Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.1996, Blaðsíða 12

4
ARK I TEKTUR
AÐ UTANVERÐU: Nýja barokið er ekkert líkt því gamla. Hér takast á sviflétt form og þung, einnig fjölbreytt efni.
SYNINGARSALUR í fjölnotahúsinu.
Nútíma barok
Fjölnotahús í Þýzkalandi eftir bandaríska arkitektinn Frank Gehry.
Seytjánda öldin var megin tímaskeið
þess stíls, sem kallað er barok; sá
stíll einkennist öðru fremur af efn-
ismiklum íburði og naut sín bezt í
stórbyggingum. Hann setti og setur enn
mikilúðlegan auðlegðarsvip á helztu borgir
Evrópu og einstakar byggingar þar þykja
gersemar. Þær væru svo dýrar ef þær væru
byggðar í nútíðinni, að enginn stjórnmála-
maður mundi greiða því atkvæði sitt.
Barokið nær raunar yfir mun lengri tíma
en 17. öldina, enda þótt vegur þess yrði
mestur þá. Bygging Péturskirkjunnar hófst
til dæmis í lok Endurreisnarinnar, en tók
langan tíma. Þá hafði tízkan tekið stefnuna
á barokstílinn og það var alveg lokið við
kirkjuna á þeim nótum um og eftir 1600.
Meðal síðustu glæsibygginga barokstílsins
er hinsvegar Parísaróperan, sem lokið var
við 1874. Áður hafði hluti hallanna í Versöl-
um verið byggður í hreinræktuðum barokst-
íl, en fyrir utan hallir eru það helzt frægar
kirkjur sem standa sem minnismerki um
þennan ríkulega stíl. Þar á meðal er Páls-
kirkjan i London og einkum og sér i lagi
Karlskirkjan í Vínarborg, sem telja má
hreinræktaða perlu.
Seytjánda öldin hafði samræmi í hlutun-
um og fatatízka yfirstéttarinnar að minnsta
kosti var alveg felld að hugmyndum barok-
listarinnar. Húsgögn voru höfð stór og þung
með íburðarmiklum útskurði. Hugmyndir
um kvenlega fegurð drógu dám af þessu;
konur áttu að vera vel þrýstnar; -akfeitar
væru þær kallaðar núna. Þetta sést vel í
málverkum Rubens, en hann og Rembrandt
INNGANGURINN í fjölnotahús Ge-
hrys í Oeynhausen, gengið eftir tré-
brú yfir tjörn sem er umhverfis húsið.
eru frægustu fulltrúar málaralistarinnar á
baroktímanum. Til íslands er tæpast hægt
að segja að barokið hafi náð nema í klæða-
burði fyrirmanna sem reyndu að fylgjast
með að þessu leyti.
Mesta bygging sem í var ráðist á barok-
öldinni á íslandi, var að öllum líkindum
Brynjólfskirkjan í Skálholti, sem byijað var
á 1652. Eins og aðrar kirkjur fyrri alda í
Skálholti var hún úr timbri. Það ræður út-
liti hennar; barokkirkjur voru hinsvegar úr
steini og urðu að vera það til þess að sá
stíll nyti sin.
Úti í Evrópu þróaðist barokið síðan yfir í
fínlegra afbrigði, rókókóstíl, en í rómantík-
inni á síðustu öld var mjög leitað glæsilegra
fyrirmynda úr fortíðinni og þá varð til svo-
nefnd nýk-lassík. Allt vék þetta fyrir módern-
ismanum í upphafi þessarar aldar, en sú
breyting hélzt í hendur við gerbreytta bygg-
ingatækni.
Því er þessi stutti formáli um barokstíl
fyrri alda, að nú er fullum fetum talað um
nýtt barok. Því má þó alls ekki rugla saman
við svonefndan post-módernisma, þar sem
„vitnað“ er í sögu byggingarlistarinnar með
gotneskum glugga hér og grískri súlu þar.
Sá sem einkum er nefndur til þessarar
sögu er bandaríski arkitektinn Frank O.Ge-
hry. Hann er í flokki stjörnuarkitekta, sem
taka að sér verkefni um víða veröld, en þær
byggingar hans sem vakið hafa hvað mesta
athygli hafa risið í Evrópu. Þar er fyrst að
nefna listasafn í Hollandi, sem lítillega var
kynnt hér í Lesbók og fjölnotahús í Bad
Oeynhausen í Þýzkalandi sem nánar verður
litið á hér.
Það er fyrir þessi tvö hús sem Gehry hef-
ur verið orðaður við nýtt barok, sem þó er
svo frumlegt að það dregur engan dám af
hinum frægu kirkjum og höllum. Það sem
öðru fremur einkennir þetta nýja barok
Franks 0. Gehrys, er að hann brýtur upp
módernismann og hrærir saman öllum frum-
formunum; lætur veggi hallast, oddhvassar
línur og bogadregnar takast á við hreina fleti.
Fjölnotahúsið í Þýzkalandi er alit í senn,
marghliða tæknigarður með aðstöðu fyrir
ráðstefnuhald, en að auki eru þar skrifstof-
ur og veitingahús. Eftirtektarvert er hvern-
ig byggingarefni eru tvinnuð saman. Um-
hverfis bygginuna er vatn og gengið yfir
trébrú að aðalinnganginum. Að utanverðu
er byggingin klædd áli, kopar, en sumpart
eru þar málaðir steinfletir.
Gehry og félagar hans á arkitektastof-
unni í Santa Monica i Kaliforníu hafa tekizt
á hendur að bæta úr þekktu umkvörtunar-
efni: að byggingar nútímans séu alltof oft
álíka spennandi og skókassar eða frystikist-
ur. Það er eftirtektarvert að Gehry velur
sér ekki háar byggingar fyrir þessa tilraun;
bæði listasafnið í Hollandi og fjölnotahúsið
sem hér um ræðir, eru einnar hæðar hús.
En þau standa bæði utan við þéttbýli með
máulega hávöxnu skóglendi i kring og njóta
sín vel. Sumir hafa þá bjargföstu skoðun
að við þær aðstæður eigi hús að falla sem
bezt að náttúrunni. Það er án efa, að Norður-
landahúsið í Færeyjum, sem ég tel eitt
markverðasta hús frá síðasta áratugi í Evr-
ópu, falli mun betur að náttúrunni en fjöl-
notahús Gehrys. í stað þess að mynda sam-
stæðu, leitar Gehry eftir andstæðu, sem
getur líka verið áhugavert. Allt er undir þvi
komið hvernig til tekst hverju sinni.
Ef þetta er nýja barokið, þá er megin frá-
vik þess frá því gamla í þá veru, að hér er
umtalsverður léttleiki á ferðinni við hliðina
á þungum formum. Gehry eykur jafnvel á
þyngslin með því að láta veggi hallast út að
neðan. Á móti þeim lætur hann aðra veggi
eða veggbúta hallast út að ofan og léttleikan-
um nær hann með svifléttum álgrindum utan
á gluggaveggi og lætur þær speglast í vatni.
Tímaritið The Architectural Review kallar
þetta „Modeme barok“. Kannski er þarna
vísir að ráðandi stíl næstu áratuga?
GÍSLI SIGURÐSSON
PARÍSARÓPERAN frá árunum 1860-1874, síðbúið barok af gamla skólanum. FJÖLNOTAHÚS Gehrys - sviflétt form í bland viðþung.
12