Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.1997, Page 20

MARIE-Pierre Flechais og Aage Thordal Christensen dansa I „5. sinfóníu Mahlers".
Ljósmynd/Martin Mydtskov Ronne
CAROLONE Cavallo og Christina Olsson dansa „5. sinfóníu Mahlers".
BANDARÍSKI ballettstjórinn og
danshöfundurinn John Neumeier
á að baki fjöldann allan af athygl-
isverðum verkum, sem ballettar
um allan heim keppast við að
hafa á verkefnaskrá sinni og
sjálfur er Neumeier óskagestur
ballettflokka um allan heim.
Hann heimsótti Konunglega danska ballett-
inn nýlega, þar sem verið var að setja aftur á
svið tvo Mahler-balletta hans. í spjalli við
nokkra blaðamenn reifaði hann hugmyndir
sínar, en kom einnig inn á vandræðalegar
^deilur, sem hann hefur átt í við leikhússtjórn-
ina og ummæli hans fengu leikhússtjórann til
að roðna upp í hársrætur.
Sviptingar og kinnroði
Neumeier er fæddur í Bandaríkjunum
1942, ólst þar upp og hóf ballettnám, en hann
hefur alið megnið af fullorðinsárunum í Evr-
ópu, þar sem fyrsti viðkomustaðurinn var
Kaupmannahöfn og ballettskóli Konunglega.
Hann gat sér gott orð sem dansari, enn jókst
hróður hans, er hann fór að semja balletta og
hann hefur einkum þótt hleypa nýju lífi í frá-
, sagnarballetta, balletta, þar sem sögu vindur
fram. Hann hefur gert balletta eftir leikritum
Shakespeares eins og Rómeó og Júlíu, Jóns-
messunæturdraumi, Ótelló, Hamlet og Sem
yður þóknast, en einnig tekið til við aðrar
bókmenntir eins og Kamelíufrúna, Sporvagn-
inn Gimd, Ódysseifskviðu og Pétur Gaut, að
ógleymdum ballettum við einstök tónverk
eins og Matteusarpassíu Bachs, Sálumessu
Mozarts og tónsmíðar Mahlers.
Alveg frá fyrstu Evrópuheimsóknum Neu-
meiers hefur Konunglegi ballettinn og Kon-
unglega leikhúsið við Kóngsins nýja torg ver-
ið kærkominn viðkomustaður dansahöfundar-
ins Neumeier, líka eftir að stjama hans reis
svo hátt að það vora boð eftir honum um allan
heim. Ballettstjórann Frank Andersen hefur
Neumeier þekkt lengi og hann var einn af
þeim, sem Neumeier vildi gjaman starfa með.
Saman höfðu þeir gert samstarfsáætlun, sem
fól í sér að skiptast á dönsurum, gestasýning-
ar og síðast en ekki síst átti Neumeier að
semja nýja balletta fyrir Konunglega ballett-
inn og setja þá upp með flokknum. En svo
kom nýr leikhússtjóri, Michael Christiansen
sem áður var ráðuneytisstjóri í varnarmála-
ráðuneytinu, Andersen fékk ekki starfssamn-
ing sinn framlengdan og starfar nú í Stokk-
hólmi, en í stað hans var ráðinn hinn danski
Peter Schaufuss, dansari og fyrrum ballett-
stjóri við Berlínaróperana. Allar áætlanir um
samstarf Neumeiers og Konunglega balletts-
ins voru lagðar til hliðar 1 skyndi og án þess
að rætt væri við Neumeier. Schaufuss entist
nú ekki í stólnum nema í rúmt ár, því honum
lynti ekki við dansarana og nú er breski dans-
arinn Maina Gielgud komin í staðinn. Allt
“*Virðist með kyrrum kjörum í hópnum og Neu-
meier er aftur kærkominn gestur við Kóngs-
ins nýja torg.
Sagan um samningsrofíð sveif yfir vötnun-
um, er Neumeier ræddi við nokkra blaða-
menn fyrir frumsýninguna nú. Þegar þeir
vildu vita hvort þessi aufúsugestur ætlaði
ekki að gleðja ballettinn og danska dansunn-
endur frekar með nærveru sinni í fyrirsjáan-
legri framtíð, komst Neumeier ekki hjá að
rifja upp að það hefðu í raun verið uppi áætl-
anir um slíkt, en ekkert orðið úr. Áður hafði
hann í sambandi við balletta sína nefnt hvern-
ig minningarnar stýrðu manninum iðulega og
t aðspurður hvort slæmar minningar torveld-
uðu samstarfíð sagði hann það kannski of
mikið sagt, en fyrri reynsla hefði vissulega
verið sársaukafull og því vildi hann ekki lofa
neinu. Samstarfið færi eftir hvort flokkurinn
MAHLER I
BALLETTÚTGÁFU
John Neumeier, ballettstjóri í Hamborg, kom til
Kaupmannahafnar að setja upp tvo Mahler-balletta
síng. SIGRUN DAVIDSDQTTIR heyrði af hugmyndum
hans og sá ballettana.
ALEXEI Ratmansky dansar í „Des Knaben Wunderhorn".
þyrfti á honum að halda og þá á hvern hátt, en
sagðist að lokum ekki vilja tala frekar um
þessa gömlu sögu. Þá ramdi í leikhússtjóran-
um með létti, en hann var viðstaddur blaða-
mannafundinn og á andlit hans hafði rannið
roði, meðan Neumeier rifjaði upp fyrri sam-
skipti sín við ballettinn.
Lff f deiglunni
En Neumeier var öllu glaðari að ræða um
verk sín og sköpunarferil þeirra. Hann segist
líta á öll verk sín sem nokkurs konar verk í
deiglu, svo að í hvert sinn sem hann setji eldri
verk upp aftur, komi fram í þeim eitthvað
nýtt. Ekki sökum nýjunga nýjunganna vegna,
heldur aðeins vegna þess að þannig sé það
eðlilegt. Líf hans sé í deiglu og þá verkin líka.
Um dálæti sitt á verkum Shakespeares segist
hann einfaldlega hrífast af því hvað Shakespe-
are spanni vítt svið í verkum sínum. „Hann er
svo djúplega mannlegur og ég sé verk hans
ekki fyrir mér sem bara orð eins og til dæmis
verk Goethes. Skilningur hans á mannlegu
eðli er svo djúpur og laus við að vera dæm-
andi eða á einhvern hátt þrengdur af ákveðn-
um skoðunum. Verk hans endurspegla kær-
leik til mannkynsins og sanngirni í garð allra
og spanna svo vítt svið að þar má fínna alla
litatóna.“
Um tengsl sín við tónverk Mahlers segir
Neumeier að Mahler sé fyrir sér eins og
Tjækovskí var fýrir dansahöfundinn Petipa,
„nema að Mahler er því miður ekki samtíma-
maður minn.“ Hann nefnir að eftir frumflutn-
ing 9. sinfóníu Mahlers hafi einn gagnrýnanda
haft á orði að það væri leitt að Mahler hefði
aldrei hitt rússneska danshöfundinn Diag-
hilev. Mahler, sem var líka stjórnandi við Vín-
aróperuna, stjórnaði oft hljómsveit hússins í
ballettsýningum þar. Neumeier tekur undir
að tónlist Mahlers bjóði upp á dans. í huga
sér skapi hin sérkennilegu rof í tónlist Ma-
hlers ekki frásögn, heldur tengsl við hreyfmg-
ar og persónur tengdar þeim anda sem hann
finni í tónlistinni.
Neumeier segist ekki hafa neitt á móti að
vinna með tónskáldum, „en það útheimtir
óhemju tíma og traust í garð tónskáldsins. Við
ræðum saman og horfum í sömu átt, en svo
tekur það tónskáldið kannski þrjú ár að semja
tónlistina og á þeim tíma getur margt gerst.
Petipa gaf Tjækovskí nákvæm fyrirmæli um
að þessi hluti ætti að vera svona langur í þess-
um takti, en ég get ekki annað en bara gefið
tónskáldinu hugmynd, því tónskáldið þarf
frelsi til að semja rétt eins og ég. Það getur
verið erfitt að koma aftur að hinni uppruna-
legu hugmynd eftir svo langan tíma - og
hvað svo ef mér fellur ekki tónlistin? Þegar ég
var ungur og óreyndur varð ég einu sinni fyr-
ir því að tónskáld samdi fyrir mig tónlist, sem
ég gat svo ekki notað þegar til kom og það var
óskemmtileg reynsla. Ég hef unnið með Al-
fred Schnittke mér til mikillar ánægju og
hefði gert það áfram, ef hann hefði ekki
veikst."
Tregi og minningar
)VA11 Our Yesterdays" er nafnið, sem Neu-
meier hefur valið ballettum sínum við Des Kna-
ben Wunderhom og 5. sinfóníu Mahlers. Óneit-
anlega dáh'tið tregablandið nafn, en sjálfur seg-
ist hann þó ekki hafa trega í huga, heldur frek-
ar að minningamar séu okkur mikUvægur
kennari. Fyrra verkið er tónlist Mahlers við
þjóðvísur, svo verkið er flutt af hljómsveit,
altsöngkonu og baríton, auk dansara, en hið síð-
ara er fyrir hljómsveit og dansara. Þau samdi
Neumeier 1989, þegar balletthópur hans flutti í
nýtt hús, sem borgarstjóm Hamborgar lét
byggja yfir hann. Um þetta leyti hafði Neu-
meier verið í Asíu, en þegar hann kom heim var
múrinn fallinn og allt á fljúgandi ferð. Þessar
aðstæður segir hann hafa mótað tilurðina.
Það er enginn þjóðsagnaandi í Wunder-
horn-ballettinum, en hvítir kjólar dansmeyj-
anna og hergrænir búningar karldansaranna
leiða hugann að þorpsstemmningu í bak-
gi-unni þjóðvísna, sem fluttar voru á mörkuð-
um og öðrum útisamkomum. Það eru tíu ljóð-
anna úr Wunderhorn-safninu, sem Neumeier
notar. Hann er kunnur fyrir að leggja mikið
upp úr persónuleika dansara sinna. Þeir eiga
ekki aðeins að dansa vel, heldur einnig að
hafa persónuleika, sem kemst til skila í dans-
inum og falla vel hver að öðram. Karldansarn-
ir fjórir, sem setja svip sinn á Wunderhorn-
ballettinn, voru á frumsýningunni dansaðir á
eftirminnilegan hátt af Kenneth Greve, Peter
Bo Bendixen, Alexei Ratmansky og Lloyd
Riggins. Sá síðarnefndi dansaði um árabil í
Konunglega ballettinum, en dansar nú hjá
Neumeier. Það einkennir stíl Neumeiers að
hópsenurnar eru oft áberandi skemmtilega
unnar, spilað á hópdans, sem brotnir era í
sólódans og minni hópa. Þessi stíll myndar
heillandi samspil við tónlistina, sem einmitt
einkennist oft af brotum og rofum.
Mahler sagði sjálfur um 5. sinfóníu sína að
hún hefði ekkert prógramm og hann gaf
henni ekkert nafn, en Neumeier hefur bent
áað Mahler hafi á köflum verið þreyttur á að
verið væri að rýna í verk hans í leit að sam-
hengi og sögum og því ekki sett heiti á. Hins
vegar trúir hann því ekki að það liggi ekkert
að baki heita eins og Sorgarmars, sem er heiti
fyrsta þáttar. Sjálfur hugsi hann sem svo að
hann geti gefið ballettum sínum alls konar fal-
leg nöfn, en vilji það ekki, sem þó þýði ekki að
ekkert vaki fyrir sér. Mahler hafi óskað að
skrifa hreina tónlist, sjálfur vilji hann semja
hreinan dans sem þó sé ekki abstrakt.
í 5. sinfóníunni er áhorfandinn kominn i
annan heim. Sviðið er annað og dansmeyjarn-
ar komnar í létta kjóla í himinbláum tónum,
þegar karldansari í kjólfötum, Lloyd Riggins,
þyrlast inn á sviðið og tekur eina dansmeyj-
una, Caroline Cavallo í hátíðlegan samkvæm-
isdans, sem tónlistin undirstrikar. En tengslin
við þjóðkvæðaballettinn skjóta upp kollinum
með óvæntum hætti og þegar minnst varir,
því í 2. þætti kemur allt í einu karldansai-i í
ljós í sviðsendanum, klæddur eins og dansar-
arnir í fyrra verkinu. Það er ekki auðvelt að
lýsa Mahler-ballettum Neumeiers með orð-
um, enda list af öðru tagi en orðsins list. Hann
virðist skynja hreyfinguna í tónlistinni til hins
ýtrasta og megna að þýða hana yfir í dans-
hreyfingar. Sýning Konunglega ballettsins
sýnir glögglega hvers vegna verk Neumeiers
eru í svo miklum metum meðal dansara og
ballettunnenda um allan heim - og einnig
hvers vegna Neumeier gleðst yfir samstarfi
við ballettinn.
^ 20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. NÓVEMBER 1997