Alþýðublaðið - 09.07.1993, Blaðsíða 12

Pallboröiö Fóstuda igur9. jult 1993
Verðum að efla nýsköpun og auka framkvæmdir í vegamálum
Bolli R. Valgarðsson skrifar
Það ætti ekki að vera ný frétt fyrir
neinn að íslenskt þjóðfélag á við efna-
hagslega erfiðleika að stríða. Orðið hefur
að skera niður heildarafla í sjávarútvegi,
sem hefur verið undirstaða efnahagsh'fs
og atvinnu í landinu og skapað ríkissjóði
einnar mestar tekjur um áratuga skeið.
Einnig hefur gengi íslensku krónunnar
verið fellt öðru sinni á skömmum tíma
þrátt fyrir það að það hefur ekki verið
jafnhagstætt fyrir sjávarútveginn í lan-
gan tíma og nýgerða kjarasamninga.
Ráðstöfunartekjur ríkissjóðs til að stan-
da straum af samneyslunni fara enn
minnkandi og ríkissjóðshallinn vaxandi,
afkomuhorfur fjölda byggðarlaga fara
versnandi, atvinnuleysi vaxandi og
erlendar skuldir landsmanna eru komin
á mjög hættulegt stig.
Þetta er vissulega dökk mynd sem hér
hefur verið dregin upp en er þó engu að
síður sÖNN. Rfkissjóður virðist því þurfa
að skera enn niður útgjöld ef takast á að
halda sjó við þau tröllauknu vandamál, sem
þjóðin stendur frammi fyrir.
Mikil umræða hefur átt sér stað um atvin-
nuþróun í landinu síðustu áratugi og
ástæður þess að íslendingar eru ekki kom-
nir lengra fram á veg í efnahagslegri vel-
sæld, sem væri byggð á einhverjum öðrum
iðnaði en þeim að moka fiski upp úr sjó.
Síðan fiskafli fór að dragast verulega saman
hefúr okkur miðað nær lóðrétt niður á við
efnahagslega og eru skuldir sjávarútvegsins
og ríkissjóðs nú orðnar slíkar að í Seðlaban-
ka og Þjóðhagsstofnun halda menn um
höfuð séraf ótta um efnahagslegt sjálfstæði
þjóðarinnar.
Margþættar ástæður
Astæður skuldasöfnunar okkar eru
auðvitað margþættar. Fyrir utan þær sem
margbúið er að benda á, s. s. aflabrest og
verðlækkanir á mörkuðum, má telja víst að
höfuðorsök hans liggi í gegndarlausum
offjárfestingum í sjávarútvegi og landbú-
naði, þar með talið fiskeldi og loðdýrarækt.
Ofljárfestingarvandinn er hins vegar
afleiðing, í fyrsta lagi öflugs ríkisafskiptak-
erfis, í öðru lagi lélegra vegasamgangna og
í þriðja lagi þess að hér hafa stjómvöld
aldrei mótað heildstæða skynsamlega
atvinnustefnu með framtíðarsýn, sem tæki
mið af fleiru en næstu vetrarvertíð, að
maður tali ekki um aukinni og haftalausri
samvinnu við nágrannalöndin á meginlandi
Evrópu og Ameríku en hér á landi er
hræðsla í garð útlendinga landlæg. Eins og
málum er í dag háttað er allt of stór hluti
landsmanna starfandi í fiskvinnslu sem
hefur í raun að engu að hverfa þegar afli
bregst. Atakanlegasta dæmið er
Bolungarvík, þar sem er um tvo kosti að
velja, annars vegar að koma fiskvinnslunni
af stað aftur eða atvinnuleysi íbúanna. Á
sama tíma og verið er að koma útgerðinni af
stað aftur tala stjómvöld um að nauðsynlegt
sé að stuðla að fækkun fiskvinnslustöðva.
Hvemig á að koma þessum þverstæðum
heim og saman?
Meira fé til vegamála
Atvinnustefnu er naumast unnt að marka
og halda til streitu hér á landi nema með því
að setja framkvæmdir í vegasamgöngum í
forgangsröð. Það hefur aldrei verið gert.
Sköttum sem beinlínis hefur átt að verja til
vegamála hefur aldrei verið skilað þangað
sem þeir áttu að renna, ekki frekar en
Vegagcrð í Öxnadal 1992.
Þjóðarbókhlöðuskattinum fræga, sem átti
að veija til þess að ljúka framkvæmdum við
þá byggingu á skömmum tíma. Né heldur
hefur nægilega traustum stoðum verið
skotið undir öflugan smáiðnað hér á landi.
Óvitrænn fjáraustur
Byggðastefnan fólst til margra ára í því
að halda samgöngulausu landi í byggð með
samfélögum, einangruðum hver frá öðrum.
Til þess að geta það varð að ausa
milljörðum króna með niðurgreiðslum til
ýmissa verkefna, hvort sem þau voru
arðbær eða ekki. Við höfum byggt allt of
mörg frystihús og togara í allt of mörgum
byggðarlögum og lagt áherslu á fátt annað.
Við höfum eytt milljörðum króna til að
viðhalda óhagkvæmum rekstri allt of mar-
gra bújarða í landinu. Síðasta tilraunin í því
efni, eftir að kom til niðurskurðar á sauðfé
og takmörkun á mjólkurframleiðslu, var
þegar ómældu fé var ausið í loðdýrarækt og
fiskeldi. Sá fjáraustur leiddi til gífurlegrcu-
offjárfestingar og síðan gjaldþrots ljölda
bænda. Niðurgreiðlsukerfið hefur leitt til
reksturs óhagkvæmra eininga í landbúnaði.
Komast mátti hjá þessu
Telja má víst að ef betur hefði verið
staðið að málum í vegagerð á undanfömum
áratugum, sérstaklega í dreifbýli, hefði
verið hægt að komast að miklu leyti hjá
þeim ofljárfestingum sem við sitjum uppi
með í dag. Nú er hægt að vinna allan
þorskafla sem berst á land á einu ári á u. þ.
b. 10 dögum í frystihúsum landsins miðað
við full afköst.
Ljós í myrkrinu
Á allra síðustu ámm hefur þó verið all
mikið gert til þess að snúa þessari
óheillaþróun við. Meðal annars hefur aðild
Islands að Evrópsku efnahagssvæði verið
tryggð, breytingar hafa verið gerðar í frjál-
ræðisátt á viðskiptasviðinu og í
bankamálum þó að þar hafi alls ekki verið
nóg að gert, tekist hefur að sigrast á verból-
gunni og ljúka samningum um nýtt álver,
sem eru tilbúnir þegar betur árar í heims-
búskapnum. Þá em miklar vonir bundnar
við sölu á rafmagni til meginlands Evrópu
en þeir hagkvæmniútreikningar, sem unnið
er að, benda ennþá til þess að rafmagnssala
geti verið hagkvæm.
En þetta er ekki nóg. Það verður að takast
að auka fjölbreytni atvinnutækifæranna til
langframa og þar verða margir samhangan-
di þættir að spila saman.
Umsókn að EB
Erlent fé í fískvinnslu
Enn bólar ekkert á lækkun vaxta þrátt
fyrir linnulaus loforð ráðamanna þar um.
Það er í raun útilokað að átta sig á þessari
vaxtaumræðu þegar til að mynda Sigurður
B. Stefánsson, framkvæmdastjóri Verð-
bréfamarkaðar fslandsbanka, sem að
undanförnu hefur ritað afar athyglisverðar
„Eina raunhæfa leiðin fyrir íslendinga er að
ganga til liðs við Evrópubandalagið."
greinar í Morgunblaðið um vaxtaþróunina í
landinu, og Jóhannes Nordal, Seðla-
bankastjóri, em algerlega á öndverðum
meiði þegar lýtur að skilyrðum til vax-
talækkunar. Það bólar heldur lítið á lækkun
vömverðs þrátt fyrir lægri verðbólgu og að
matur sé hér dýrari en víðast annars staðar á
byggðu bóli. Ef okkur á að takast að komast
út úr þessum vítahring verður að byija á því
að aflétta hömlum á fjárfestingum erlendra
aðila í fiskvinnslu og fá þannig nauðsynlegt
erlent fjármagn inn í undirstöðuatvinnu-
grein landsins, það verður að auka sam-
keppni á matvömmarkaðnum, m. a. með
því að auka samkeppni á mörkuðunum og
koma í veg fyrir að miililiðir haldi verði
uppi. Það em miklar vonirbundnar við EES
og vonandi kemst hann á sem fyrst. Ég er
þó þeirrar skoðunar að aðild íslands að
Evrópubandalaginu sé eini raunhæfi kos-
turinn fyrir okkur þegar til langframa lætur.
Eflum iðnmenntun
fslenskt þjóðfélag þarf að hefja
undirbúning að þátttöku í opnad Evrópu og
væri ekki úr vegi að byrja á menntakerfi
landsins. Við verðum þvi að leggja meiri
áherslu á gæði skólakerfisins og tryggja að
þeir skili vel menntuðum ungmennum út í
lífið eða til annarra menntastofnana. Það
verður einnig að leggja meiri áherslu á
iðnmenntunina í landinu. Það lýsir í raun
skammsýni ráðamanna hvemig hún hefur
verið látin drabbast niður á undanfömum
ámm, meðal annars með því að draga úr
lánshæfni hennar gagnvart Lánasjóði íslen-
skra námsmanna. I góðri iðnmenntun getur
einmitt vaxtabroddur smáiðnaðarins falist
og hann verður að eflast. Það verður að
skapa atvinnulífinu gmndvöll til að leggja
meira fé til vísinda og þróunarrannsókna,
sem er gmndvöllur nýsköpunar.
Stærri atvinnusvæði
Það verður að hraða framkvæmdum í
vegagerð. Greiðar vegasamgöngur stuðla
að myndun stærri atvinnusvæða og auka
atvinnuöryggi fólks. Þær geta ýtt undir og
flýtt fyrir sammna fyrirtækja eða hag-
ræðingu og fækkun sveitarfélaga. Stór
sveitarfélög em mun betur í stakk búin til
að mæta efnahagslegum ytri áföllum, t. d.
aflaskerðingu, og íbúar þeirra eiga kost á
betri þjónustu en íbúar þeirra sem lítil em
og Ijárhagslega vanmáttug. í þessu sam-
bandi má benda á Þorlákshöfn, Eyrarbakka,
Stokkseyri, Selfoss og Hvergerði sem em í
raun eitt atvinnusvæði, þar sem samgöngur
milli þéttbýlisstaðanna em mjög greiðar og
fólk sækir vinnu milli þeirra. Auk þess aka
tugir manna til vinnu 50 kílómetra leið til
höfuðborgarsvæðisins á hverjum degi. Á
vetuma eykst straumurinn enn þegar skólar
byrja því margir sækja háskólanám til
Reykjavíkur og aka milli kvölds og
morgna. Nýr og varanlegur vegur um
Krísuvík milli Þorlákshafnar og
Grindavíkur myndi tengja atvinnusvæðin á
Suðurlandi og Suðumesjum saman, m. a.
fiskmarkaðina, minnka kostnað við flut-
ninga og auðvelda fólki að sækja vinnu
milli staða.
Færri sveitarfélög
Sameiningarþróun sveitarfélaga og
framkvæmdum í vegamálum verður að
hraða á fleiri stöðum á landinu og beina
Ijármagni til þeirra með hliðsjón af því. Það
getur jafnvel verið nauðsynlegt að setja lög
um fækkun sveitarfélaga ef eðlileg
framþróun lætur á sér standa. Jafnhliða
þessu er mjög biýnt að taka nú þegar til
endurskoðunar kosningalögin með það að
markmiði að jafna atkvæðavægi kjósenda
og gera landið að einu stóm kjördæmi. Það
er ein þeirra leiða, sem hægt er að fara til að
afnema pólitíska fyrirgreiðslu þingmanna,
sem oft á tíður verða að sæta því að vera
gíslar kjósenda í eigin kjördæmi.
Vegatollar
I vegamálum verður að taka af skarið og
fara nýjar leiðir. Við þær aðstæður sem
ríkja í atvinnumálum þjóðarinnar nú, tel ég
mjög brýnt að nú þegar verði verktökum
gefinn kostur á að fjármagna sjálfir
Flýta verður framkvæmdum í vegagerð og
fækka sveitarfélögum.
framkvæmdir í vegamálum á ákveðnum
stöðum á landinu með eigin lánum og
innheimtu vegatolla. Þessi þróun er þegar
hafin við göng undir Hvalfjörð og halda ber
áfram á sömu braut. Ég tel ekki vafa leika á
því að landsmenn séu tilbúnir til að greiða
aukalega fyrir þá bættu þjónustu og auknu
möguleika í atvinnumálum í strjálbýli, sem
góðar heilsárs samgöngur myndu hafa í för
með sér víðast hvar á landinu. Hlutur rík-
isins í þessu sambandi getur verið í formi
sömu framlaga til vegagerðar og verið
hefúr undanfarin ár auk þess sem gera
verður þá lágmarkskröfu til ríkisvaldsins að
það skili tilætluðum skattpeningum til veg-
aframkvæmda.
Stuðningur við nýsköpun
- Með þessum hætti ætti, undir eðlilegum
kringumstæðum, fiskvinnslufyrirtækjum
að fækka og fiskiskipaflotinn að minnka.
Það ætti að vera Ijóst að varla er lengur þörf
á stórfelldum Ijárfestingum til viðbótar f
sjávarútvegi umfram eðlilega endumýjun.
Við Islendingar verðum hins vegar að fara
að leita fleiri leiða til að auka ijölbreytni í
atvinnulífinu og minnka þær stórfelldu
hagsveiflur sem hljótast af duttlungum
heilalausra fiska allt í kringum landið. Þar
getur diggur stuðningur við frumheija á
sviði nýsköpunar, sem sýnt hafa árangur,
skipt miklu máli.
Til eigenda aö
skyldusparnaðar-
reikningum.
Sendar hafa verið út ávísanir til eigenda skyldusparnaðarreikninga í innlánsdeild
Byggingarsjóðs ríkisins, sem eiga 30 þús. króna innistæðu eða lægri, í samræmi við
ákvæði nýsettra laga um niðurfellingu á skyldusparnaði ungmenna.
Nokkuð er um að ávísanir hafi ekki komist til skila, þar sem heimilisföng eru röng eða
hlutaðeigandi sparandi búsettur erlendis samkvæmt upplýsingum í þjóðskrá.
Skyldusparendur eða umboðsmenn þeirra, sem telja sig eiga innistæðu er nemur 30
þús. kr. eða lægri fjárhæð og ekki hafa fengið ávísanir sendar, eru hér með hvattir til
að hafa samband við veðdeild Landsbanka íslands, Suðurlandsbraut 24, Reykjavík,
í síma 60 60 55.
húsnæðisstofnun ríkisins
SUÐURLANDSBRAUT 24 - 108 REYKJAVÍK - SÍMI69 69 00 |kl. 8 -16) - BRÉFASÍMI68 94 22
Aflétta vcrður hömlum á erlendum fjárfestingum í fiskvinnslu.