Markarfljóts og Helgu, sem giftist
Kára Sölmundarsyni. Þriðja dóttirin er hvergi
nefnd í þeirra skrifum. Að yísu koma þær
. allar lítið við sögu Njálu, en eru þó allar nefnd-
ar með nafni.
Nú skal upp taka nokkrar málsgreinar úr
34. kapítula Njálu þar sem byijað er að telja
upp boðsgesti í Hlíðarenda brúðkaupi. „Þráinn
hét maðr. Hann var Sigfúss son, Sighvatsson-
ar hins rauða. Hann bjó at Gijótá í Fjótshlíð.
Hann var frændi Gunnars ok virðingamaður
mikill. Hann átti Þórhildi skáldkonu. Hún var
orðgífr mikit ok fór með flimtan. Þráinn unni
henni lítit." „Honum var boðit til boðsins til
Hlíðarenda. Ok skyldi kona hans ganga um
beina ok Bergþóra Skarphéðinsdóttir, kona
Njáls." „Ketill hét annarr Sigfússon. Hann
bjó í Mörk fyrir austan Markarfljót. Hann
átti Þorgerði Njálsdóttur." Hér koma nöfn
þeirra hjóna, beggja saman, sem veislugesta.
En það er eins og öllum lesurum Njálu, sem
athugað hafa og skrifað um persónurnar að
Hlíðarenda, Mörk og Bergþórshváli, hafi sést
yfir það, að Þorgerður er þarna talin sem
veislugestur með manni sínum. Upptalningin
stöðvast heldur ekki við hennar nafn heldur
kemur upptalning Sigfússona áfram. „Þor-
kell hét hinn þriðji Sigfússon, fjórði Mörður,
fimti Lambi, sétti Sigmundr, sjauundi Sig-
urðr.“ Konur þeirra hafa verið einnig í boð-
inu, en hinu dýra skinni sem ritað er á, var
ekki eytt í nöfn þeirra kvenna, sem ekki koma
annað við sögu, en að vera þarna veislugest-
ir með mönnum sínum. „Þær falla undir
frændgarð Gunnars. Sigfússynir eru afgreidd-
ir þannig að síðustu: „Þessir váru allir frænd-
ur Gunnars og váru kappar miklir. Þeim hafði
Gunnarr boðit öllum til boðsins. Gunnarr
hafði boðit Valgarði hinum grá ok Úlfi ör-
goða ok sonum þeira Runólfi ok Merði.“ „Þeir
Höskuldr ok Hrútr kvámu til boðsins fjöl-
mennir. Þar váru synir Hösklulds Þorleikr ok
Ólafr. Þá var brúðrin í för með þeim ok Þor-
gerðr dóttir hennar ok var hon kvenna fríð-
ust. Hon var þá 14 vetra gömul. Mart var
með henni (brúðrinni) annarra kvenna.“ Hér