Tíminn - 21.03.1967, Síða 3

ÞRIÐJUDAGUR 21. marz 1967
TÍMINN
Þórarinn frá Steintúni skrifar:
Er óbundið mál Ijóð?
„í sunnudagsiblaði Tímans 5.2.
‘67, er nýr pistill, sem nefnist
„bókmenntaspjall“ og ritaði Hjört-
ur Pálsson í hann að þessu sinni.
Hann vík-ur þar nokkrum orðum
að mér og eru þau tilefni þessara
lína. Ég kem að því síðar. Það sem
'hér er innan gæsalappa er tekið
úr grein Hjartar. Eftir nokkrar
umlþenkingar, varðandi stefnur í
bundnu og óbundnu máli, slær
hann út trompinu gegn ríminu,
og verður erindi eftir Jóhannes
úr Kötlum fyrir valinu. Erindið
er svona:
„Þá sökk hennar rím eins og
steinn
með okinu niður í hafið“.
Sagt er að allir vildu Lilju kvað-
ið hafa. Þannig er um mig og
líklega fleiri, sem kynntust fyrstu
Ijóðabókum Jóhannesar: Bí bí og
blaka og Álftirnar kvaka, að þeir
mundu ætla að hann vildi þess-
ar ljóðlínur ekki kveðið hafa, og
ég t.el að Jóhannesi hafi rímið ekki
verið neitt ok.
„Tvímælalaust er það dapurlegt
að hafa ekki brageyra, en hitt
er líka slæmt að ekki skuli vera
til eyrnardropar við hlustarverk
í brageyranu“ Ef þetta er fyndni,
þá missir hún marks. Ekki er
sama hvernig með mál er farið,
enda skortir mig og fleiri mikið
þar á að vel sé. Brageyra er til-
finning fyrir meðferð máls, o'g ég
hefði haldið að sú tilfinning skað-
ÖKUKENNSLA
HÆFNISVOTTORÐ TÆKNl
NÁM INNIFALIÐ
Gísli Sigurðsson
SÍMl 11271.
aði ekki þá sem rita óbundið mál.
J>á kemur tilefni þessarar grein-
ar. Hjörtur segir: „Reyndar held
ég að Sigurður frá Brún og Þór
arinn frá Steintúni hafi ýmislegt
við þetta að athuga, en það verð-
ur þá að hafa það.“ Ummæiin eru
frekar dularfull. Ég held að oflof
sé eða last um of á okkur Sigurð,
að við séum þeir óvættir á ieið
ungra sem eldri tízkuskálda að
orð sé á gerandi. Hvort við erum
staðnaðir afturhalds menn í rími
og háttum, eða vökumenn líðandi
stundar, þar sker tíminn einn úr
um. Ritdómarar og skýrendur gera
efalaust sitt gagn, en þjóðin, hin
nafnlausi almerningur fellir úr-
slitadóminn og það eitt lifir, sem
í gegnum það nálarauga fer. En
hvað er þá ljóð á íslandi? Að mínu
viti er það ákveðið form: Tján-
ing á hugsun, þar sem farið er
eftir föstum reglum um framsetn
ingu. Koma þá til : stuðlar, höf-
uð-stafir og endarím, eða sá Jeveð
skapur, sem allt þetta vantar í,
en hefir háttbundna hrynjandi og
innan þessara takmarka eru ótæm
andi tilbrigði.
Segja má víst, að ljóð og
kvæði það sem kveðið erl
sé ekki það sama meðal útlendra.
Þetta er ekki svona einfalt hér.
íslenzk skáld yrkja og skrifa fyrst
og fremst fyrir íslenzku þjóðina.
Vegna sérstöðu okkar um rím
verður þetta þannig, að ljóð og
'kvæði er að ég held sama hugtak-
ið í meðvitund þjóðarinnar (þrátt
fyrir a-llan áróður gegn rími og
öðrum þjóðlegum verðmætum) og
erfitt verði úr þessu að greina
þar á milli, enda spurning hve
rétt er eða heppilegt, að raska svo
gamalli 'hefði, eða hvort það er
hægt.
Þess vegna nota ég nafnið ljóð
einvörðungu yfir kvæði (það sem
'bveðið er). Óbundið mælt mál er
ekki ljóð á íslandi. Það getur ver-
ið fagur skáldskapur, fögur fram-
setning á hugsun, en ekki íjóð.
Að óttast um íslenzka ljóðagerð
vegna þessara óljóða eða ritgerða-
‘ljóða, held étg að sé ástæðulaust.
Ég er þó sannfærður um að þessi
framsetning á fullan rétt á sár.
Þó ekki sem arftaki ljóðanna,
heldur sögunnar.
Á þessari öld sjónvarps og
hraða, þegar fólk hefir
hreint og beint ekki tíma
til að lifa hefir það eðlilega ekki
tíma ti'l að lesa langar sögur. Þá
getur verið meiri hugarhægð og
uppbygging að fáum velsögðum
og meitluðum setningum en löng
um vaðli.
Fyrsta skylda skálds varðar fég-
urðina. Ekki að skapa fegurð, við
erum þess ekki umkomin. Móðir
náttúra hefir séð þar svo fyrir
öllu, að ekki verður umbætt. Þjóð-
trúin hermir okkur frá sj'áendum,
sem gátu látið öðrum birtast
hulda heima ef gengið var þeim
undir hönd. Listamaðurinn á að
vera sjáandinn, og hann á að gefa
meðbræðrunum hlutdeild í öllu því
bezta og fegursta, sem hann
finnur og sér. Þá skiptir formið
ekki máli. Oft er talað um og stund
um með réttu að efni sé svo þving
að í rími, að úr verði leir. Leir í
bundnu máli er ekki ykja hættu-
legur.
Brotalöm á fínu víravirki er
meira áberandi en á grófu verki.
Þeim leir er ekki lífvænt meðan
málfar almennings er nokkurn
vegin óbrjálað. Leirinn í óbundnu
máli er hættulegri og verra að
varast hann. Hann smýgur inn í
málkenndina og grefur þar undan
bundnu sem óbundnu máli. Og
að endingu. íslenzka rímljóðið á-
samt tengslum milli Ijóðs og lags
á sennilega mestan þátt í því að
við tölum íslenzku í dag og erum
íslenzk þjóð.“
Kritikus skrifar:
Fáein orð um væntan-
leg frímerki
Fyrir nokkru lét póststjórnin
frá sér fara lauslega áætlun um
frímerkjuútgáfu á árinu 1967, og
nú er fyrsta merkið komið — 20
kr. með mynd af Himbrima, skin-
andi falliegt merki, með þeim
'beztu af fleirlitu merkjunum, og
ölum til sóma
Næst eiga svo að koma Evrónu-
merki eins og að undanfórnu.
Þetta geta tæplega talist íslenzk
imarki. Uppíhaf þessarar útgá'fu
er viðleitnin að koma á banda-
ríkjum Evrépu, — samruna ríkj-
anna í eina heild fjárhagslega
fyrst og fremst.
Flestum rnun vera ljós hættan
á því, að við myndum þurrkast
út sem sjálfstæð þjóð, e f við
gengjum í þessi samtök. Þaðvek-
! ur því allmikla furðu, að póst-
■ stjórnin skuli reka ógrímuklædd-
an áróður fyrir því með þessari
árlegu frlmerkjaútgáfu,
Það heilir að vísu svo, að þetta
sé Evrópusamband pósts og síma,
en það ef til er, verðskuldar
ekkert frekar árlegar frímerkjaút-
gáfu heldur n t.d. Samband ísl.
samvinnufélaga, eða Kaupmanna-
samtökin.
Næst er svo fyrirhugað frífeerki
í tilefni af Heimssýningunni í
Kanada. Er vonandi að það*takist
vel.
En svo kemur rúsínan i pilsu-
endanum: frímerki í tilefni af 50
ára afmæli Verzlunarráðs! Furðu
legt.
Póst og Símamálastjóri er gæt-
inn maður og grandvar, er hann
hættur að skipta sér af þessum
málum? Því verð-ur helzt að trúa,
því ef af þessu verður, þá er öðr-
um samtökum — verðugri —
gerður slífcur óréttur að ekki er
viðunandi.
Og hvar endar það, ef á að
fara að sleikja upp ómerkileg af-
mæli? Kannski eigum við von á
frímerki í 25 ára minningu Fjár
hagsráðs sálaða, hver veit.
Þetta er allt annað heldur en
ef einbver þjóðkunnur maður er
heiðraður á 100 ára afmæli eða
ártíð, eða t.d. 150 ára afmæli Bók-
menntafél. Get ég ekki látið hjá
líða að minnast aðeins á þau
merki.
Mörgum finnast þa.u ljót, taia
gjarnan um flöskumiða j því sam-
bandi, en þeir þurfa nú ekki endi
lega að vera ljótir. Merkin eru
alls ekki ljót, það er gott sam-
ræmi í myndfletinum og hann er
vel uppbyggður, en þau eru ekki
„í lit“ og það^gerir gæfumuninn
hjá flestum. Það er gaman að
þessum merkjum, þau eru skemmti
leg tilbreytni, gallinn er sá, að
það ber oflítið á þeim á bréfi,
og þau kannski ekki heppileg þess
vegna.
Þróttarbílstjórar á móti hægrí akstrí
Árið 1964 var kosin á Aliþingi
nefnd, m.a. til að kanna grund-
völl fyrir breytingu á umferðar-
lögunum, úr vinstrihandar umferð
í hægrilhandar umferð. Nefndin
leitaði umsagnar ýmissa aðila um
mýlið, svo sem vegamálastjóra,
FÍB, Landssam'bands zörubifreiða
stjóra og umferðarnefndar Reykja
víkur.
Landissamband vöruibifreiða-
stjóra gaf nefndinni þær upplýs-
ingar, að það styddi mál betta,
þ.e. hægri handar frumvarpið, þó
svo að fulltrúarnir í sambandinu
leituðu ekki álits félaganna út á
landi eða Þróttar í Reykjavík.
Sagt var, að það hefði ekki verið
tími til að fá samþykki félaganna
ut um land.
Einar Ögmundsson, for. Lands-
sambandsins og fulltrúi Þróttar, á-
samt Pétri Guðfinnssyni og Sig-
urði Sigurjónssyni, létu hjá líða
að tilkynna okkur < Vöru-
bílstjórafélaginu Þrótti ákvörð-
un sína, hvað þá að leita eftir
íikooun félagsmanna á fundi á
þessu alvarlega máli. Það voru
hæg heimatökin fyrir Landssam-
bandið að fá álit Þróttar og fé-
lagsins í Hafnarfirði á málinu, þar
sem Land'ssambandsþingið var
Ihaldið í Reykjavik. Þeir þorðu
| því miður ekki að efna til at-
j kvæðagreiðslu um mál þetta inn-
| an vörubílstjórafélaganna, vegna
j ótta um að það yrði kolfellt.
Á aðalfundi Þróttar j Reykja-
vík, 26. febr. s.l. var samþykkt
eftirfarandi tillaga, með öllum
greiddum atkvæðum, nema einu:
„— Fundurinn mótmælir harð
lega framibomnum lögum um
hægri umferð. Fundurinn ályktar
að skora á rikisstjórnina að leggja
málið undir dóm þjóðarinnar með
þjóðaratkvæðagreiðslu við næstu
Alþingiskosningar."
Sá sem greiddi tillögunni mót-
atkvæði var Sigurður Sigurjóns
son, sem er einn af fulltrúum
Þróttar hjá Landssambandinu og
á sæti í stjórn Þróttar og i um-
ferðarnefnd Reykjavíkur. Einar Ög
mundsson og Pétur Guðfinnsson
S’átu hjá. i
Landssamband vörubjíreiða-
stjóra hefur innan sinna vébanda
á annað þúsund atvinnubílst.ióra.
Alsherjarnefnd Alþingis fékk al-
ranga mynd af skoðunum vöru-
bílstjóra í landinu um mál þetta,
og er mikill kurr í þeim vegna
meðferðar þessa máls. Fulltrúar
stærsta vörubílstjórafélags lands-
ins, sem í eru á þriðja hundrað
félagsmenn, brugðust þeirri á-
byrgð, sem á þá var lögð, eins
og samþykkt ofangreindrar til-
lögu ber með sér.
En nú skulum við snúa okkur
að stjórn Þróttar. Síðast liðið vor
; var ungur maður með undirskrifta
lista á stöð félagsins vegna þessa
máls. Hann var ekki félagsmaður
í Þrótti, en ók í forföllum ar.nars.
Ekki var þessi listi lengi búin
að ganga, áður en Einar Ögmunds-
son skipaði honum að hætta söfn-
uninni, hann væri ekki félagi í
Þrótti. Þarna er lýðræðiskendin
á háu stigi eða hitt þó heldur.
Alit félagsmanna mátti ekki koma
fram í dagsljósið.
Mótmælatillögu aoalfundarlns
sem áður er getið, fylgdu þau
ákvæði, að hún yrði send viðkom-
andi ráðherra og birt í blöðum
borgarinnar. Ekki var traustið til
stjórnar Þróttar meira en svo, að
þessi ákvæði voru sett, enda hef-
ur komið í ljós að þegar ég skrifa
þe9si orð, 15. 3. bólar ekkert á
henni í þlöðunum ennþá. Hér er
ég kominn að kjarna málsins. Við
erum orðnir langeygðir eftir til-
(lögunni og það er aðaltilefni'
skrifa þesgara, að opinbera þá
staðreynd, að stjórn Þróttar hef-
ur ekki orðið við samþykkt fé-
lagsmanna um birtingu áður
greindrar tillögu, þrátt fyrir ítrek-
aðar óskir.
Meðferð þessa máls í höndum
stjórnar Land-ssambandsins og
Þróttar er með algjörum endem-
um. Landssambandið sendi frá sér
álit um viðhorf vörubílstjóra til
hægri aksturs upp á sitt eindæmi.
Þegar stjórn Þróttar sér að hún
getur ekki komið í veg fyrir mót-
mæli Þróttarmanna við hægri lög-
unum, gripu þeir til þess bragðs,
að stinga mótmælum aðalfundar-
ins undir stól. Almenningur a
ekki að heyra skoðun á briðia
hundrað atvinnubílstjóra.
Ég vil að lokum skora á stétt-
arbræður mína> hvar sem er á
landinu, að láta frá sér heyra á
opinberum vettvangi um þetta mál.
Ætla mætti, að stjórn Þróttar
birti ofangreincla ályktun, en vjst
er að Einar Ögmundsson og fé-
lagar hafa ekki vaxið af máh
þessu.
Með þökk fyrir birtinguna,
Jón Vilberg Guðmundsson,
Þróttarbílstjóri.
Á VÍÐAVANGI
Þegar vopniu snývi
í hendi
Ólafur Jónsson blaðamaður
við Alþýðublaðið ritar ágæta
grein í Alþýðublaðið s. I. sunnu
dag um bann þjóðlífsþáttarins
í útvarpinu o. fl. og segir m.a.
„Eg hef að vísu ekki lieyrt
umræddan þátt hvert skipti scm
hann hefur veiið fluttur. En
engin rök virðast mér til þess
að hann hafi verið misnotaður
í pólitískum tilgangi, enda
tókst Morgunblaðinu ekki að
sanna það á þátt þann sem fjall
aði um Vestmannaeyjar þrátt
fyrir rækilega tilraun í sjálfu
Reykjavíkurbréfi. Læknaþáttur
inn sem bannaður var hefur
enginn bendlað við pólitískan
áróður; það er í hæsta lagi
sagt að heilbrigðismál séu of
„viðkvæm“ til að megi ræða þau
í útvarpið sem er skrýtin rök
semd. Af hverju stafar sú við-
kvæmni? Ilefði þætti þessum
verið útvarpað eins og til stóð
er raunar langsamlega líklegast
að hann hefði farið fyrir ofau
garð og neðan hjá flestum
áheyrendum; menn hefðu lagt
við hlustirnar sem snöggvast
við harðorðustu ádrepum Iækn
anna en varla hafzt margt
að annað; þrátt fyrir allt kom
ekkert fram í þættinum sem
ekki hefur verið getið annars
staðar. Hafi það verið ætlun
sjálfstæðismanna í útvarpsráði
að afstýra gagnrýni á hexl-
brigðisþjónustuna hefur þeim
mistekizt hraparlega; eftir bann
lð er hún á hvers manns vör
um enda hefur þegar verið
stofnað til opinbers umræðu-
fundar um heilbrigðismál; þátt
urinn siálfur hefði fráleitt vak
ið slíka athygli. Nú má vera
að útvarpsráðsmönnum, og
Morgunblaðinu, gangi annað til,
að þeir hafi talið að stjórnandi
þáttarins, Ólafur Jrímsson,
hefði einhvern óeðlilegan fram
drátt vegna þjóðlífsþáttarins í
sínu pólitíska starfi á vegum
Framsóknarflokksins sem þeir
vil*lu fyrir hvern mun afstýra.
En í því tilfelli hefur þeinr
mistekizt enn háðulegar sín
fyrirætlun. Bannið á læknaþætt
inum liefur gert Ólaf lands-
kunnan.mann í einni svipan og
með miklu skjótari hætti en
þátturinn sjálfur hefði megnað,
þótt hann gengi vetrarlangt í
eyru hlustenda; og öll sú
athygli er áreiðanlega líklegri
til framdráttar Iionum en hnekk
is. Alveg oforvarandis er ÓI-
afur orðinn fulltrúi frjálslyndis,
frjálsra skoðana, frjáls fram-
taks gegn skefjalausu flokks-
ræði, gegn skoðanakúgun, vald
níðslu rosknari og reyndari
stjórnmálamanna ei. hann er
sjálfur.“
Ekki einangrað tiltæki
„Mál lians verður enn var-
hugaverðara en ella vegna þess
hvernig það bar að Ádeila Morg
unblaðsins á þátt Óiafs Gríms
sonar og banhið við læknaþætt
inum er sem sé engan veginn
éinangrað tiltæki, heldur virð
ist það liður í skipulegri sókn á
hendur útvarpinu sem til þcssa
liefur einkum beinzt að frétta
stofu útvarpsins- Herferð blaðs
ins hófst í haust með lesenda
bréfum svokölluðum, en náði
smám saman þeim broska að
hún þótti leiðarsl^k: jafnan
var deilt á útvarpið almennum
orðum fyrir vinstrivillu og
Framhald a bls 15