Tíminn - 23.12.1966, Page 9

FÖSTUDAGUR 23 desember 1966
TÍMINN
landið - sagan
- sendibréfin -
Þorsteinn Jósepsson
LANÐIÐ
Fyrsta ritverk Þorsteins Jó-
sepssonar, sem ég kynntist í
mínai ungdæmi, voru ÆJvintýri
förusveins, og það var ekki
laust við að ég öfundaði höf-
undinn af ferðum hans um
mannabyggðir og fjöll og firn
indi suður í Evrópu, þaðan
sem sér til margra landa í
senn af sumum tindum. En
síðan ég kynntist manninum
sjálfum hef ég samt öfundað
hann enn meira af því, . ve
gjörkunnugur hann er land-
inu okkar milli fjalis og fjöru.
Hefur mér stundum verið hugs
að til þess, að meinlegt væri,
ef maður með slíka þekkingu
á landinu festi ekki nokkuð af
þeim fróðleik á bók. Þorsteinn
mun vera einna mestur lands-
lagsljósmyndari íslands, og
sumar myndir hans af fslandi,
er birzt hafa í erlendum bók-
um og tímaritum, eru meðal
þeirra íslenzkra verka, sem
víðast hafa farið um heiminn.
Og nú er út komin frá hendi
Þorsteins bók, er lengi mun
halda nafni hans á lofti, Landið
þitt, uppsláttarrit um bæi og
staði í byggðum á fslandi, fróð-
leiksnáma, sem ótal íslendinga
leita í, bæði ferðalangarnir,
sem kanna landið af eigin raun
og eins hinir, sem sitja kyrrir
á sama stað, en eru þó að ferð-
ast í huganum. Óviðráðanleg
atvik höguðu því svo til að
höfundur varð að vinna verk
sitt feikna hratt, og hefur það
vitaskuld bitnað nokkuð á bók-
inni, en hitt gegnir raunar
furðu, hverju Þorsteinn hefur
komið í verk á svo skömmum
tíma, því það er sannarlega
ekki áhlaupaverk að semja rit
af þessu tagi, slíkar bækur
mundu krefjast margra ára
vinnu tuga manna, ef vel ætti
að vera .En raunar er á annað
að líta áður en fundið er að
því hve bókinni hefur verið
flýtt á ‘markaðinn, sem raunar
höfundurinn tekur fram í for-
spjalli sínu að bókinni. Fyrstu
útgáfu slíkrar bókar er aldrei
hægt að gera svo úr garði, að
ekki verði að henni fundið, og
reyndar æskilegt, að sem flest-
ir gangi til liðs við endurút-
gáfu, með leiðréttingum og
ábendingum. Og nýrrar útgáfu
mun vonandi ekki langt að
bíða. Slíkur aufúsugestur hefur
bókin reynzt íslendingum, að
upplagið mun að mestu geng-
ið til þurrðar, á fáeinum vik-
um. Þetta mun vera fyrsta
bók, er Bókaútgáfan Örn og
Örlygur lætur frá sér fara (ef
frá er skilin Ferðahandbókin),
og verður ekki annað sagt en
það ríði myndarlega úr hlaði.
Þorsteini Jósepssyni verður
seint fullþakkað að hafa með
þessu verki lagt grundvöll að
staðfræðirdti, sem þörf hefur
orðið æ tilfinnanlegri á að ís-
lendingar eignuðust. Hafi
hann heila þökk og ósk um
starsfþrek til að Ijúka ætlunar-
verki sínu, að semja síðara
bindið, um staði í óbyggðum,
þar sem ekki síður hafa legið
spor hans um áratuga s'keið,
ýmist á hvers konar farartækj-
um eða gjarna helzt á hestum
postulanna.
Björn Þorsteinsson
SAGAN
Nokkrum tíðindum þykir
sæta á bókamarkaðnum fyrir
þessi jól, Ný íslandssaga eftir
Björn Þorsteinsson sagnfræð-
ing, fyrsta bindi fyrirhugaðrar
íslandssögu, sem Heimskringla
gefur út og þeir skipta með
sér að s'krifa til helminga,
Bjöm og Einar Laxness.
Björn ritar þetta um þjóðveld-
isöld og síðan annað, sem nær
til siðaskipta en þar tekur
Einar við og munu hans bindi
ná fram á okkar daga, Við
snúum okkur til Björns í til-
efni útkomu hinnar nýju bók-
ar hans, sem ber nokkurn
annan svip en fyrri bækur af
þessu tagi, hefst á kafla um
söguna og heimildirnar og sá
næsti fjallar um landið, náttúru
og veðurfar, orku og hagnýt
jarðefni, dýralíf og mannfjölda
þriðji kafli um upphaf íslenzkj
ar sögu og fjórði og aðalkafl-
inn, þjóðveldisöld.
— Setur þú fram nýja sögu-
skoðun í þessari bók, Björn?
Eða hefurðu ekki áður haldið
- rimurnar
togararnir
því fram, að sögurannsóknir
hér 9éu langt á eftir tíman-
um?
— Nú, hún hefur verið
nefnd Ný fslandssaga, víst er
hún nýrri en sú á undan, en
verður það kannski ekki lengi,
þegar sú naesta kemur. Og
þetta með rannsóknirnar. Ég
sló því fram í grein i Skírni
fyrir einum táu árum, að það
væri ýmislegt í rannsókn-
um okkar á sögu um 1S0 ar-
um á eftir tímanum. Menn
tóku þessu aMIa, urðu æfareið
ir, og mér datt í hug að endur-
taka þetta og vita, hvernig
menn brygðust við í dag .Eg
á þar bæði við rannsóknir og
söguritun til að mynda hefur
tæpast nokkuð að gagni verið
skrifað að gagni um síðmið-
aldir eða erum við ekki langt
á eftir tímanum, þegar vantar
heila kafla, heil tímabil, í sög
una? Vísast erum við mörg
hundruð árum aftur úr. Rann
sóknir hafa verið vanræktar
svo herfilega á þessu sviði. Þó
hlýt ég að nefna, að Magnús
Már Lárusson hefur nnið
manna mest að könnun á mið
öldum síðustu árin og unnið
hi ðþarfasta verk og svo er um
marga aðra.
— Er þessi bók samin sem
kennslubók, ætlar þú td. að
nota hana í Menntaskólanum?
— Hún er kanski nýtileg
skólabók fyrir kennaraefni.
Víst veitir ekki af að breyta
menntaskólakennslu í fslands
sögu, þeir kennslúhættir eru
, grautarlegir, svo ekki sé meira
sagt. Bvort ég ætli að nota
þessa bók við kennslu þar?
Nei, ætli það?
— Hafa skoðanir þínar
breytzt á þessu tímabili síðan
bók þín íslenzka þjóðveldið
kom út fyrir 13 árum?
— Já, nú er meira af stað-
reyndum fyrir hendi. Það var
meira af kenningum í þeirri
bók en þessarL Kenningar eru
góðar svo langt sem þær ná,
en þekkingin leyisir kenning-
arnar af hólmi. Og bók sem
þessi þarf að hafa sem minnst
af kenningum og skoðunum,
en þeim mun meira af þekk-
ingu og staðreyndum. Það er
tæpast gáf-ulegt að vera með
kenningar uppi um það, hvað
langt sé upp á Kolviðarfiól,
þegar við getum hreint og
beint farið og mælt það.
RÍMURNAR
Næ9ta sjaldgæft mun það
vera að ungir menn yrki rím-
ur nú á dögum, en í Rímna-
safni, einni hinna nýju bóka
frá Helgafelli, sýnisbók ís-
lenzkra rímna í sex aldir, er
Sveinbjörn Beinteinsson skáld-
bóndi á Draghálsi hefur tekið
saman, birtist mansöngur úr
Hrafnkelsrímum eftir Jón Sig-
urðsson, tvítugan reykvískan
stúdent, og standa þar þessa
hendingar:
Oft var kot í kulda, þroti og
kafabyl,
en líktist sloti af ljóðayil
borð og kváðu rímuna, allt eft-
ir kúnstarinnar reglum.
— Ert þú ekki af skáld-
mæltu fólki kominn?
— Móðurafi minn, Kolbeinn
í Kollafirði orti talsvert og gaf
út kvæðabækur.
— Þér finnst ekki að rímna
skáld séu búin að syngja síð-
asta versið?
— Ég veit hreint ekki, hvað
segja skal. Það er eins og fólk
sé nú meira gefið fyrir styttri
ljóð. Nú, skáldsögur lifa samt
enn sæmlegu lífi, og hví
skyldu þá ekki söguljóð eins
og rímur geta enn eignast hylli
almennings?
Jón Sigurðsson
Oft var dróttu ógnanótta
uppgjöf tál,
en bergði þrótt af bragar
skál.
Síðan glæddist líf og læddist
leiði frá.
Fólkið væddist von og þrá.
Tók það kæti, leik og læti,
lyftist brún.
Vék af sæti raunarún.
Jón er yngsti höfundurinn
í safni þessu, og bregðum við
okkur á hans fund sem snöggv
ast.
— Hefurðu fengizt mikið við
rímnagerð, eða hvað kemur til
að þú eri á þessu þingi?
— Ég kæri mig ekkert um
að halda þessu á lof't. En ég
var í sveit hjá honum Svein-
birni á Draghálsi fyrir nokkr-
um árum, og um það leyti gerði
ég dálítið af þessu. Sveinbjörn
vildi endilega fá í safnið þutta
upphaf Hrafnkelsrímu, sem ég
byrjaði að yrkja 16 ára gam-
al. Ég lét það flakka fyrir 2—
3 árum, þegar Sveinbjöm byrj
aði að efna í þetta safn, en
ég er ekki viss um, að ég hefði
látið það eftir honum, er ekki
svo hrifinn af því nú orðið,
væri líklega búinn að fleygja
því. En þetta átti að vera ríma
um Hrafnkel freysgoða, sem
ég hef ætíð verið hrifinn af,
hef lesið söguna hvað eftir
annað, sama hvort hún er
sannsöguleg eða tilbúningur,
þá er það alla vega snjöll og
skejnmtileg sköpun, sé hún
login.
— Fengust aðrir við rímna-
gerð í Menntaskólanum en
þú?
— Það hefur víst verið lítið
um það. En samt var nokkuð
um hagyrðinga og skáldmælta
menn, það sýndi sig, þegar tek
inn var upp vísnaþáttur í skóla
blaðinu, það var talsvert fjör
í þeirri vísnagerð.
— Hvar hefurðu fundið mest
an áhuga á rímum?
— Það var örugglega á
Draghálsi, og ekki furða, að
maður yrði fyrir áhrifum.
Þeir komu þangað oft bænd-
urnir í sveitinni til að kveða
saman. Ég man eftir einum
bónda, sem nú er verkamaður
í Kópavogi, hann kom alltaf að
Draghálsi um helgar, og pá
settust þeir saman tveir við
Finnur Sigmundsson
SENDIBRÉF
Finnur Sigmundsson fyrirv.
landsbókavörður hóf skemmti-
legt og fróðlegt útgáfuverk
með bókunum Húsfreyjan á
Bessastöðum og Sonur gull-
smiðsins á Bessastöðum, sendi-
bréfasöfnunum, sem haan bjó
til prentunar fyrir ból —igáf-
una Hlaðbúð fyrir allmörgum
árum. Síðan tók hann að sér
að setja saman á líkan hátt
bókarflokkinn fslenzk sendi-
bréf fyrir Bókfellsútgáfuna.
Reið á vaðið með Skrifaranum
á Stapa, þá komu Biskupinn
í Görðum, Konur skrifa bréf,
Hafnarstúdentar skrifa heim,
Dr. Valtýr segir frá, Gömul
Reykjavíkurbréf, og nú síðast
Geir biskup góði í vinarbréf-
um, og hyggst dr. Finnur setja
þar síðasta punktinn, sem
margir munu harma, því þess-
ar bréfabækur hans hafa orðið
feikivinsælar. Við hittum dr.
Finn að máli stund- .om í
tilefni þess að hann lýkur þess
um bókarflokki.
— Geir biskup er frekar l.tt
kunnur almenningi nú á dög-
um, hvað kom til að þú lætur
hann kóróna þetta bréfasafn?
— Já, Geir góði er ekki al-
mennt kunnur nútíðarfólki, en
það er svo um flesta frá þessu
tímabili, 18. öldinni. En hann
hefur verið sérstakur maður að
ýmsu leyti. Það er út af fyrir
sig einkennilegt þetta gjald-
þrot hans, eða hvað á að kalla
það, harla óvenjulegt um
mann í slikri stöðu, en svona
var það samt, að hann sökk
Framhald á bls. 15.