Lesbók Morgunblaðsins - 26.10.1996, Blaðsíða 7

nokkrir menn sátu kijúpandi og báðust fyrir
Gamall maður ákallaði Allah háum og styrkum
rómi. Mjó malbikunarrönd afmarkaði götuna
frá sölubásum. Geitumar skoppuðu nokkuð
fijálsar um, en á götunni blandaðist saman
bílaumferð og asnavagnar. Sólin var brenn-
andi heit, og kliðurinn af götulífinu var bæði
framandi og sefjandi.
Ég fann aftur fyrir óttanum sem ég hafði
fundið fyrir í flugvélinni. Óttinn beindist að
því að þurfa að stíga út í þennan heim sem
var mér svo ókunnugur, en á sama tíma fann
ég fyrir gleði yfir að hafa náð þessu tak-
marki að hafa loksins komist þangað og til-
hlökkun að takast á við það sem beið mín.
Ég held að við hefðum bæði getað hugsað
okkur að standa þarna á svölunum allan morg-
uninn og virða fyrir okkur Jiennan heim, en
slíkt kom ekki til greina. Ég ýtti kvíðanum
ákveðin í burtu. Við urðum að fínna annað
hótel og komast í samband við náungann sem
ætlaði að hjálpa okkur að fínna húsnæði.
Tveimur dögum síðar komumst við í sam-
band við fjölskyldu Idrissa kunningja okkar
frá Tucson. Einhver' misskilningur sem við
komumst aldrei til botns í, hafði valdið því
að við vorum ekki sótt á flugvöllinn. Fjölskyld-
an bauð okkur að búa hjá sér á meðan leigu-
íbúð losnaði, þar sem við gátum verið í rúm-
lega í einn mánuð. Við vorum gestir á heim-
ili þeirra í þijá daga. Við borðuðum með heimil-
isfólkinu, sváfum undir berum himni, eins og
aðrir í fjölskyldunni og horfðum á sjónvarp
sem var haldið gangandi með bílarafgeymi.
í þennan hluta höfuðborgarinnar hafði ekki
verið lagt rafmagn. Allt var eldað á hlóðum
utandyra. Á daginn sýndi Buubi, bróðir Idr-
issa, okkur borgina. Hann fór með okkur á
markaðinn, náttúrugripasafnið og háskólann,
ásamt því að fara með okkur í heimsóknir til
kunningja sinna. Eitt kvöldið heimsóttum við
fjölskyldu sem bjó í miðbæ Niamey. Við geng-
um inn í þröngan götukrók og þaðan inn í
lítinn bakgarð, þar sem fjölskyldan sat og
horfði á sjónvarpið. Eina birtan kom frá sjón-
varpstækinu. Það var svo mikið myrkur að
ég hrasaði í sífellu, gat rétt greint hendurnar
sem voru réttar til mín, bæði til stuðnings og
í kveðjuskyni. Árni, alinn upp í Borgarfírðin-
um, var betur settur og gat greint helstu
misfellur í jarðveginum. Okkur var boðið besta
sætið fyrir framan sjónvarpið þarsem við sát-
um í myrkrinu, drukkum te og horfðum á
franska sjónvarpsmynd.
Eins yndislegt og það var að vera gestur
hjá þessari fjölskyldu þá var léttir að fá okkar
eigin samastað, sérstaklega þar sem mín biðu
ákveðin verkefni. Litla íbúðin, þar sem við
bjuggum þær fímm vikur sem eftir voru, var
í rólegu hverfí, hinum megin við Níger-ána.
Til þess að komast í miðbæinn þurftum við
því að fara yfír brúna á ánni sem tengir sam-
an borgarhlutana. I íbúðinni voru samliggj-
andi herbergi, útiklósett, sturta og krani.
Fjölskylda Buuba var svo almennileg að
lána okkur matarílát, rúmfatnað, tvo stóla,
ásamt járnfötu sem var notuð til að þvo upp
matarílát og fötin okkar ásamt því að vera
nauðsynleg til að sturta niður úr klósettinu.
Þegar við vorum komin með samastað, fannst
mér ég ekki geta verið ferðamaður lengur
heldur væri tími til kominn að vinna að undir-
búningi doktorsrannsóknar minnar. Ég hófst
því handa næstu vikumar að koma mér í sam-
band við aðila sem unnu að þróunarverkefnum
í Níger, taka viðtöl og safna gögnum.
Sú vinna reyndist þó mun flóknari en ég
hafði gert ráð fyrir. Eftir á að hyggja held
ég að hægt sé að_ staðhæfa að allt í Níger sé
ákaflega erfítt. Ég er ekki að lasta landið
með þessum orðum mínum, heldur að vísa til
hvernig hlutir sem ég leiddi ekki hugann að
sem mögulegum vandamálum reyndust þurfa
vinnu, orku og undirbúning.
Það eru til dæmis engar almenningssam-
göngur í höfuðborginni, heldur þarf að ferð-
ast á milli staða með leigubílum. Leigubílam-
ir voru fylltir af fólki sem var að fara á svip-
aðar slóðir, og jafnvel þótt verð væri nokkuð
staðlað, þurfti samt að prútta. Oftast þurftum
við að taka tvo leigubíla á ákveðinn áfanga-
stað. Það reyndist okkur ómögulegt að ganga
á milli staða vegna hitans, sérstaklega fyrstu
vikurnar þegar heitast var. Það var enginn
slmi í nágrenninu og þess vegna var okkar
fyrsta verk flesta daga að taka leigubíl að
næsta síma til þess að hringja á mismunandi
staði, eða til að fínna fólk sem vissi hvar hitt
og þetta væri að fínna. Götunöfn eru til í
Níger en þau em almennt ekki notuð og því
þekkt af fáum. Til þess að útskýra fyrir leigu-
bílstjóra hvert ferðinni væri heitið, varð maður
venjulega að vita nafnið á einhverri merki-
legri byggingu, torgi eða stræti sem var í
nánd við áætlunarstaðinn. Þegar maður er
ókunnugur í landinu er ekki alltaf auðvelt að
nálgast slíka vitneskju. Flestailir sem við
kynntumst vom ótrúlega almennilegir og
hjálpsamir.
Ég hugsaði oft um þá neikvæðu mynd sem
fjölmiðlum hættir til að draga af Afríku, sem
heimsálfu ringulreiðar og ofbeldis. Mér er
ákaflega minnisstætt í því sambandi eitt at-
vik, kannski fyrir þá ástæðu hversu lítið og
látlaust það var. Buubi hafði fengið lánaðan
bíl hjá einum bræðra sinna til þess að keyra
okkur í miðbæinn. Við vomm aðeins búin að
keyra í tíu mínutur þegar bíllinn varð bensín-
laus. Það var ekki annað að gera en að fara
og sækja bensín. Árni fór með Buuba, en ég
beið hjá bílnum. Hitinn var gífurlegur og ég
stillti mér upp undir tré sem stóð nálægt slóð-
anum til þess að njóta skjóls fyrir geislum
sólarinnar.
Á sömu stundu kom lítill drengur til mín,
svona sjö, átta ára. Hann var alvarlegur í
bragði og rogaðist með stól. Hann lét stólinn
niður hjá mér og benti mér að setjast. Heim-
ili hans var álengdar og ég sá mömmu hans
horfa í áttina til okkar. Drengurinn settist á
jörðina við hlið mér og beið þögull þangað til
Árni og Buubi komu til baka með bensínið.
Ég fór með stólinn til baka, ætlaði að þakka
konunni fyrir en hún hafði lítinn áhuga á
þakklæti. Brosti bara vinsamlega til mín, og
hélt áfram við sín verk. Ég hugsaði með mér:
„Hún hefði ekki þurft að gera þetta, hún gerði
þetta ekki til þess að fá eitt eða neitt fyrir
ómakið." Á einhvern hátt þá gerði sú hug-
mynd mig hamingjusama og lét mér líða eins
og heimurinn væri betri staður fyrir vikið.
Það var ekki fyrr en í seinni hluta dvalar
minnar i Níger sem ég komst i samband við
einstaklinga í WoDaaBe þjóðflokknum. Á þeim
tima hafði ég tekið viðtöl við nokkra aðila i
hjálparstarfi, en allt hafði gengið hægt og
erfíðlega fyrir sig, eins og ég lýsti fyrr. Við
Árni eignuðumst tvo mjög nána vini í hópi
WoDaaBe, sem heita Girgi og Ibouni. Girgi
og Ibouni eru báðir farandverkamenn í Nia-
mey. Þeir vinna ásamt konum sínum og börn-
um í höfuðborginni níu mánuði á ári en dvelj-
ast hjá stórfjölskyldu sinni á hirðingjasvæðinu
í norðurhluta landsins í 3 mánuði á ári.
Farandverkamennska hjá WoDaaBe hefur
orðið æ algengara lífsmunstur á síðustu tveim-
ur áratugum. Ástæðumar fyrir því eru marg-
ar, en farandverkamennska felur í sér marg-
vísleg vandamál. Farandverkamennska þýðir
oft að hinir öldruðu, veiku eða lasburða og
börn eru skilin eftir til að sjá um hjörðina á
meðan dýrmætasta vinnuaflið yfírgefur heim-
ilið til þess að fara i daglaunavinnu. Flestir
WoDaaBe karlmenn vinna í Niamey við að
búa til skartgripi, aðallega til þess að selja
ferðamönnum og við varðgæslu á húsum.
Konurnar vinna oft við að setja upp hár ann-
arra kvenna.
I fyrstu voru samskipti okkar við Girgi og
Ibouni ákaflega erfíð vegna tungumálaörðug-
leika. Báðir töluðu fjölmörg tungumál fyrir
utan sitt eigið-, en á flestum þeirra höfðum
við Árni hvorugt mikla þekkingu. Girgi talaði
frönsku, en okkur gekk illa að halda uppi
samræðum á frönsku. Þeir báðir höfðu lært
svolítið i ensku í Nígeríu, en framburður og
orðanotkun var mjög ólíkt því sem við Ámi
áttum að venjast. Það sem skipti mestu var
að viljinn til þess að skilja hvert annað var
fyrir hendi. Þessir tungumálaörðugleikar voru
leystir á ótrúlega skömmum tima, á þann
hátt að við lærðum inn á orðanotkun hvers
annars. Stundum töluðum við frönsku, en
stundum ensku.
Ég hafði lært nokkur orð í Fulfulde, sem
er þjóðtunga þeirra, og sú þekking vakti mikla
ánægju. En þeir voru báðir ákveðnir í að bet-
ur skildi gert í þeim efnum. Á hveijum degi
sagði annarhvor þeirra að nú ætti ég að ná
í blað og penna og við skildum setjast niður
og æfa Fulfulde. Þeir sátu þolinmóðir við hlið
mér, og kenndu mér orð og setningar yfirþað
sem þeir álitu gagnlegast. Þeir vissu að Arni
kæmi ekki til baka til þess að gera rannsókn
eins og ég, og eyddu því meiri tíma í að kenna
mér og undirbúa mig undir næstu komu mína
til Níger, en litu á Arna með mikilli virðingu
sem vemdara minn og aðstoðarmann.
Samskiptin við þá báða voru í alla staði
ákaflega gefandi fyrir mig og Áma. Við kom-
um með dagatal frá íslandi, með fjöllum, vötn-
um og kvikfénaði, sem vakti mikla hrifningu.
Árni var spurður spjörunum úr varðandi kind-
ur og kýr og íslenska sveitamenningu. Þeirra
hjálp reyndist mér ómetanleg, og það ásamt
öðru gerði þessa ferð mína að mikilvægum
undirbúningi fyrir vettvangsrannsóknina.
Girgi og Ibouni hafa mikinn áhuga á doktors-
verkefni mínu, en skilja þó ekki fyllilega af
hveiju stúlka frá landi svo fjarlægu eins og
íslandi vill dveljast í eyðimörk í Níger og gera
rannsókn varðandi WoDaabe! Jafnvel þótt
hvomgur þeirra sé læs eða skrifandi hafa
þeir sent mér fjögur bréf. Þeir borguðu ein-
hveijum kunninga sínum fyrir að skrifa upp
texta eftir fyrirmælum þeirra. Hvert bréf kall-
ar fram bros á andliti mínu, og eftirvæntingu
að fara aftur til Níger og vinna með þeim.
Höfundurinn er í mannfræðinómi og vettvangs-
könnun í Níger var hluti af nóminu. Kristín er
nú enn ó ný komin til Ntger.
MARGT kemur spánskt fyrir sjónir. Hér eru fólks- og vöruflutningar á öldruðum vörubíl.
TÚAREGAR eru hávaxnir og þekktir fyrir
litskrúðug klæði.
HÚSMÓÐIR í Níger. Landið er eitt af þeim
fátækustu i Afríku.
UNGIR Nígerbúar. Ævilfkurnar er ekki nema 45 ár og aðeins eru 30% þjóðarinnar læs.
KRISTÍN og hjálparheilan Buubi leggja af stað í leiðangur.
í MATMÁLSTÍMANUM er leitað íforsælu,
en úlfaldinn bfður og er þolinmæðin upp-
máluð.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 26. OKTÓBER 1996 T