Alþýðublaðið - 29.11.1989, Blaðsíða 3

Alþýðublaðið - 29.11.1989, Blaðsíða 3
Miðvikudagur 29. nóv. 1989 3 FRÉTTASKÝRING Fjármál sveitarfélaga: Tekjur Reykjavíkur langmestar Reykjavík og litlu hrepparnir standa best fjárhagslega Tekjur Reykjavíkurborgar á íbúa eru 10—20 þúsund krón- um hærri en gengur og gerist hjá öðrum sveitarfélögum. Ef rekstrarkostnaður væri jafn mikill hjá sveitarfélögum al- mennt og hjá Reykjavíkurborg ættu þau mörg hver ekki krónu afgangs til framkvæmda og fjárfestingar. Þetta má lesa úr samburðartölum sem birtast í Árbók sveitarfélaga 1989. Tölurnar taka til ársins 1988. Áberandi er hversu mikl- ar tekjur Borgin hefur af aðstöðugjöldum og fasteigna- gjöldum. Annars ber að taka tölur þær sem birtast í Arbók sveitarfélaga með fyrirvara því einstök sveitar- félög færa ársreikninga sína á mis- munandi hátt. Þrátt fyrir að Sam- band íslenskra sveitarfélaga hafi unnið í því að samræma færslu ársreikninga hjá sveitarfélögum gætir enn allmikils ósamræmis um þá hluti. Þannig færir Reykja- víkurborg gatnagerðargjöld undir liðnum tekjur í sínu bókhaldi en önnur sveitarfélög færa þau undir liðnum götur, vegir, holræsi og umferðarmál og koma þá fram þar sem tekjur á móti útgjöldum. I Árbók sveitarfélaga 1989 kemur fram að tekjur Reykjavíkur á íbúa á árinu 1988 eru um 88.000. Séu gatnagerðargjöldin hins vegar dregin frá þeirri tölu reynast tekjur Borgarinnar vera um 84.000 á íbúa. Sú tala sýnir að tekjur Reykjavíkurborgar eru þetta 10—20 þúsund krónum hærri en gengur og gerist meðal annarra sveitarfélaga almennt. Fjármagnskostnaður Eins virðist talsverður munur á því hvernig einstök sveitarfélög færa fjármagnstekjur og fjár- magnsgjöld. Reykjavík og Hafnar- fjörður færa t.d. fjármagnstekjur af opinberum gjöldum beint inn í tekjulið ársreiknings meðan mörg önnur sveitarfélög draga fjár- magnstekjur frá fjármagnsgjöld- um undir sérstökum lið, fjár- magnskostnaður. Þannig birtast tölur um tekjur í Árbókinni hærri í Reykjavík og Hafnarfirði í sam- anburði við ýmis sveitarfélög en reyndin er. Á sama hátt er fjár- magnskostnaður þessara sveitar- félaga mun minni en tölur í árbók- inni segja til um. Þannig hefur Reykjavíkurborg yfir 1.000 krón- ur á íbúa i tékjur af fjármagns- kostnaði, þ.e.a.s. í fjármagnstekjur umfram fjármagnsgjöld í stað kostnaðar upp á 2.000 eins og birt- ist í Árbókinni. Þá færir Hafnarfjarðarbær t.d. vatnsskatt og holræsagjöld undir tekjuliðnum, fasteignaskattur, en almennt eru þeir liðir færðir undir rekstrarliðum og reyndar eru vatnsveitur sumstaðar reknar sem sjálfstæð fyrirtæki. Af þessu má ljóst vera að taka verður þær tölu sem birtast í Árbók sveitarfélaga með fullum fyrirvara og áður en menn draga víðtækar ályktanir af þeim er rétt að skoða ársreikninga einstaka sveitarfélaga. Stærstu og minnstu sveitarfélögin standa best Á fjármálaráðstefnu sveitarfé- laganna í síðustu viku flutti Krist- ófer Oliversson skipulagsfræðing- ur hjá Byggðastofnun greinargerð um könnun á fjárhag sveitarfélag- anna. í máli hans kom fram að það væru minnstu sveitarfélögin og þau stærstu sem best væru stödd fjárhagslega. Hann sagði m.a.: „Stærð sveitarfélaganna hefur áhrif á afkomu þeirra og getu til að veita þá þjónustu sem þeim er ætl- að. Álmennt gildir að minnstu sveitarfélögin standa vel fjárhags- lega, en jafnframt liggur fyrir að sá hópur veitir minnstu þjónustuna. Um leið og örlar á þéttbýli virðist sem samhliða vaxi þjónustuþátt- urinn sveitarfélögunum yfir höf- uð. Einungis stærri þéttbýlissveit- arfélögin virðast þannig búa við jafnvægi í fjárhagslegri afkomu." Það eru því minni og meðalstór- ir kaupstaðir sem almennt standa fjárhagslega verst en til þeirra er gerð krafa um að veita svipaða þjónustu og stærri kaupstaðirnir. Aðstöðugjöldin mishá — Jöfnunarsjóður til hvers? Eins og að framan er greint vega aðstöðugjöld miklu mun meira í tekjum Reykjavíkurborgar en annarra kaupstaða. Á árinu 1988 er það einungis Njarðvík sem nær svipuðum tekjum af aðstöðugjöld- um og Borgin eða yfir 17.000 kr. á íbúa. Akureyrarbær er á sama tíma með um 12.500 kr. í tekjur af aðstöðugjöldum á íbúa, Kópavog- ur með tæp 9.800 kr. og Hafnar- fjörður með aðeins um 7.500 kr, eða um 10.000 minna en Reykja- vík. Algengast er að sömu tekjur annarra kaupstaða séu í kringum 10.000 kr. á íbúa en þó skera sig úr Seltjarnarnes með rúm 3.400 kr. á íbúa og Garðabær með tæpar 5.000 kr. á íbúa og hafa þeir bæir lang minnstar tekjur af aðstöðu- gjöldum. Með nýjum tekju- og verkaskip- ingarlögum ríkis og sveitarfélaga stendur til að breyta úthlutunar- reglum fyrir Jöfnunarsjóð sveitar- félaga enda hafa margir gagnrýnt sjóðinn harðlega fyrir að gegna ekki því hlutverki að jafna að- stöðu sveitarfélaga. Það kemur hins vegar á óvart að á síðasta ári fékk Reykjavík meira úr Jöfnunar- sjóðinum á íbúa en nokkurt annað bæjarfélag á höfuðborgarsvæðinu og Reykjanesi. Það er því ekki ástæðulaust að ýmsir hafi sett spurningarmerki við jöfnunar- hlutverk sjóðsins eins og hann hef- ur verið. Myndi Reykjavík muna um 2 milljarða? I Árbók sveitarfélaga kemur fram að rekstrarkostnaður ein- stakra kaupstaða er mjög mismun- andi hár. Hjá einstaka bæjum fara rekstrargjöld talsvert umfram rekstrartekjur. Nokkuð misjafnt virðist hversu vel einstöku bæjar- félögum hefur tekist að sníða sér stakk eftir vexti. Sjálfsagt er það nokkuð misjafnt hversu viðamik- illi þjónustu einstök bæjarfélög halda úti og hvaða tök íbúar þess eiga að sækja þjónustu til ná- grannasveitarfélaganna. Eins verða seint metin gæði og magn þeirrar þjónustu sem veitt er á hverjum stað fyrir sig. Það er held- ur engan veginn sjálfgefið að meiri tilkostnaður við einstaka þjónustuliði sé það sama og meiri eða betri þjónusta. Þó er til að mynda sláandi að ef Reykjavík hefði sömu tekjur á íbúa og Hafnarfjörður þá yrði ekkert afgangs til framkvæmda og fjár- festingar því rekstrargjöld Reykja- víkur eru nánast jafn há og saman- lagðar rekstrartekjur Hafnarfjarð- arbæjar. Ef Reykjavík væri með svipaðar tekjur á íbúa og Hafnar- fjörður myndu tekjur hennar lækka um hátt í tvo milljarða eða úr rúmum 8 milljörðum kr. í um 6,2 milljarða króna. Hafnarfjörður er að vísu í lægri kantinum hvað tekjur varðar en Reykjavík trónir á toppnum. Reykjavík vel rekin eða bara goðsögn? Af framansögðu má ljóst vera að sveitarfélög almennt sitja ekki við sama borð hvað tekjur varðar og höfuðborgin. Engu að síður er mönnum tamt að bera saman fjár- hag Borgarinnar, framkvæmdir og þjónustu við sveitarfélög sem eru langan veg frá því að hafa sambærilegar tekjur. Goösögnina um góðan rekstur Reykjavíkur- borgar ber að skoða í Ijósi þeirra miklu tekna sem hún hefur um- fram önnur sveitarfélög. Hag- kvæmni stærðar Reykjavíkur virðist til að mynda ekki skila sér í lægri rekstrarkostnaði á íbúa eins og ætla mætti. Þó ber að hafa í huga að sú þjónusta sem einstök sveitarfélög veita er eitthvað mis- munandi og samanburður oft vandmeðfarinn. Hins vegar ber að horfa til þess að þegar til að gera smá sveitarfélög eru að myndast við að bjóða upp á sömu eða svip- aða þjónustu og stærri sveitarfé- lögin reynist það þeim oft hlut- fallslega mun dýrara vegna smæö- ar þeirra. Aö búa til ósköp Ekki er það saklaus almenn- ingur sem býr til fréttamat- ið. Það gera frétta- og blaðamenn einfaldlega með því að gera eitthvað merkilegt með því að segja frá því nógu oft og á þann hátt að sá sem les eða heyrir eða sér, byrjar að æsast upp og neyðist loks til að mynda sér skoð- un og þá mjög eftir því hvar í vondri pólitískri brekku hann stendur. Auðvitað er pólitík á bak við flest mál og stundum er henni blandað saman við hugsjónir, sem er eitthvað sem menn leggja af stað með en týnist oft á leiðinni eða þurrkast út með pólitískum strokleðrum. Pólitíski vegurinn er háll og brattur og hver flokkur sandber sinn vegapart svo að þeirra menn geti farið upp án þess að renna og sá sem ekki veit hvar flokksrákin er, á það til að súrra niður með harmkvælum. Er þá stundum hlegið hátt í björgunum þeim þar sem pólitísku tröllin búa. Hlátur- inn bergmálar misfallega, eftir því hvar í berginu hlægjandinn býr. Tröll þessi eru ómennsk. Eitt sinn sagði fyrrverandi al- þingismaður við mig: „Ef það er spurning um að láta flokkinn eða landið róa, velja þeir að bjarga flokknum!" Stundum ræðst fréttamatið einfaidlega af þörfinni að fylla blaðsíður eða frétta- tíma, því hver vill borga fyrir auð- ar síður eða hlémerki? Á mínum sokkabandsárum hjá útvarpinu var ég fréttamaður og annaðist meðal annars innlendar fréttir á sunnudögum á móti ágæt- um og reyndum manni, séra Emil Björnssyni. Dag nokkurn skrifaði ég dramatíska og langa frétt um dauða strokukindar sem féll fyrir byssukúlum eftir mikinn eltingar- leik. Ég er farinn að ryðga í raunveru- leikanum en man þó að ég var í vandræðum með að fylla frétta- tímann þennan dag þegar inn á fréttastofu komu þrír menn og þannig á svip að auðséð var að þeir vissu eitthvað sem ég vissi ekki. Frásögn þeirra var um mikinn eltingarleik við þessa kind; þotið um fjöll og firnindi, háski í hverju spori en ekkert gefið eftir því kindin var með frelsið í brjóstinu og ætlaði að selja það dýrt ef nokkuð, en mennirnir með rétt- lætið, fannst þeim. Eftir því sem ég skrifaði meira fékk ég meiri gæsahúð og spennu- hroll niður eftir bakinu. Ég hélt með kindinni. Hún var nefnilega óvopnuð þegar hún var felld. Daginn eftir fékk ég viðbrögð. Páll ísólfsson sagði t.d. við mig að fréttin heföi verið mjög átakanleg. Ég heyrði á honum að hann hélt með kindinni og hún var honum harmdauði. Sjálfum finnst mér frétta- mennska mín hafa náð hámarki þennan dag. Ég hefði getað sagt í nokkrum línum að ærin Surtla, sem lengi var leitað og fé lagt til höfuðs, hefði verið unnin í gær- kveldi eftir nokkurn eltingaleik. Sögulok. En nei, ég trekkti mig upp til að segja langa harmsögu um hetju- legan flótta kindar undan ofurefli liðs miskunnarlausra byssu- manna, því mig bráðvantaði frétt þennan dag í ágúst, þeim mánuði þegar litagleði Guðs er hvað mest, líka á fjallinu þar sem bættist við rautt, lifandi blóð saklausrar kind- ar. egar ég nú fletti Öldinni, sé ég heilmikiö skrifað um Surtlu sem var talin eign Hlínar í Herdísarvík. Ærin setti fjárskiptayfirvöld í vanda því von var á nýju fé á fjárlausa svæðið frá Hvalfirði að Rangá og Surtla átti að vera dauð fyrir löngu. Loks var lagt fé til höfuðs henni eins og Gretti forðum. Fjórir menn vopnaðir fundu Surtlu og tókst að koma henni fram á hamrabrún ofan við Her- dísarvík. Þá bar þar að þrjá menn vopnaða (þá sem komu til mín á fréttastofuna, geri ég ráð fyrir) og féll Surtla fyrir skotum þeirra. Æjá! Kannski var þetta rosafrétt eftir allt saman, en miklu mest vantaði mig langa frétt þennan dag fyrir 37 árum. Hún mátti svo sem líka vera góð! Ég var frétta- maður með göfugt og mikilvægt hlutverk: fylla fréttatímann og upplýsa hlustendur. I þessari röð. Þá vaknar spurning: Hvað hefði ég gert ef Surtla hefði ekki verið skotin á fæti í Herdísarfjalli? Ég er voða feginn að þurfa ekki að svara þessu, en — Guði sé lof fyrir það að Surtla var kind en ekki mann- eskja. Fréttamenn eru ekki öfunds- verðir. Þeir kunna að hafa einfaldan smekk á fötum, en það gildir ekki alltaf um fréttir. Jónas Jónasson Jónas Jónasson

x

Alþýðublaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Alþýðublaðið
https://timarit.is/publication/2

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.