Alþýðublaðið - 20.11.1991, Page 2

2
Miðvikudaqur 20. nóvember 1991
riw n iiii ii iii n
HVERFISGÖTU 8-10 - REYKJAVÍK - SÍMI 625566
Útgefandi: Alprent hf.
Framkvæmdastjóri: Hákon Hákonarson
Ritstjóri: Ingólfur Margeirsson (í starfsleyfi)
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Auglýsingastjóri: Siguröur Jónsson
Dreifingarstjóri: Steindór Karvelsson
Setning og umbrot: Leturval sf.
Prentun: Oddi hf.
Sfmar eftir lokun skiptiborðs:
Ritstjórn: 625538 - Dreifing: 625539 — Fax: 627019
Tæknideild: 620055
Áskriftarverð kr. 1.200 á mánuði.
Verð í lausasölu kr. 90
Jákvæður tónn
í álmálinu
Fyrstu viðbrögð íslensku þjóðarinnar við frestun á byggingu ál-
vers á Keilisnesi voru vonbrigði. Talað var um frestunina sem
„áfall" og almenn svartsýni hefur ríkt um framtíð málsins. Þrátt
fyrir að frestun framkvæmda eigi sér eðlilegar skýringar, sem
felast í óhagstæðum ytri skilyrðum, hafa margir viljað afskrifa ál-
ver á Keilisnesi. Stjórnarandstaðan hefur gert tilraun til að nýta
sér þessa bölsýni og reynt að stilla málinu þannig upp með að-
stoð stjórnarandstöðublaðanna, að álmálið væri dautt og grafið.
Einkum hefur verið veist ómaklega að persónu Jóns Sigurðsson-
ar ráðherra og frestunin skrifuð á vinnubrögð ráðherra og hann
nánast gerður ábyrgur fyrir því að álmálið væri allt.
Þessum hrakspám og ódrengilegu árásum á iðnaðarráðherra
hefur nú verið hrundið. Stöð 2 gerði skoðanakönnun um síðustu
helgi þar sem spurt var hvernig Jón Sigurðsson iðnaðarráðherra
hefði staðið sig í álmálinu. Um helmingur þjóðarinnar telur að
ráðherrann hafi staðið sig mjög vel eða vel. Það verður að teljast
góð útkoma með tilliti til að skoðanakönnunin var tekin beint of-
an í hin dökku tíðindi og þegar svartsýnin var sem mest í álmál-
inu. Skoðanakönnunin sýnir, að iðnaðarráðherra hefur fullt
traust íslensku þjóðarinnar í álmálinu, þrátt fyrir allar hrakspár
og árásir stjórnarandstöðunnar.
Pað eru ennfremur gleðilegar fréttir að forsvarsmenn Alumax
hafa fullan hug á að reisa hér álverksmiðju. Þeir Allen Born,
stjórnarformaður Alumax, Paul Drack, aðalforstjóri Alumax, og
Bond Evans, forstjóri Alumax. eru nú staddir á íslandi og hafa átt
fundi með forsætisráðherra, iðnaðarráðherra og formanni
Landsvirkjunar. Heimsókn þeirra hefur staðfest þann ásetning
Alumax að vilja byggja álver á íslandi. Paul Drack segir orðrétt
í viðtali við Morgunblaðið í gær: ,,Þú mátt trúa því, að ekkert
bandarískt fyrirtæki legði í þann milljón dala kostnað til undir-
búnings á svona verkefni eins og við höfum gert, án þess að
dauðans alvara væri að baki ásetningnum um að ráðast í fram-
kvæmdir." í viðtali við sama blað segir Allen Born orðrétt: ,,Það
er aðeins spurning um tíma, hvenær við hefjumst handa." Stjórn-
arformaður Alumax bætir við, að lsland sé þegar komið inn í
framleiðsluáætlanir fyrir næstu 5 til 6 árin. í máli álforstjóranna
bandarísku kemur einnig fram. að eitt prósentustig hafi borið á
milli þess sem álfyrirtækin töldu ásættanlega vexti og þess sem
lánastofnanir hefðu verið reiðubúnar að bjóða. Það gefur góða
mynd af umfangi verkefnisins, að þetta eina prósentustig hefði
kostað álfyrirtækin allt að þremur og hálfum milljarði króna.
Fjárfestingin við álver á Keilisnesi er um 900 milljónir Banda-
ríkjadala og eitt prósent af þeirri upphæð er 9 milljónir dollara
eða um 540 milljónir íslenskra króna. Lán til 12 ára hefði þýtt út-
gjaldaaukningu fyrir Atlantsálsfyrirtækin upp á 50 til 60 milljón-
ir dollara eða um 3—3,6 milljarða íslenskra króna. Þessar stað-
reyndir gefa skýra mynd af mikilvægi hagstæðra lánakjara fyrir
álfyrirtækin og auka skilning á frestun álversins. Að gagnrýna
frestun, sem byggist á endurmati varðandi lántökur vegna fjár-
festinganna, er auðvitað óábyrg pólitík. Það sýnir þvert á móti
rétt og vönduð vinnubrögð að undirbúa vel fjármögnun og fram-
kvæmdir. Þetta ættu stjórnarandstöðuflokkarnir að hafa í huga
næst áður en þeir blása til umræðna utan dagskrár á Alþingi til
að nýta sér tímabundið bölsýniskast í fjölmiðlum til að koma
höggi á iðnaðarráðherra eða ríkisstjórnina. Það er ekki þörf á
svartagallsrausi í álmálinu, heldur þjóðarsamstöðu um þetta
mikilvæga verkefni sem auka mun hagvöxt íslendinga. Hinn já-
kvæði tónn forsvarsmanna Alumax um framtíð álmálsins er því
mikilvæg tíðindi fyrir íslendinga.
- IM
Hver á
orkulindir
íslands?
Orka vatnsfalla eða jarðhita tald-
ist ekki til hlunninda við upphaf
hyggðar hér á landi og lengst af síð-
an, enda ekki tækni til að nýta hana.
þó’tt heitar uppsprettur hafi í smáum
stíl verið notaðar til þvotta. Það er
fyrst á þessari öld sem vatnsafl verð-
ur verðmætt og hófst þá alda brasks
og spákaupmennsku um land allt.
Árið 19Í7 flutti Gísli Sveinsson,
þingmaður Vestur-Skaftfellinga.
þingsályktunartillögu á Alþingi um
riftun á samningum um nýtingu
vatnsfalla er sýslur og hreppar
kunni að hafa gert við einstaka
menn eða félög og í bága komi við
rétt Lindssjóðs. Benti hann í fram-
söguræðu á það. að dæmi væru um
að seld hefðu verið vatnsréttindi við
fossa í óbyggðum og almenningum.
sem enginn einstaklingur gæti átt
tilkall til. Tillaga Gísla varð til þess
að Alþingi kaus fimm manna milli-
þinganefnd til að gera úttekt á eign-
arrétti að vatnsréttindum og var
nefndin kölluð Fossanefndin, skip-
uð tneð konungsúrskurði hinn 22.
október 1917. Réð nefndin Kinar
Arnórsson, þáverandi prófessor í
lögum, sem ráðgjafa nefndarinnar
og samdi hann ítarlega álitsgerð um
vatnsréttindi. Var það niðurstaða
hans. að vatn væri ekki almennt
undirorpið eignarrétti þeirra sem
land ættu undir þvi. Landeigandi
adti rétt til að nýta vatn til heimilis-
þarfa, jarðræktar eða iðnaðar. en að
öðru leyti væri öllum frjálst að nota
vatnið endurgjaldslaust. Fossa-
nefndin lauk störfum 1919, en klofn-
aði í afstöðu sinni. Vildi meirihluti
nefndarinnar. sem þeir Bjarni Jóns-
son frá Vogi. Jón Þorláksson verk-
fræðingur og Guðmundur Björns-
son landlæknir skipuðu. fallast á
sjónarmið Kinars Arnórssonar um
að öll vatnsorka væri almennings-
eign, en minnihluti nefndarmanna.
sem í voru þeir Guðmundur Kggerz
og Sveinn (Mafsson frá Firði. taldi að
vatnsorkan va-ri undirorpin eignar-
rétti landeigenda. Nefndarmenn
voru þó allir sammála því, að flutt
vrði þingsályktunartillaga um rétt
ríkisins til vainsorku í almenningum
og afréttum. Var síðan flutt á Al-
þingi 1919 þingsáiyktunartillaga.
j)ar sem skorað var á landstjórnina
,.að lýsa alla vatnsorku á almenn-
ingum og afréttum eign ríkisins og
að gera. ef með þarf, ráðstafanir til
þess að rifting fari fram á gerning-
um milli einstaklinga eða félaga er í
bága kynnu að koma við þennan
rétt þjóðfélagsins". Bjarni Jónsson
frá Vogi. sem innan nefndarinnar
hafði ávallt haldið fram þeirri skoð-
un að ríkið ætti öll vatnsréttindi.
jafnt á löndum einstakra manna
sem annars staðar. flutti hrevtingar-
tillögu við þingsályktunartilloguna
þess efnis. að í stað orðanna ,,í af-
réttum" kæmi:....i afréttum þeim
er eigi heyra til neinni ákveðinni
jörð einstakra manna eða sveitarfé-
laga." Þegar tillagan var svo sam-
þykkt á Alþingi 27. september 1919
var ekki minnst á afréttir. en liins
vegar almenninga.
Fossanefndin og
vatnalögin frá 1923
Nú tóku við nokkurra ára deilur
um fossamálin. en frumvarp til
vatnalaga var endanlega samþykkt
á Alþingi 1923. Þar var reynt að
bræða saman sjónarmið meiri- og
minnihluta Fossanefndarinnar og
var niðurstaðan sú að ákvæðin um
eignarrétt vatnsréttinda voru af
ásettu ráði höfð óljós. Segir þannig
2. HLUTI
Björns Friðfinnsson,
ráðuneytisstjóri.
í 2. gr. vatnalaganna: „Landareign
hverri fylgir réttur til umráða og
hagnýtingar því vatni, straumvatni
eða stöðuvatni. sem á henni er. á
þann hátt, sem lög þessi heimila."
Síðan eru réttindi landeiganda tal-
in upp í lögunum. en þar er honum
m.a. bannað að virkja íallvatn, sem
er yfir 500 eðlishestöfl, nema með
leyfi ráðherra. Jafnframt var ráð-
herra heimiiað skv. 54. gr. laganna
að taka sérhvert fallvatn. virkjað
eða óvirkjað, lögnámi til að vinna úr
því orku til almenningsþarfa. en
landeigandi skyldi eiga rétt til end-
urgjalds vegna tjóns. sem hann yrði
fyrir af vatnstökunni eða vegna
missis orkuvers eða orkuveitu. sem
hann hefði þegar byggt.
Þessi ákvæði hafa síðan verið
ítrekuð í síðari lögum og þarf nú skv.
gildandi orkulögum leyfi Alþingis til
þess að reisa og reka raforkuver
stærra en 2000 kW og leyfi ráðherra
til þess að reisa og reka raforkuver
á bilinu 200—2000 kW. í lögum um
raforkuver frá 19X1 með breyting-
um frá 1990 hefur Alþingi svo
ákveðið stórvirkjanir á vatnsafli.
Þegar þetta er virt, er Ijóst að ein-
staklingur eða félag, sem á land
undir vatnsfalli, ræður ekki yfir
orku vatnsfalls. setn er yfir 200 kW
að afli. Slíkur aðili á því tæpast rétt
á öðrum bótum fyrir virkjun vatns-
afls en sem svarar möguleika til
slíkrar smávirkjunar og síðan fyrir
sannanlegt óhagræði, sem virkjun
eða virkjunarlramkvæmdir valda
honum sérstaklega.
Kg tel að niðurstaða meirihluta
Fossanefndarinnar standi í raun
óhögguð, þ.e. að orkan í fallvötnum
landsins sé með smávægilegum
undantekningum almannaeign.
sem ríkisvaldið fer með forræði á.
Eignarréttur að jarðhita
Fyrstu lagaákva'ði um hveri og
laugar hér á landi eru í 9. og 10. gr.
vatnalaganna frá 1923 þar sem gert
er ráð fyrir að þessi náttúrufyrir-
bæri fylgi landareign. Þó eru þar
þegar lagðar kvaðir á eignina. þar
sem landeiganda er óheimilt að
spilla hverum. laugum og ölkeldum
í landi sínu nema við ákveðnar að-
stæður og jafnframt er sú skylda
lögð á landeiganda að láta af hendi
nauðsynlegt vatn, land og efni til
sundlauga og sundskála til afnota í
almenningsþarfir. Þessi lög voru
sett fyrir daga jarðvarmaveitna hér
á landi, en eftir að bygging jarð-
varmaveitna til upphitunar hús-
næðis hófst að marki voru sett log
um eignar- og notkunarrétt jarð-
hita. í lögum nr. 98 frá 1940 segir að
landareign hverri fylgi réttur tií um-
ráða og hagnýtingar á hverum og
laugum (jarðhita) sem á henni eru.
Skv. lögunum er landeiganda rétt að
hagnýta sér hveri og laugar eins og
honum þykir best henta. til heimilis-
þarfa. framleiðslu og iðnaðar. Þá
segir í lögunum. að ef landamerki
liggi um hverasvæði þannig að ein-
hver hluti hveragufunnar eða lofts-
ins eða laugarvatns liggi svo í land-
areign tveggja eða fleiri landeig-
enda að ekki verði aðskilið þegar
hagnýtt er, þá skuli skorið úr þvi
með mati, hvern hlutfallslegan rétt
hver hefur til jarðhitaorkunnar.
Kkki er í lögunum almenn eignar-
námsheimild á jarðhitaréttinum. en
í þeim er þó gert ráð fyrir eignar-
námi hvera- og laugarvatns.
Bjarni Benediktsson um
takmörkun á eignarréttinum
Arið 1945 flutti Bjarni Benedikts-
son á Alþingi frumvarp um viðauka
við lögin frá 1940. Var þar lagt til að
jarðboranir. er ná dýpra en 10
metra. megi ekki framkvæma án
leyfis ráðherra, sem skyldi synja
leyfis. ef hætta kynni að vera á því.
að með jarðborun væri spillt hag-
nýtingu jarðhita á eign annars
manns. sem þegar er hafin, eða hag-
nýtingu síðar meir. enda sé sú hag-
nýting jarðhitans mun verðmeiri en
sú hagnýting sem stefnt er að með
hinni fyrirhuguðu jarðborun. Kkki
var í frumvarpinu ákvæði um bætur
i því tilviki að leyfis væri synjað.
enda segir í greinargerð með frum-
varpinu m.a.:
,,Hér er aðeins um almenna tak-
mörkun á eignarréttinum að ræða.
sem löggjafarvaldinu er heimilt að
setja. þrátt fvrir ákva'ði stjórnar-
skrárinnar um fríðhelgi eignarrétt-
arins."
Félag
frjálslgndra
jafnaðarmanna
heldur fund í kvöld, miðvikudagin n
20. nóvember, kl. 20.30 á
Holiday Inn-hótelinu, efstu hæð.
Gestur fundarins verður
Davíð Oddsson forsœtisráðherra.