Alþýðublaðið - 12.01.1982, Side 2

2
Þríðjudagur 12. janúar 1982
r-RITSTiÓ RN ARGREIN--------------------------1
VIO ÚTGÖNGUVERSIB
filansmynd forsætisráðherra af ímynduðum ár-
angri í efnahagsmálum er hrunin i þúsund mola.
Stefnuræða hans frá þvi í október sl. um góðan ár-
angur efnahagsráðstafana f rá því fyrir ári síðan væri
nú aðeins nothæf i áramótaskaup, væri hún til á
video. Héðan í frá á rikisstjórnin aðeins éina leið
ófarna: Otgönguleiðina. Jafnvel þótt ráðherrunum
takizt, seint og um síðir að ber ja saman eitthvert blá-
þráðarsamkomulag um f iskverðshækkun og gengis-
fellingu, verður það ekki til annars en að undirrita
dauðadóm yfir núverandi stjórnarsamstarfi. Hið
sjálfvirka vélgengi verðbólgu kerfísins hefur hér meö
tekið völdin af rikisstjórninni. Ekkert sem ríkisstjórn-
in getur gert hér eftir fær neinu breytt um þá verð-
bóiguholskeflu sem þegarer risin: Þessari ríkisstjórn
mun skola burt i útsoginu.
Gengislækkunin verður of litil og hún kemur of
seint. Hún gerir ekki betur en að koma hjólum at-
vinnulífsins aftur af stað. En afleiðingar hennar og
fiskverðshækkunarinnar, sem engin innistæða er
fyrir, munu segja til sín jafnóðum. Hækkun
iauna —og annars framleiðslukostnaðar í kjölfarið
stefnir atvinnulífinu í nýja stöðvun strax 1. marz n.k.
Þeim vanda verður mætt með hröðu gengissigi. önnur
úrræði eru ekki tiltæk, úr því sem komið er. Það mun
enn verka eins og olia á verðbólgubálið. Við þetta bæt-
ist gengislækkun dollarans, versnandi viðskiptakjör
og sívaxandi viðskiptahalli. Og tvennt i viðbót: Kjara-
samningar eru lausir og sveitarstjórnarkosningar
framundan i maílok. Stjórnarliðið mun heyja þær
kosningar í skugga þess efnahagsöngþveitis, sem öll-
um verður sýnilegt að ríkisstjórnin fær ekkert við
ráðið. Sigurjón Pétursson hefur nú þegar kveikt á
norska jólatrénu i síðasta sinn. Jafnvel þótt Sjálf-
stæðisflokknum mistakist að endurheimta hreinan
meirihluta í borgarstjórn er eitt víst. Næsti borgar-
stjórnarmeirihluti verður ekki undir forystu Alþýðu-
bandalagsins og trúlega heldur ekki með aðild þess.
Eftir mátulega útreið ? borgar- og bæjarstjórnar-
kosningum mun setja alvarlegan pólitískan hroll að
hinni nýju stétt i forystu Alþýðubandalagsins. Hún
verður þá komin að útgönguversinu í þessu stjórnar-
samstarfi. Líkurnar á tvennum kosningum hafa því
óneitanlega aukizt mjög við atburði seinustu daga.
Hér eftir er tómt mál að tala um samkomulag milli
aðila stjórnarsamstarf sins um ef nahagsaðgerðir sem
geti forðað þeim undan holskef lunni. Hún verður ekki
stöðvuð úr þessu. Stjórnarsamstarfið er því i raun og
veru þegar brostið. Bæði kommar og framsókn, og
m.a. s. liðhlauparnir úr Sjálfstæðisflokknum eru
farnir að hugsa til þess að yfirgefa hið sökkvandi
skip.
Þaðer of seint að iðrast eftir dauðann. Rikisstjórn
Gunnars Thoroddsens er þriðja ríkisstjórnin á s.l. ára-
túg, sem springur i loft upp vegna þess að innan
hennar er ekkert samkomulag að fá um grundvallar-
stefnu í efnahags- og atvinnumálum. Sú fyrsta var
rikisstjórn ólafs Jóhannessonar 1971 til 1974, sem tók
við 6% verðbólgu og skildi við, þremur árum siðar, í
54% verðbólgu. ölafur Jóhannesson á því þann vafa-
sama heiður að vera guðfaðir óðaverðbólgunnar á Is-
landi. Hún er afleiðing þeirrar pólitísku herstjórnar-
listar f ramsóknarmanna s.l. tvo áratugi að þeim beri
að heiðra skálkana i Alþýðubandalaginu, svo að þeir
skaði þá ekki. önnur ríkisstjórn Ölafs 1978 til 1979 fór
á sömu leið. Aðild Alþýðubandalagsins að þeirri ríkis-
stjórn kom, þá sem nú, í veg fyrir að rikisstjórninni
yrði nokkuð ágengt í að ná aftur tökum á efnahags-
málum. Þegar verðbólgan stefndi enn á ný yfir 60%
markið og ekki náðist samkomulag um eitt né neitt til
varnar þeirri holskeflu, sagði Alþýðuflokkurinn hing-
eð'og ekki lengra.
Sú ákvörðun Alþýðuf lokksinsað slíta stjórnarsam-
starfinu 1979 var afar umdeild á sinum tima. Margir
urðutil að áfellast Alþýðuf lokksmenn fyrir ábyrgðar-
leysi, ekki hvað sízt f ramsóknarmenn, sem héldu því
fram aðekki væri reynt til þrautar um að koma mætti
einhverju viti fyrir Alþýðubandalagið. Eftirleikurinn
er kunnur. Kosningaúrslitin 1979 urðu ekki nógu af-
dráttarlaus til þess að fá fram hreinar linur. Leiftur-
sóknarslys Sjálfstæðisflokksins hræddi kjósendur í
stórum stíl og Framsóknarmenn þóttust hafa ráð j
undir rifi hverju. Þeir þóttust geta ratað hinn gullna i
meðalveg. Undir þeirra leiðsögn væri hægt að lækna í
verðbólgusjúklinginn með smáskammtalækningum
og að því er virtist sársaukalaust.
N* vita menn betur. Framsóknarúrræðin hafa
reynzt vanhugsuð og bitlaus. Auk þess endurtóku
framsóknarmenn fyrri mistök og fóru enn á ný inn ?
ríkisstjórn með Alþýðubandalaginu. Þeir sem aldrei
læra af reynslunni eru dæmdir til að endurtaka fyrri
mistök. Ævintýri aldursforsetans í islenzkri pólitík,
Gunnars Thoroddsens, er nú á enda. Þeir sem létu
blekkjast sitja nú eftir með sárt ennið. — JBH
KVEÐJfl
HARALDUR PÉTURSSON
fyrrverandi safnhúsvörður
F. 15.8.1895 D. 1.1. 1982
Islenska ljósmæörastéttin
kveöur nií heiöursfélaga sinn
Harald Pétursson meö mikilli
virðingu og þökk.
Hann lést á nýjársnótt 86 ára
að aldri aö Hrafnistu i
Reykjavik Haraldur Pétursson
tilheyröi aidamótakynslóöinni
— og má segja aö hann hafi
veriðkyndilberi hennaraf bestu
gerö. Greind hans og framsýni
skipaöi honum snemma i raöir
þeirra er drengilegast börðust
fyrir bættum kjörum landa
sinna. Hann liföi þaö á sinni
löngu ævi aö sjá islensku þjóð-
ina nsa upp lír örbyrgð og
niðurlægingu til velmegunar á
flestum sviöum. Hinn fróðleiks-
fúsi maður, sem kynnst haföi i
raun hinu algjöra möguleika-
leysi ungmaina til að brjótast
til mennta, fékk einnig að sjá
islenska æsku frjálslega og
glaða fylla skóla landsins og
stefna til hinna fjölþættustu
mennta bæöi heima og erlendis.
Haraldur Pétursson var fjöl-
fróöur maður sivökull og vinn-
andi. Fræöimennska og mann-
viröing eru orö sem grípa hug
minn er ég minnist hans.
Haraldur sýndi islens'ku ljós-
mæörastéttinni mikla virðingu i
orði — og i verki ekki aðeins á
sérstæðan hátt — ég leyfi mér
að segja einstæðan hátt. Um það
leyti er Vilmundur landlæknir
vann að útgáfu ritverksins
Læknar á tslandi vaknaði áhugi
Haraldar á því að safna fróleik
um störf ljósmæöra og sýna
þeim á þann hátt maklega virð-
ingu og vernda þannig nöfn
þessara heiðurskvenna frá
gleymsku og grafarþögn eins og
hann oröaði það sjálfur. Hann
minnti lika á það að ljós-
mæðurnar hefðu ekki aðeins
tekið á móti börnum — heldur
hafi fólkið leitað til þeirra i
hverskonar nauðum og sorg og
þær voru lika taldar hinir sjálf-
sögöustu gestirá gleðistundum.
Hugur Haraldar vaknaði ekki
hálfur heldur heill hann hófst
handa um söfnun i stéttartal
ljósmæðra og byrjaði á nafni
hinnar fyrstu læröu ljósmóöir
hérá landi, sem var dönsk kona
Margrét Katrin að nafni gift
islenskum manni Benedikt
Magnússyni járnsmið. Hún hóf
ljósmæðrastörf og ljósmæöra-
fræöslu i Reykjavik áriö 1761.
Haraldur vann aö þessu
áhugamáli i fristundum sinum
og átti að lokum samfellt
stéttartal frá 1761 til ársins 1957,
auk þess umdæmaskrá sem er
ein og sér merkisrit.
Eitt er sögn, en annað sjón, þvi
hver sá er sér handrit þessi
hlýtur að dást að þvi' frábæra
handbragði og frágangisemerá
þessu verki. Þetta handritasafn
afhenti Haraldur mér persónu-
lega árið 1975f traustiþess að ég
hiutaðist til um að Ljósmæðra-
félag tslands fullynni ritverkið
og sæi um útgáfu þess. Stjóm
félagsins fagnaði þessari
dmetanlegu ogeinstæöu gjöf og
ákvað að gefa verkið út, og er
þaö nú i' vinnslu á lokastigi og á
að bera nafniö Ljósmæður á
íslandi.
Það er von okkar og vilji að
ritverk þetta verði svo vel úr
garði gert að það sæmi minn-
ingu Haraldar Péturssonar og
islensku ljósmæðrastéttinni..
Þessi óeigingjarna fræðimanns-
vinna Haraldar verður aldrei
fullþökkuð, en þökk okkar og
viröing er einlæg. A 60 ára af-
mælishátið gerði Ljósmæöra-
félag Islands Harald Pétursson
aö heiöursfélaga sinum.
Kynni mín af Haraldi Péturs-
syni uröu mér lærdómsrik, milli
min og Haraldar og konu hans,
Margrétar Þormóösdóttur
skapaöist góö vinátta, sem ég
þakka af alhug um leiö og ég
sendi henni og fjölskyldunni
innilegar samúöarkveöjur.
SteinunnFinnbogadóttir.
Meö Haraldi Péturssyni, sem
andaöist á nýársnótt á 87. ald-
ursári, er horfinn af sjónarsviö-
inu merkilegur fulltrúi islenzkr-
ar alþýöumenningar. Þó að
hann yröi ekki aönjótandi
neinnarskólagöngu i æsku, naut
hann mikillar virðingar Iæröra
jafnt sem leikra fyrir marghátt-
uð fræðistörf um dagana. Hann
var óvenjulega rökvis maöur.
hinn glöggskyggnasti og sjálf-
stæöur i hugsun. Hafði hann þvi
með fullum rétti getað tekið
undir með hinu stolta alþýðu-
skáldi Nielsi Jónssyni:
Mærðargreinum hvar sem
hreyfði
hef ég æ skrifað fjötralaus,
aldrei neinum lærðumleyfði
lögsögn yfir minum haus.
Hinu er ekki aö leyna, að sum-
um þótti Haraldur stundum
stuttur i' spuna, ef þeir kniíðu
dyra á fræðahirzlum hans. Að
vonum fannst honum engan
veginn sjálfsa.gt, að menn gerðu
kröfu til að fá vitneskju um
þann fróðleik, sem hann bjó yfir
og hafði dregið saman úr mis-
jafnlega aðgengilegum heimild-
um. Sannleikurinn varþó sá, að
hann var hinn greiðviknasti, ef
menn sýndu honum fulla hátt-
vísi, en þætti honum á það
skorta, var ekki á visan að róa.
Menn vöruðu sigstundum ekki á
þvf, að þessi yfirlætislausi og
dagfarsprúði maður var bams-
lega viðkvæmur í lund og þoldi
engum ágengni. Hann lét aldrei
sæmd sina fremur en hetjur Is-
lendingasagna.
Haraldur Pétursson fæddist á
Amarstöðum i Flóa 15. ágúst
1895. Foreldrar hans voru Pétur
Guðmundsson kennari á Eyrar-
bakka og Olöf Jónsdóttir frá
UR)sölum i flóa. Fyrstu æviár
sin var hann i' fóstri hjá föður-
frændum sínum og siðan nokkur
ár á heimili föður sins og stjúp-
móður. En frá 9 ára aldri ólst
Haraldur upp i Bræðratungu I
Biskupstungum. Þar stýrði þá
búi háöldruð kona, Margrét
Halldórsdóttir, með sonum sin-
um og stjúpsonum. Nákunnug
kona hefur kallaö Bræöratungu-
heimiliö á þeim ámm „siöasta
vigi margra alda lifnaðarhátta i
Biskupstungum” og segir, að
Haraldur hafi snemma verið
harðduglegur og fylginn sér.
Búnaðarháttum á þessu forna
höfuðbóli má vafalaust þakka
þá viötæku þekkingu á gömlum
venjum og háttum fyrri tiðar,
sem Haraldur haföi til að bera.
Þar átti hann góöu atlæti að
fagna, enda mun dvölin i
Bræðratungu hafa oröið honum
heilladrjúg og afdrifarik. Þó að
Haraldur bærialla tið ræktarþel
til hinna viðáttumiklu sunn-
lenzku byggða, þar sem ætt-
menn hans höfðu lifað i bliöu og
striðu mann fram af manni, tók
hann við enga einstaka jörð
sliku ástfóstri sem Bræðra-
tunga.
Þegar Haraldur hafði aldur
til, var hannvið sjóróðra á vetr-
arvertiðum. Að minnsta kosti
eitt sumar lagði hann leið sina
til Austfjaröa, eins og titt var
um Sunnlendinga á fyrri hluta
þessarar aldar, og stundaöi þar
róðra. Einnig var hann um hrlð
háseti á erlendu vöruflutninga-
skipi. A árunum 1922—1925 var
hann bóndi á jörðunum Borgar-
holti og Stekkholti i Biskups-
tungum. Upp úrþvifluttisthann
til Reykjavikur og stundaði þar
ýmsa vinnu, sem til féll. A þessu
skeiði tók hann virkan þátt i
starfsemi verkalýöshreyfingar-
innar og gegndi trúnaðarstörf-
um i hennar þágu, var gjaldkeri
DagsbrUnar i þrjú ár og ritari
fulltrúaráös verkalýösfélag-
anna i Reykjavik um nokkurn
tima. Þá sat hann i stjóm
Vinnumiölunarskrifstofunnar i
Reykjavik frá stofnun hennar
1935, er kreppan svarf sem fast-
ast að, og til ársins 1951, þar af
formaöur fjögur siöustu árin.
Arið 1936 urðu þáttaskil i lifi
Haralds. Það ár gerðist hann
húsvörður i Safnahúsinu i
Reykjavik og gegndi þvi starfi
til ársloka 1965, en hann lét af
störfum fyrir aldurs sakir sem
opinber starfsmaöur. Allt frá
æsku mun fræöahneigö hafa
búiö með Haraldi, og urðu nú
hæg heimatökin fyrir hann aö
fullnægja þeirri þrá i tómstund-
um. Leitaði hann þá einkum
fanga i Þjóðskjalasafni. Telja
má hiklaust, aö ásamt þeim
Hannesi Þorsteinssyni þjóð-
skjalaverði og Guðna Jónssyni
prófessor hafi Haraldur með ár-
unum orðið manna bezt að sér
um byggðir og ættir i Ámes-
sýslu og viðar sunnanlands, þó
að fátt eitt af þeim fróðleik liggi
eftir hann útgefið um þau efni.
Jafnframt aðaistarfi og fræði-
störfum gegndi Haraldur á
þessu skeiði ýmsum trúnaðar-
störfum. Hann sat i niðurjöfn-
unarnefnd Reykjavikur frá
1947—1962 og siðar i framtals-
nefnd 1963—1966. Yfirskoðunar-
maður rikisreikninga var hann
1965—1979, i' lýðveldiskosninga-
nefnd i Reykjavfk 1944 og i und-
irbúningsnefnd Reykjavikur-
sýningarinnar 1949.
Eftir að Haraldur lét af starfi
i Safnahúsinu, vann hann um
tima á Skattstofunni, en þó
miklu lengur á vegum Erfða-
fræöinefndar að ættfræöistörf-
um i Þjóðskjalasafni. Má þvi
segja, að hann yfirgæfi aldrei
Safnahúsið, meðan heilsa og
kraftar entust, allt fram eftir
árinu 1980.
Allmörg eru þau rit, þar sem
Haraldur lagði til ættfræðilegt
efni: Arið 1961 sendi hann frá
sérritiö Kjósarmenn.sem hefur
að geyma æviskrár bænda i
Kjós svo langt aftur i timann
sem heimildir hrökkva tfl. Er
þar samankomin geysimikill
fróöleikur um jaröir i Kjós og
ábúendur þeirra-Kvonfangs og
barna ábúenda er einnig getiö.
Ekki leikur á tveim tungum, að
ö rit verður alltaf taliö meðal
ss merkasta, sem unniö hefur
verið á sviði héraössagnaritun-
ar hér á landi.
I handriti liggur eftir Harald
ritib Ljósmæðratal 1762—1953.
Það rit gaf Haraldur Ljós-
masörafélagi tslands, sem kjöri
hann heiðursfélaga sinn 1979.
Vinna að útgáfu þessa rits er nú
vel á veg komin.
Ég kom fyrst til Reykjavikur
haustið 1936, einmitt sama ár og
Haraldur gerðist húsvöröur i
Safnahúsinu. Þangaö lagði ég
brátt leið mina og kynntist
Haraldi þá þegar. Frá haustdög-
um 1958 hef ég svo verið starfs-
maður i' þessu ágæta húsi.
Kynni min af Haraldi eru þvi
oröin alllöng. Ég mat hann þvi
mára sem ég kynntist honum