Alþýðublaðið - 18.12.1984, Blaðsíða 4

alþýðu-
Þriðjudagur 18. desember 1984
Útgefandi: Blað h.f.
Stjórnmálaritstjóri og ábm.: Guómundur Árni Stefánsson.
Ritstjórn: Friðrik Þór Guðmundsson og Sigurður Á. Friðþjófsson.
Skrifstofa: Helgi Gunnlaugsson og Halldóra Jónsdóttir.
Auglýsingar: Eva Guðmundsdóttjr.
Ritstjóm og augiýsingar eru að Ármúla 38, Rvík, 3. hæð.
Simi:81866.
Setning og umbrot: Aiprent h.f., Ármúla 38.
Prentun: Blaðaprent, Síðumúla 12.
Áskriftarsíminn
er 81866
Freyr Ófeigsson, bœjarfulltrúi Alþýðuflokksins á Akureyri:
Svipmynd úr Hafnarstrœti, göngugötu þeirra Akureyringa, en þar er Freyr Ófeigsson bœjarfulltrúi Alþýðuflokksins.
Freyr Ófeigsson.
fyrir síaukna aðstoð ríkisvaldsins.
— Eftir því sem þörf á aðstoð ríkis-
valdsins eykst minnkar sjálfsfor-
ræði sveitarfélaganna í raun, en það
er í andstöðu við yfirlýsta stefnu
sveitarfélaganna um aukin verkefni
og aukið sjálfsforræði.
Til að leysa þessi mál hefur
mönnum að vonum þótt eðlilegt að
byrja á því að stækka sveitarfélögin
með sameiningu þeirra. Voru á sín-
um tíma sett lög um þetta efni, sem
gerðu ráð fyrir svonefndri frjálsri
sameiningu sveitarfélaga. Árangur
af þessum lögum hefur orðið sára-
lítill og að því er ég best veit eru að-
eins til tvö tilvik þar sem sameining
sveitarfélaga hefur orðið í gildistíð
laga þessara. — Meðal sveitar-
stjórnarmanna hefur þeirri skoðun
vaxið fylgi að lögbinda sameiningu
sveitarfélaga, eins og gert hefur ver-
ið t. d. í Danmörku og Noregi. Til
lausnar á málinu hefur einnig verið
uppi önnur hugmynd, nefnilega sú
að leggja ekki áherslu á stækkun
sveitarfélaganna (andstaðan gegn
stækkun sveitarfélaganna er mest í
minnstu sveitarfélögunum), en í
þess stað verði lögfest stjórnstig á
milli sveitarfélaga og ríkis, sem
verði staðbundið á ákveðnum
svæðum. Skoðanir manna um
stærð þessara svæða hafa verið á-
reiki og hefur verið talað um svæði
sem tækju yfir heilan fjórðung og
niður í svæði, sem miðuðust við nú-
verandi sýslumörk. Þá hafa einnig
verið uppi hugmyndir um stærðir
svæða, sem væru þarna á milli (t. d.
hugmyndir um fylki og þær hug-
myndir sem fram koma í tillögum
að sveitarstjórnarlögum, sem nú
liggja fyrir og fjallað verður lítil-
lega um hér á eftir). — Verulega
skiptar skoðanir hafa verið uppi um
hvert valdsvið slíks stjórnsýslustigs
eigi að vera. Vilja sumir að um verði
að ræða eins konar yfirsveitarfélög
í líkingu við núverandi sýslunefnd-
ir, en aðrir vilja að einungis verði
um að ræða samstarf sveitarfélag-
anna sem sæki allt sitt vald til þeirra
í líkingu við núverandi landshluta-
samtök.
Þann 13. júní 1981 skipaði félags-
málaráðherra sex manna nefnd til
að endurskoða sveitarstjórnarlög-
in. Nefnd þessi hefur skilað félags-
málaráðherra niðurstöðu starfs síns
i formi tillagna að lagafrumvarpi.
Hefur ráðherra lýst yfir því að hann
muni leggja tillögurnar fram sem
lagafrumvarp á þingi því sem nú sit-
ur. Hefur hann e. t. v. þegar gert
það nú, þegar þetta er ritað. — Til-
lögurnar eru mjög umfangsmiklar
og ítarlegar og engin tök eru á að
gera þeim full skil í stuttri grein. Að
því er ég best veit hefur ráðherra
óskað eftir umsögn allra sveitar-
stjórna í landinu um tillögurnar. —
Tillögurnar hafa ekki komið til um-
fjöllunar í bæjarstjórn Akureyrar
ennþá, hvað sem síðar verður. í
þessu greinarkorni ætla ég aðeins
að fjalla um tvö atriði tillagnanna í
samræmi við upphaf þessarar
greinar. — Nefni ég þá fyrst ákvæði
tillagnanna um stærð sveitarfélaga
og síðan ákvæði um samstarf sveit-
arfélaga (héraðsþing).
í 5. gr. tillagnanna segir: „ Lág-
marksíbúatala sveitarfélags er 100
íbúar. — Nú hefur íbúafjöldi sveit-
arfélags verið lægri en 100 í þrjú ár
samfleytt og skal ráðuneytið þá eiga
frumkvæði að því að sameina
það nágrannasveitarfélagi. Einnig
má skipta hinu fámenna sveitarfé-
lagi milli nágrannasveitarfélaga.“
Þá er í greininni gert ráð fyrir að
undantekningu megi gera, þegar
sérstakar landfræðilegar ástæður
mæla með því.
I 114. gr. tillagnanna segir: „Með
lögum þessum er stefnt að því að öll
sveitarfélög verði eftir því, sem við
veröur komið, svo ljölmenn og
styrk, að þau geti rækt öll þau verk-
efni, sem þeim eru falin með lögum
þessum eða öðrum lögum og tekið
að sér önnur verkefni í samræmi við
óskir íbúa sinna, stefnt er að því að
dregið verði úr samrekstri rikis og
sveitarfélaga við framkvæmd ein-
stakra verkefna og að þau verði í
auknum mæli falin sveitarfélögun-
ura einum til úrlausnar.
í því skyni skal ráðuneytið vinna
að stækkun sveitarfélaga með sam-
runa fámennra sveitarfélaga í stærri
öflugri heild. Skal stefnt að því að
lágmarksíbúatala sveitarfélags sbr.
5. gr. verði 400 íbúar árið 2000. Skal
ráðuneytið vinna að þessu í samráði
við Samband íslenskra sveitarfé-
Iaga, landshlutasamtök sveitarfé-
laga og héraðsþing"
í greinargerð með tillögúnum
segir að í árslok 1983 hafi 53 sveitar-
félög haft færri íbúa en 100 þar af
16 færri en 50.
Það er skoðun undirritaðs að
þeim markmiðum, sem stefnt er að
með stækkun sveitarfélaga, verði á
enga hátt náð með lágmarksíbúa-
tölunni 100. — Það lágmark er allt
of lágt til þess að það út af fyrir sig
geti á nokkurn hátt fært okkur nær
markmiðum sem menn eru þó sam-
mála um að stefna að. Raunar efast
ég um að lágmarkstalan 400 sem
stefna á að um aldamót, skipti nein-
um sköpum í þessu efni. — Eftir að
hafa fylgst nokkuð með þessari um-
ræðu undanfarin ár hef ég komist á
þá skoðun að fámenni okkar ís-
lendinga, stærð landsins og land-
fræðilegar aðstæður allar leiði til
þess að ekki sé raunhæft að ætla sér
að ná framanrituðum markmiðum
með því að gera hvert sveitarfélag í
landinu nægjanlega fólksmargt og
öflugt til að taka að sér þau verkefni
og sjálfstæði, sem menn gjarnan
vilja færa til þeirra.
Mér hefur því fundist að gefa
ætti hinni hugmyndinni, sem ég áð-
ur nefndi, meiri gaum en e. t. v. hef-
ur verið gert hingað til. Mér virðist
að höfundum tillagnanna hafi verið
þetta ljóst. Leggja þeir til að tekið
verði upp það sem þeir nefna „Lög-
bundið samstarf sveitarfélaga“ og
fjallar einn kafli tillagnanna um
það. Of langt mál er að rekja efni
þess kafla hér.
Efnislega er lagt til að sveitarfé-
Iögum verði skylt að hafa samstarf
um úrlausn tiltekinna verkefna,
sem snerta alla íbúa héraðs sameig-
inlega og fari slíkt samstarf fram á
vettvangi héraðsþings, sem fjalli
um málefni héraðsins alls. Gerð er
tillaga um hver héruðin skuli vera.
M. a. skal Eyjafjarðarhérað ná yfir
Eyjafjarðarsýslu, Akureyri, Dalvík
og Ólafsfjörð. Ákveðin er tala full-
trúa á héraðsþingum. I Eyjafjarð-
arhéraði skulu fulltrúar vera 25 og
25 til vara. Ekkert sveitarfélag í því
héraði getur átt fleiri en 12 fulltrúa.
Sveitarfélög með fleiri en 200 og til
1000 íbúa skulu hafa 1 fulltrúa
hvert. Tala fulltrúa reiknast sameig-
inlega fyrir sveitarfélög með færri
en 200 íbúa.
Ákvæði eru um að sveitarstjórnir
kjósi fulltrúa á héraðsþing, en ekki
hinn almenni kjósandi. Ekki er að
finna upptalningu á verkefnum
héraðsþinga í tillögunum, en gert
ráð fyrir að þau ákvarðist af sam-
komulagi sveitarfélaganna og lög-
um annars vegar og eigin ákvörðun-
um héraðsþinga hins vegar.
Gert er ráð fyrir að kostnaður af
störfum héraðsþinga greiðist úr
sveitarsjóðum í hlutfalli við íbúa-
tölu einstakra sveitarfélaga í hérað-
inu. — Þá er gert' ráð fyrir að sýslu-
félög í núverandi mynd verði lögð
niður og að héruð taki við eignum
þeirra og skuldum.
Eins og að framan er rakið er hér
(Mynd Sáf)
gerð tillaga um lögfestingu á sam-
starfi sveitarfélaga, en ekki á sjálf-
stæðu stjórnstigi. Af því leiðir að
réttarstaða héraðanna er mjög
óljós. Að hluta til virðast þau eiga
að sækja vald sitt til sveitarfélag-
anna að hluta til löggjafar, þar sem
þeim yrðu falin verkefni og að hluta
til sjálfra sín, t. d. virðast þau eiga
að hafa vald til að ákveða útgjöld
sveitarfélaganna vegna starfsemi
sinnar, án þess að einstök sveitarfé-
lög hafi þar nokkuð um að segja.
Ég get ekki varist miklum efa-
semdum um að hér sé verið að fara
inn á rétta braut til að ná þeim
markmiðum, sem ég hef áður lýst.
Um fulltrúafjölda á héraðsþing-
um, kosningu til þeirra og innra
skipulag læt ég hjá líða að ræða hér,
en tillögurnar um það atriði eru
vægast sagt umdeilanlegar.
Mín skoðun er sú að stuðla eigi
stækkun sveitarfélaga eins og til-
lögurnar gera ráð fyrir en falla frá
þeirri hugmynd að stækkun þeirra
eigi að vera forsenda aukins frelsis
og aukinna verkefna heima í hér-
aði. Þess í stað á að stofna nýtt
stjórnsýslustig, eins konar yfirsveit-
arstjórn, sem taki til ákveðinna
svæða, sem ákveðin eru sem eðli-
legar heildir, samgöngulega, við-
skiptalega, félagslega og ekki hvað
síst landfræðilega, án tillits til nú-
verandi sýslumarka. Kjósa á bein-
um pólitískum kosningum hæfileg-
an fulltrúafjölda til að stjórna þess-
um „héruðum" og ákveða þeim
sjálfstæða tekjustofna. í megin at-
riðum ætti að ákveða verkefni með
lögum og m. a. færa hluta ríkis-
valdsins til þessarar stofnunar auk
ýmissa núverandi verkefna sveitar-
félaganna. Hin einstöku sveitarfé-
lög ættu að verða eins konar hverfi
innan héraðanna og annast stað-
bundin verkefni.
Freyr Ófeigsson.
Ný
Á undanförnum árum og raunar
áratugum hefur átt sér stað mikil
umræða meðal sveitarstjórnar-
manna um stöðu og valdsvið sveit-
'arfélaga í stjórnkerfi landsins.
Menn hafa yfirleitt verið sammála
um að auka beri sjálfsforræði sveit-
arfélaga og fá þeim aukin verkefni
frá ríkisvaldinu og auka þannig
valddreifinguna í landinu. — A
undanförnum árum hafa margar
nefndir fjallað um mál þessi og
komið fram með hugmyndir að
breyttum sveitarstjórnarlögum.
Það má segja að niðurstaða allra
þeirra, sem um þetta hafa fjallað,
hafi orðið sú að í núverandi mynd sé
yfirgnæfandi meiri hluti sveitarfé-
laga of fámenn til að taka á sig auk-
in verkefni og eiga raunar í miklum
erfiðleikum með að sinna núver-
andi lögbundnum verkefnum, þrátt
sveitar stj órnarlög