Alþýðublaðið - 31.12.1991, Síða 7

Þriðiudaqur 31. desember 1991
7
fram sem talsmaður einokunarhags-
muna landbúnaðarkerfisins. Þar
gilti einu hvort um var að ræða
hefðbundinn landbúnað, fiskeldi,
loðdýr eða nnur gæludýr þessa
kerfis, sem gengið hafa sjálfala í
ríkissjóð áratugum saman. Og eiga
einna stærstan hlut í því að halda
niðri lífskjörum almennings í land-
inu.
Sama máli gegndi um útgjalda-
frumvörp Svavars Gestssonar. Þau
voru öll því marki brennd að vera
kosningavíxlar, sem áttu að skila
Alþýðubandalaginu fylgi hags-
munahópa innan ríkisgeirans, burt-
séð frá því að víxlamir féllu allir
eftir kosningar. Núverandi ríkis-
stjóm varð að aftengja þessar tíma-
sprengjur allar, því að þar gætti
hvergi hófs né raunsæis.
Ólafur Ragnar vakti í fyrstu
nokkrar vonir sem aðhaldssamur
fjármálaráðherra. En þegar líða tók
á kjörtímabilið snéri hann við blað-
inu og gekk í lið með flokkseig-
endafélagi sínu og breytti sjálfu
fjármálaráðuneytinu í kosninga-
skrifstofu, rétt eins og hinir. Þetta
framferði kann að hafa skilað þeim
einhverju skammtímafylgi í kosn-
ingunum. En það kostaði þá eðli-
lega framhald ríkisstjómarþátttöku.
Þannig verður hönd sjaldan höggi
fegin.
FORTÍÐARVANDINN
Sá „fortíðarvandi“ sem núver-
andi ríkisstjóm verður nú að takast
á við, til viðbótar hallarekstri ríkis-
sjóðs, hefur verið að hlaðast upp á
löngum tíma. Hann á rætur sínar í
misheppnaðri byggðastefnu undan-
farinna áratuga og því pólitíska for-
sjárkerfi, einkum landbúnaðar og
sjávarútvegs, sem Framsókn og Al-
þýðubandalag, og óneitanlega hluti
Sjálfstæðisflokksins, hafa komið
upp og staðið vörð um. Minnisvarð-
amir um misheppnuð fjárfestinga-
ævintýri þessa kerfis blasa hvar-
vetna við.
Á ári hveiju hefur einokunarkerfi
landbúnaðarins sogað til sín upp-
hæðir sem samsvara öllum tekju-
skatti einstaklinga á ári. Þrátt fyrir
þennan fjáraustur er verð á Iand-
búnaðarafurðum eitthvert hið hæsta
í heimi. Arðurinn af þessum fjá-
raustri er því enginn; reyndar er
þetta tapað fé. Sama máli gegnir um
gegndarlausar fjárveitingar undir
ríkisforsjá, í fiskeldi, loðdýrarækt,
rækjuvinnslu, ullariðnaði o.s.frv.
Við þetta bætist sfðan offjárfesting í
sjálfum skipastólnum, í frystiiðnað-
inum, í verslunarrými á höfuðborg-
arsvæðinu, í bankakerfinu og víðar.
Á sl. sex ámm má ætla að glataðar
fjárfestingar, sem ekki skila þjóðar-
búinu krónu til baka, í slík gælu-
verkefni, nemi um 60 milljörðum
króna. Þetta er vel að merkja að
iandbúnaðinum frátöldum.
Alþýðuflokkurinn, með rúmlega
15% atkvæða. hefur ekki haft bol-
magn til að stöðva þessa vitleysu.
Ég held að kjósendur verði að líta í
eigin barm, þegar þeir fárast yfir af-
leiðingum þessarar óstjómar. Al-
þýðuflokkurinn hefur reyndar þá
sérstöðu, að forystumenn hans hafa
varað við og beitt sér gegn þessu
bruðli, án þess þó að hafa fengið
rönd við reist. Á þeim málasviðum,
þar sem við höfum haft pólitíska
verkstjóm á hendi, hefur verið unn-
ið að varanlegum umbótum. Al-
þýðuflokksmenn hafa ekki skilið
eftir sig minnismerki um óstjóm af
þessu tagi.
Hefurðu trú á því, Jón Baldvin,
í Ijósi reynslunnar af stjórnar-
samstarfinu í rúmlega hálft ár, að
stjórnarfiokkarnir hafi til að
bera nægilega samstöðu og næg-
an pólitískan kjark til þess að
valda þessum risavöxnu verkefn-
um?
Svarið er það að mistakist okkur
ætlunarverkið. er ekki öðmm
stjómmálaöflum eða stjómmála-
mönnum til að dreifa til að vinna
þessi verk. Þetta er forystumönnum
stjómarflokkanna ljóst. Þetta þarf
öllum stuðningsmönnum þessara
flokka, fólkinu í landinu, að verða
jafn ljóst á næstu misserum. Þvf að
það er hvorki meira né minna en
pólitískt og efnahagslegt sjálfstæði
þjóðarinnar í framtíðinni, sem er í
húfi. Fulltrúar forréttinda og sér-
hagsmuna munu áreiðanlega vilja
þessa stjóm feiga sem fyrst og
hvergi til spara fé né fyrirhöfn, að
koma henni á kné. Reynslan ein
getur skorið úr um það hvort við,
sem axlað höfum þessar byrðar.
höfum til að bera þann manndóm
og það þrek, sem til þarf að standast
þessa eldskím.
KTARNI EFNA-
HAGSSTEFNUNNAR
Sumum vex í augum að þessi
verk verður að vinna við hinar
verstu aðstæður, þegar þjóðarbúið
er að sigla inn í fimmta árið á sam-
dráttarskeiði. Að sumu leyti kann
það hins vegar að reynast betra.
Fólki er smám saman að verða ljóst
að það er alvara á ferðum og mikið
í húfi. Stífasta kröfugerðarpólitík á
hendur öðmm og hefðbundið hags-
munapot gengur ekki lengur.
Eftir kosningar lágu í loftinu
væntingar um betri hag framundan.
Nú er mönnum að verða ljóst, að
þeir draumar munu ekki rætast. Við
þessar kringumstæður veltur á
miklu, að byrðunum sé réttlátlega
jafnað niður. Að allir - og þá meina
ég allir þjóðfélagshópar - verði að
axla sínar byrðar, eftir efnum og
ástæðum. Það á líka við um kvóta-
kóngana, landbúnaðarkerfið og þá
sérhópa. sem best hafa komið ár
sinni fyrir borð, innan hins vemd-
aða ríkisgeira.
Átakapunkturinn í efnahags-
stefnu núverandi ríkisstjómar er á
sviði ríkisijármálanna. Fjárlögin
em fyrst og fremst, við þessar
kringumstæður. tæki til þess að
styðja við stöðugleika í gengi. Það
er aftur forsenda lágrar verðbólgu
og ört lækkandi vaxta. Gengisfell-
ing er einfaldlega úrelt tæki, þegar
fyrirtækin jafnt sem heimili og ríki.
em öll skuldug upp fyrir haus og
skuldimar em beint eða óbeint
gengistryggðar.
Einu úrræðin sem duga til að
stuðla að jákvæðri afkomu fyrir-
tækja er að skapa þeim starfsskil-
yrði við lága verðbólgu og vexti.
Það er líka eina leiðin til að forða
kaupmáttarhruni. Þetta dæmi geng-
ur ekki upp ef áfram á að reka ríki
og ríkisþjónstu á erlendum lánum.
Eða með því að ríkið taki til sín all-
an innlendan spamað í formi hóf-
lausrar lánsijárþarfar. Við eigum
þess vegna engra kosta völ annarra
en þeirra, að ná jöfnuði í ríkisfjár-
málum á tveimur ámm, eins og við
höfum sett okkur.
Þegar fjárlagavinnan hófst fyrir
alvöru á miðju sumri stefndi í tæp-
lega 19 milljarða hallarekstur ríkis-
sjóðs. Til þess að ná því marki að
halda hallarekstrinum innan við 4
milljarða 1992, var ráðuneytunum
gert að skera niður útgjöld upp á
tæpa 15 milljarða; með lækkun út-
gjalda, lækkun tilfærslna til hinna
efnameiri og gjaldtöku fyrir veitta
þjónustu, bæði hjá atvinnufyrir-
tækjum og einkaaðilum. Þrátt fyrir
hrakspár hefur þetta í stómm drátt-
um tekist.
FTÁRLÖG
Sem dæmi má nefna að heil-
brigðisráðuneytinu var gert að ná
niður útgjöldum um 3,6 milljarða,
félagsmálaráðuneytinu um tæpa 3
milljarða, menntamálaráðuneyti um
2 milljarða. samgönguráðuneyti um
1,5 milljarða, landbúnaðarráðu-
neyti ásamt með búvömsamningi
um tæpa 2 milljarða o.s.frv. Láns-
fjárþöif hins opinbera var minnkuð
úr 36 milljörðum 1991 í innan við
18 milljarða 1992.
Hlutfallslega varð niðurskurður-
inn mestur í byggingasjóði verka-
manna (yfir 70%) og hjá sjávarút-
vegsráðuneytinu (milli 50 og 60%).
Þar tókst samkomulag um að afla-
heimildir hagræðingarsjóðs skyldu
seldar á gangverði, til þess að kosta
verulegan hlut af þjónustu ríkisins
við sjávarútveginn, sem lengst af
hefur verið endurgjaldslaus eða
stórlega niðurgreidd. Það er athygl-
isvert, að þau ráðuneyti sem ná
fram mestum spamaði, umfram
meðalbreytingar milli ára, em sjáv-
arútvegsráðuneytið (vegna sölu
veiðiheimilda. sem í ljárlagafmm-
varpi em metnar á 525 milljónir).
utanríkisráðuneytið (255 milljónir)
og iðnaðarráðuneytið. Það er einnig
athyglisvert að raunvemleg lækkun
útgjalda milli ára er langsamlega
mest í þeim ráðuneytum. sem ráð-
herrar Álþýðuflokksins stýra.
Þessar tölur sýna að nokkur ár-
angur hefur náðst þegar á fyrsta ári,
m.a.s. að því er varðar sjávarútveg
og landbúnað og hlut þeirra í ríkis-
búskapnum. í árslok ‘92 falla út-
flutningsbætur endanlega niður. Þá
er þess að geta, að náist hinir víð-
tæku samningar innan GATT um
skipulagðan niðurskurð á ríkis-
stuðningi við landbúnað og opnun
fyrir innflutning á ódýrari landbún-
aðarvömm, hefur vemlegur árangur
náðst einnig á því sviði. Jarðræktar-
og búfjárræktarstyrkir vom skertir
vemlega, sem og framlög í fram-
leiðnisjóð. Sjálfvirk lánsloforðaút-
gáfa gamla húsnæðiskerfisins hefur
verið stöðvuð. Fmmvarp um upp-
skurð á LÍN liggur fyrir þingi. Und-
irbúningur að sölu ríkisfyrirtækja er
kominn nokkuð á veg. Sighvatur
Björgvinsson stendur nú, í fram-
haldi af uppstokkun á einokunar-
kerfi Iyfjaverslunarinnar, fyrir
meiriháttar kerfisbreytingum í heil-
brigðismálum, sem ég er sannfærð-
ur um að mun skila vemlegum ár-
angri þegar fram í sækir. Við það
hafa margir glímt á undan honum,
en enginn náð árangri.
Auðvitað er hreingeming af
þessu tagi í ríkisfjármálum síst af
öllu til vinsælda fallin. Stjómar-
flokkarinir þurfa þvf ekki að búast'
við miklum árangri í vinsældakönn-
unum, enda væri það þá vísbending
um, að þeir hefðu tapað þessu stríði.
Það verður vissulega ekki heiglum
hent að vinna þetta stríð. Þetta er
hins vegar skylduverk. ef veija á
velferðarkerfi fólks fyrir forrétt-
indakerfi sérfræðinga og forða því
frá greiðsluþroti í framtíðinni. Þetta
er með sannindum sagt barátta fyrir
því að treysta velferðarríkið á var-
anlegum gmnni. Þetta ætti líka að
vera skylduverk þeirra sem vilja í
alvöru koma í veg fyrir að skatt-
heimta elti stjómlausa útgjaldaþörf.
Því að þarfir kerfisins em óseðj-
andi.
VELFERÐ Á
VARANLEGUM
GRUNNI
Það er ekki hvað síst á
vettvangi velferðarmálanna sem
Alþýðuflokkurinn, og þá sérstak-
Iega heilbrigðisráðherra, Sig-
hvatur Björgvinsson, hefur sætt
hörðum árásum andstæðinga Al-
þýðuflokksins. Hverju svarar þú
þeim sem halda því fram að Ál-
þýðuflokkurinn vegi nú að rótum
velferðarkerfisins?
Þetta em öfugmælavísar eins og
reyndar mun koma á daginn, þegar
áróðursmoldviðrinu slotar.
Menn mega ekki mgla saman
annars vegar sjálfvirkri útþenslu
ríkisbáknsins, sem einatt stjómast
af útþensluáráttu kerfiskónga og
sérfræðingahópa, og hins vegar
raunvemlegum tekjujöfnunarað-
gerðum í þágu þeirra, sem verst em
settir. Sannur jafnaðarmannaflokk-
ur gengur ekki á hönd neinum kerf-
ishagsmunum. Gildir einu, hvort
þar á í hlut einokunarkerfi í kring-
um landbúnað eða einokunarkerfi í
kringum lyfsala eða sérfræðinga-
hópa. Alþýðuflokkurinn hefur öll-
um öðmm fremur byggt upp vel-
ferðarríkið á íslandi. Það stendur
engum öðmm nær en íslenskum
jafnaðarmönnum, að koma í veg
fyrir misnotkun kerfisins og að
tryggja framtíð þess á traustum fjár-
hagslegum gmnni.
Lítum á nokkrar staðreyndir. Ég
nefndi áðan að við undirbúning
fjárlaga fyrir 1992 hefðum við stað-
ið frammi fyrir „Ijárlagagati" upp á
tæpa 20 milljarða. Fjárþörfin var
ekki hvað síst rökstudd innan heil-
brigðiskerfisins, til félags- og
menntamála, fyrir utan hina marg-
nefndu botnlausu hít landbúnaðar-
kerfisins.
Þetta þýðir að ríkið er farið að
veita þjónustu. sem kostar miklu
meira en stjómmálamenn þora að
skattleggja fyrir. Vemlegur hluti
opinberrar þjónustu er með öðmm
orðum rekinn á erlendum lánum.
Það á við um fleira en Lánasjóð ís-
lenskra námsmanna.
Þeir stjómmálamenn, sem boða í
síbylju aukningu ríkisútgjalda, um-
fram það sem þeir þora að leggja á í
sköttum, em einfaldlega lýðskmm-
arar. Þeir em sannarlega ekki lýð-
ræðisjafnaðarmenn. Fái þeir að
ráða er stutt í það að helstu stofnan-
ir velferðarkerfisins komist fjár-
hagslega á vonarvöl. Það er of seint
að verja velferðarkerfið. eftir að
það er hmnið fjárhagslega.
Lítum enn á nokkrar tölur: Opin-
bemm starfsmönnum hefur á und-
anfömum árum fjölgað iangt um-
fram fjölgun starfsmanna annars
staðar á vinnumarkaði. Umsvif
heilbrigðisþjónustunnar (útgjöld
vegna sjúkrahúsa. annars læknis-
kostnaðar, lyfja) hafa áttfaldast að
raungildi frá árinu 1960. Útgjöld til
heilbrigðismála á íbúa vom orðin
hin hæstu á Norðurlöndum árið
1988. Sem hlutfall af vergri þjóðar-
framleiðslu vom þau orðin hærri en
í Svíþjóð frá og með því ári (á sam-
bærilegu verðlagi). Lyfjakostnaður
á mann var árið 1988 að nálgast að
vera tvöfaldur á við Danmörku.
Þannig mætti lengi telja. Stór hluti
af útgjöldum ríkisins er margvísleg-
ar tilfærslur eða bótagreiðslur.
Gríðarlegum fjárhæðum hefur verið
varið af skattpeningum almennings,
til þess að greiða bætur ti) fjöl-
skyldna, sem em vel efnaðar, hvort
heldur er á mælikvarða eigna eða
tekna. Og þurfa ekki á neinni fjár-
hagsaðstoð að halda.
KTARNI MÁLSINS
Kjaminn í því sem við emm að
gera er að draga úr óþörfum fjár-
stuðningi við bjargálna einstaklinga
og fjölskyldur, m.a. til þess að geta
aukið stuðninginn við þá einstak-
linga og fjölskyldur, sem raunvem-
Iega þurfa á slíkri aðstoð að halda.
tímabundið eða varanlega. Til
dæmis hefur félagsmálaráðherra á
undanfömum ámm kerfisbundið
stóraukið fjárhagslegan stuðning
við lamaða og fatlaðra, svo dæmi sé
nefnt.
Menn hafa smám saman verið að
átta sig á því, ekki síst í ljósi reynslu
velferðarríkisins annars staðar á
Norðurlöndum, að þjónusta hins
opinbera, sem veitt er ókeypis, er
lítils metin og misnotuð í stómm
stíl. Sú aðferð, að krefjast lág-
marksþjónustugjalda fyrir veitta
þjónustu (með vel skilgreindum
undanþágum fyrir t.d. aldraða og
öryrkja) er nauðsynlegt til þess að
koma kostnaðaraðgát inn í þennan
risavaxna ríkisrekstur. Og forsenda
þess að unnt sé að koma við hag-
ræðingu og spamaði. Það er aftur á
móti nauðsynlegt ef koma á í veg
fyrir að sjáífvirk útgjaldaþörf knýi
skattheimtuna upp í þær hæðir, að
hún lami framtak manna og dugn-
að, þannig að verðmætasköpunin
sjálf standi ekki lengur undir of-
vöxnu ríkisbákni.
Við íslendingar em nú komnir að
vegamótum í þessum efnum. Við
þurfum hreingemingu í þessu kerfi.
Þcgar fjárlagavinnan hófst á miðju sumri stefndi í 19 milljarða hallarekstur ríkissjóðs. Ráðuneytunum var gert að
skera niður útgjöld um 15 milljarða, sem hefur tekist í stórum dráttum, þrátt fyrir ýmsar hrakspár. Heilbrigðisráðu-
neytið hefur náð niður útgjöldum um 3,6 milljarða og þurít að glíma við óvægið lýðskrum í fjölmiðlum.