Alþýðublaðið - 21.02.1991, Blaðsíða 2

2
Fimmtudagur 21. febrúar 1991
Ashkenazy og
fílabeinið
Vladimir Ashkenazy er eftirsótt-
ur listamaður. Um hann má með
góðri samvisku segja að hann er
heimsfrægur. í gær bárust okkur
á ritstjórn tvö blöð þar sem stór
viðtöl eru við þennan nafntog-
aða „tengdason íslands". Annað
er í Sunday Times, í listauka
blaðsins, og þar er hann á fyrstu
þrem síðum blaðsins. Þá er stór
grein um listamanninn í hinu
vandaða timariti SAS-flugfélags-
ins, Scanorama. Þar er ekki síð-
ur skemmfiíegt viðtal og Ashk-
encizy opinskár eins og fyrri dag-
inn. Hann segist vera náttúru-
unnandi — en vegna aðgerða
þeirra er lífsins ómögulegt að fá
fílabein í nótnaborð alvöru-
flygla, en þannig vilja fagmenn
að hljóðfærin séu útbúin.
2000 pósikort iil
fjármálaráðherra
Líklega hefur enginn íslending-
ur fengið annað eins af jólakort-
um um síðustu jól og fjármála-
ráðherra, Ólafur Ragnar Gríms-
son. Fyrir utan kort frá vinum,
vandamönnum og aðdáendum
fékk Ólafur Ragnar 2000 kort frá
háskólastúdentum. Á kortunum
var texti þar sem lýst var áhyggj-
um yfir þróun mála í kjaradeilu
stundakennara við ríkið. Var
ráðherra hvattur til að leggja sitt
af mörkum til að leysa deiluna.
Deilan er enn óleyst. í Stúdenta-
fréttum segir að ástandið í sum-
um deildum, ög þá sérstaklega í
sjúkraþjálfun og hjúkrunarfræð-
um, sé mjög alvarlegt. Blaðið
segir þó að jólakortin hafi haft
sitt að segja að skriður komst á
málið.
Sýslumaður fær
græni Ijós á
Hæstaréti
Sýslumaðurinn í Dalasýslu, Frid-
jón Þórdarson, hefur fengið leyfi
dómsmálaráðherra til málflutn-
ings fyrir Hæstarétti, segir í Lög-
birtingabladinu.
Samfélagsþjón usta í staö fangelsisvistar:
„GETUR SNÚIÐ
MÖNNUM TIL
BETRI VEGAR"
*
— segir Oli P. Guöbjartsson dómsmálaráöherra
Andlega vanheilt fólk hefur orðið uppvist að
voðaverkum i Reykjavík að undanförnu. í kjölfarið
hefur fylgt hef ðbundin umræða um nauðsyn þess að
koma hér á fót aðstöðu ffyrir fólk sem er úrskurðað
ósakhæft en dæmt til vistunar ó „viðeigandi stofn-
un" vegna afbrota. Nú hillir loks undir að slik stofn-
un verði að veruleika i tengslum við geðdeildir
sjúkrahúsa i Reykjavik eða ó Akureyri. Um 20 millj-
ónir eru ó fjórlögum þessa órs til að opna stofnun
fyrir geðsjúka afbrotamenn og búið að auglýsa
stöðu yfirlæknis. Það virðist því loks sjó ffyrir end-
ann ó áratuga vanrækslu hins opinbera hvað þetta
varðar. Nú er einnig rætt um að brotamenn verði i
vissum tilvikum látnir starfa við samfélagsþjónustu
i stað þess að loka þá inni i fangelsi.
SÆMUNDUR GUÐVINSSON SKRIFAR
Samfélagsþjónusta getur komið í stað 15—20 refsivistardóma a ári.
Timabundin tilraun
Óli Þ. Guðbjartsson dómsmála-
ráðherra hefur lagt fram stjórnar-
frumvarp á Alþingi um viðauka
við almenn hegningarlög þar sem
lagt er til að tilraun verði gerð
með samféiagsþjónustu hér á
landi. Gert er ráð fyrir að lögin
öðlist gildi 1. maí 1992 og gildi til
31. desember 1995. Tilraunin með
samfélagsþjónustu á grundvelli
ákvæða frumvarpsins á þvi að
standa í liðlega þrjú og hálft ár.
Miðað við reynslu erlendis er talið
að ekki fáist marktæk reynsla á
skemmri tíma.
í 1. grein frumvarpsins segir að
hafi maður verið dæmdur í allt að
10 mánaða óskilorðsbundna refsi-
vist, er heimilt, ef almannahags-
munir mæla ekki gegn því, að
breyta refsivistinni þannig við
fulinustu, að í stað hennar komi
ólaunuð samfélagsþjónusta,
minnst 40 klukkustundir og mest
200 klukkustundir. Þegar refsivist
er breytt í samfélagsþjónustu
verður fyrri refsing vararefsing. í
2. grein kemur fram, að skilyrði
þess að refsivist verði breytt í sam-
félagsþjónustu eru að dómþoli
hafi óskað eftir því skriflega við
Fangelsismálastofnun eigi síðar
en þrem mánuðum eftir að hann
var upphaflega boðaður til að
hefja afplánun. Einnig að afplán-
un sé ekki hafin, að ekki sé ódæmt
í máli þar sem dómþoli er kærður
fyrir refisverðan verknað og að
dómþoli teljist hæfur til samfélags-
þjónustu.
Hvað er
samfélagsþjónusta?
Þessari spurningu er leitast við
að svara í athugasemdum sem
fylgja fyrrgreindu lagafrumvarpi.
Skilgreina má samfélagsþjón-
ustu með þeim hætti að hún sé ein
tegund viðurlaga við afbrotum
sem felst í því, að á brotamann er
lögð sú skylda að vinna ákveðinn
tímafjölda, launalaust og í frítíma
sínum, að verkefnum sem koma
þjóðfélaginu að gagni.
Vinnan skal innt af hendi á nán-
ar tilgreindu tímabili. Með þessum
hætti hafa viðurlögin einkenni af-
plánunar. Vinnuskyldan er á viss-
an hátt frjálsræðisskerðing. Kostir
samfélagsþjónustu eru að brota-
maður getur haldið virku sam-
bandi við fjölskyldu og vini og þar
sem vinnuskyldan er innt af hendi
í frítíma getur viðkomandi stund-
að sína vinnu eða nám meðan
hann „afplánar" refsinguna. Dóm-
þoli tekur út refsingu sína á já-
kvæðan hátt og má líta á hana
sem bætur hans til samfélagsins
fyrir misgjörðir. Auk þess hafa
störfin, sem oftast eru einhvers
konar aðstoðar- eða hjálparstörf,
gildi fyrir þjóðfélagið og stuðla að
uppeldisgildi þessa úrræðis.
Pragq úr refsivist__________
Staða refsivistar í viðurlagakerf-
inu hefur mikið verið til umræðu á
Norðurlöndum og í Vestur-Evrópu
síðustu tvo áratugi. Sú stefna hefur
verið ríkjandi að draga beri úr
notkun óskilorðsbundinnar refsi-
vistar eins og mögulegt er. Þá þarf
að finna önnur úrræði í staðinn.
Einkum hefur verið bent á þrjár
leiðir. 1 fyrsta lagi að beita í ríkari
mæli úrræðum svo sem sektum,
ákærufrestun og skilorðsdómum.
í öðru lagi að draga úr lengd refsi-
vistar, til dæmis með því að nota
reynslulausn meira og stytta refsi-
vistardóma. í þriðja lagi hefur at-
hyglin beinst að ýmsum nýjum
tegundum viðurlaga sem gætu
komið í stað óskilorðsbundinnar
refsivistar. Má þar nefna helgar-
fangelsi, næturfangelsi, eftirlits-
og tilkynningarskyldu og síðast en
ekki síst samfélagsþjónustu, en
það er eina nýja viðurlagategund-
in sem náð hefur almennri út-
breiðslu.
Algengt i Vestur-Evrópu
Á áttunda áratugnum varð fyrsti
alvarlegi samdrátturinn í efna-
hagslífi Vestur-Evrópu frá stríðs-
lokum. Yfirfull fangelsi í mörgum
löndum ýttu undir leit að nýjum
leiðum í viðurlögum við afbrot-
um. Stjórnvöld leituðu ódýrari
lausna. Mannúðarsjónarmið og
sparnaður urðu tvær hliðar á
sama máli. Leitað var leiða þar
sem brotamaður var undir eftirliti
samfélagsins, en gæti jafnframt
bætt fyrir misgjörðir sínar. Samfé-
lagsþjónusta var úrræði sem talið
var fullnægja þessum forsendum
og hefur víða verið tekin upp sem
viðurlög við afbrotum en með til-
vísun til mismunandi forsendna.
í Bretlandi var samfélagsþjón-
usta tekin upp sem viðurlög 1.
janúar 1973. Eftirþað hafastöðugt
fleiri lönd í Vestur-Evrópu tekið
þetta viðurlagaform í notkun. í
upphafi tiunda áratugarins eru
einungis fjögur lönd í Vestur-Evr-
ópu, auk íslands, sem ekki hafa
tekið upp samfélagsþjónustu í ein-
hverju formi, en það eru Finnland,
Grikkland, Spánn og Malta. í sum-
um löndum var þessi þjónusta tek-
in upp á grundvelli sérstakrar lög-
gjafar, en í öðrum löndum var það
gert án sérstakrar lagasetningar. í
öllum löndum sem hafa tekið
þetta form upp hefur fyrst verið
gerð tilraun með samfélagsþjón-
ustu um skemmri eða lengri tíma
áður en ákveðið hefur verið að
festa hana í sessi.
Annað sameiginlegt atriði í
þessum löndum snýr að tilgangin-
um með samfélagsþjónustu. Segja
má að tilgangurinn hafi verið að
finna viðurlög sem komi í staðinn
fyrir styttri óskilorðsbundna refsi-
vistardóma. Þetta er þó svolítið
mismunandi eftir löndum. í Bret-
landi er samfélagsþjónustu ætlað
að koma í stað refsivistar sem
bæði getur verið skilorðsbundin
og óskilorðsbundin og hún kemur
þar einnig í stað fésektar. í Vest-
ur-Þýskalandi virðist samfélags-
þjónusta helst hafa verið notuð
sem vararefsing vegna fésekta.
í öllum löndunum er krafist
samþykkis frá brotamanni til að
unnt sé að beita samfélagsþjón-
ustu. Ástæðan er meðal annars sú
að nauðungarvinna er bönnuð
samkvæmt Mannréttindasáttmála
Evrópu.
Framkvæmd___________________
þjónustunnar
Lagafrumvarpið sem nú er til
meðferðar Alþingis er að mörgu
leyti sniðið eftir reynslu Dana,
Norðmanna og Svía í þessum efn-
um.
Þegar ákveðið er að dæma í
samfélagsþjónustu fer fram heild-
armat á grófleika brota og per-
sónulegum aðstæðum brota-
manns, þar sem meðal annars er
tekið tillit til vilja hans og mögu-
leika á því að inna þjónustuna af
hendi og hvaða uppeldisleg áhrif
það geti haft á hann. Ekki er ætl-
ast til að samfélagsþjónusta verði
dæmd þar sem brot eru svo alvar-
leg eða umfangsmikil að sam-
kvæmt gildandi venjum væri
dæmd löng refsivist.
Samfélagsþjónusta er einkum
talin heppilegt úrræði þegar um er
að ræða viðurlög gegn (ungum)
brotamönnum sem framið hafa
auðgunarbrot, skjalafals eða
nytjastuld. Ekki er talið útilokað
að dæma í samfélagsþjónustu fyr-
ir ofbeldi, skemmdarverk eða
fíkniefnabrot, en í slíkum tilfellum
er ráðið til mikillar varfærni.
Við það er miðað að þau störf
sem komi til greina séu fyrst og
fremst aðstoðarmannsstörf hjá op-
inberum stofnunum eða stofnun-
um sem njóta opinberra styrkja. í
Danmörku og Noregi hafa flest
störf verið hjá íþróttafélögum,
stofnunum reknum af trúfélögum
eða aðstoðarstörf við félagslega
þjónustu. í frumvarpinu er gert
ráð fyrir að skilorðseftirlitið
ákveði vinnustað og á hvaða viku-
dögum vinnan skuli innt af hendi
og á hvaða tímum sólarhrings.
Gert er ráð fyrir að fulltrúi þess
komi á vinnustaði til eftirlits án
þess að gera boð á undan sér eða
hringi þangað þegar dómþoli á að
vera við vinnu.
Þegar Óli Þ. Guðbjartsson dóms-
málaráðherra mælti fyrir frum-
varpinu á Alþingi sagði hann með-
al annars:
„Samfélagsþjónusta er ekki úr-
ræði sem leysir fangelsi af hólmi.
Að ná því markmiði að hún geti
komið í stað 5—7% refsidóma
vegna hegningarlagabrota er góð-
ur árangur. Margir brotamenn
vilja og geta hætt á afbrotabraut-
inni. Það eftirlit og aðhald og sú
aðstoð sem veitt er meðan samfé-
lagsþjónustan er innt af hendi get-
ur snúið mönnum til betri vegar".