Alþýðublaðið - 29.03.1994, Side 2

2 ALÞÝÐUBLAÐIÐ
UMRÆÐA
Þriðjudagur 29. mars 1994
HIMBIIBmiíIB
HVERFISGÖTU 8-10 - REYKJAVÍK - SÍMI 625566
Útgefandi: Alprent hf.
Framkvæmdastjóri: Ámundi Ámundason
Ritstjóri: Siguröur Tómas Björgvinsson
Auglýsingastjóri: Ámundi Ámundason
Setning og umbrot: Alprent hf.
Prentun: Oddi hf.
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing: 625566
Fax: 629244
Áskriftarverð kr. 1.400 á mánuði. Verð í lausasölu kr. 140
Hin óvægnu öfl
sérhagsmunanna
Morgunblaðið birti síðastliðinn sunnudag athyglisvert viðtal
við Jón Ásbjömsson fiskverkanda. Árangur Jóns í sölu salt-
fisks hefur vakið mikla athygli en hann seldi meðal annars um
2,6 tonn af saltfiski á Spánar- og Portúgalsmarkað og var
söluverðmætið 819 milljónir króna. Það sem vekur ekki síður
athygli er að Jón er tiltölulega nýbyijaður í saltfiskssölu.
Hann hefur því ekki aðlagast því fiskveiðikerfi sem ríkt hefur
á íslandi og ekki hefur hann hagsmuni af því að viðhalda því.
Sjónarmið Jóns Ásbjömssonar einkennast því fremur af heil-
brigðum athugasemdum en kjami máiflutnings hans er sá, að
núverandi fiskveiðistefna skapi beinlínis atvinnuleysi og því
sé brýnt að skipt verði um stefnu sem allra fyrst.
Jón segir í Morgunblaðsviðtalinu meðal annars að þótt vel
hafi gengið hjá sér, sé helsta vandamálið núverandi fiskveiði-
stefna sem sé að drepa niður alla fiskvinnslu hér á landi: „Þró-
unin annars staðar hefur orðið sú, að útgerðin hefur orðið við-
skila við framleiðsluna en hér á landi hafa stjómvöld gengið
ötullega fram í því að viðhalda þeirri samtengingu sem lengst
af hefur verið hér á milli útgerðar og vinnslu fisks. Þetta veld-
ur því að fyrirtæki sem ekki eiga útgerð og kvóta eiga í mikl-
um erfiðleikum með að fá fisk að vinna úr.“
Jón segir ennfremur í viðtalinu að forsenda þessarar þróunar
sé núverandi kvótastefna: „Hún hefur gert sterkum aðilum
kleift að kaupa til sín æ meiri fiskkvóta frá hinum ýmsu stöð-
um á landinu. Fiskinn láta þeir svo frystitogara veiða og láta
vinna aflann um borð. Þetta veldur því að æ minni fiskur kem-
ur á fiskmarkaðina sem svo aftur veldur atvinnuleysi í fisk-
vinnslu víða um land. Þessi þróun skapar beinlínis atvinnu-
leysi.“
Þegar ísland gerði samninginn um hið Evrópska efnahags-
svæði á sínum tíma undir forystu Jóns Baldvins Hannibals-
sonar utanríkisráðherra vom ein helstu rökin fyrir samningn-
um varðandi hagsmuni íslands, að erlendir tollar Evrópusam-
bandsríkjanna á unnum fiskvömm frá Islandi myndu leggjast
af. Þetta þýddi að sjálfsögðu stóreflingu á fiskvinnslu innan-
lands sem aftur leiðir af sér meiri atvinnu í landinu. Þannig
var EES-samningurinn í reynd raunhæf byggðastefna. Því var
það athyglisvert að fylgjast með andstæðingum samningsins
á Alþingi sem fundu samningnum allt til foráttu. Það er einn-
ig athyglisvert að skoða EES- samninginn í ljósi orða Jóns
Ásbjömssonar. Skyldu hagsmunir kvótakónganna vera sam-
tengdir áherslum þeirra í Evrópumálum? Það er spuming sem
þyrfti athugunar við.
Alvarlegasta málið er auðvitað að ríkjandi sérhagsmunaöfl á
íslandi séu að stofna framtíð íslands í voðameð dyggri aðstoð
ráðamanna. Þannig fara saman hagsmunir fárra útvaldra sem
skapað hafa sér einokunaraðstöðu í spilltu kvótakerfi og ein-
angrunarsinna sem hafa hag af því að loka landinu fyrir sam-
keppni og heilbrigðum og nútímalegum verslunar- og við-
skiptaháttum.
✓
I Evrópumálum eiga til dæmis sægreifar og kerfiskarlar land-
búnaðarmyllunnar samleið. Það eru einmitt þessi óvægnu öfl
sérhagsmunanna sem hika ekki við að framfleyta sjálfum sér
á kostnað heildarinnar, sem þarf að uppræta í íslensku þjóðfé-
lagi. Það hafa ekki allir einstaklingar dugnað, úthald og fram-
sýni Jóns Ásbjömssonar að beijast gegn hinum óvægnu ein-
okunar- og sérhagsmunaöflum. Hinn almenni borgari leggur
framtíð sína í hendur þeirra einstaklinga sem hann kýs í lýð-
ræðislegum kosningum. Ef kosnir fulltrúar almennings
bregðast kjósendum er fátt eftir.
UTAMRÍKISMAL - EVRÓRA
/
Mand á krossgötum
- eftirjón BaJdvin Hanmbalsson utanrúdsráðherra
*
„A næsta ári gætu aðildarríkin
að EFTA verið orðin aðeins
þrjú; Island, Sviss og
Liechtenstein.“
„Þau rfld, sem staðfesta ekki
Urúgvæ-samninginn, hefðu
þar með enga tryggingu fyrir
því að þau njóti þeirra kjara
sem tryggð eru með
núgildandi GATT-samningi,
hvað þá að þau njóti þeirra
auknu réttinda sem
*
Urúgvæ-samningurinn
myndi skapa þeim.“
Mun
EFTA
leysast
upp?
(3. grein)
Innganga Islands í EFTA var á
sínum tíma gæfuspor. Þar með var
stigið stórt skref frá hefðbundinni
haftastefnu og landið tengt fnversl-
unarsamstarfi Vestur-Evrópuríkja.
Nú er framtíð samtakanna óviss
eftir að flest aðildamkin hafa lokið
samningum um aðild að Evrópu-
sambandinu. Á næsta ári gætu að-
ildarríkin verið orðin aðeins þrjú;
ísland, Sviss og Liechtenstein.
Stofnskrá EFTA, Stokkhólmssátt-
málinn, er sveigjanleg og hindrar
ekki að stofnanir og starfslið EFTA
sé aðhæft nýjum aðstæðum. Séð
hefur verið til þess að ráðningar-
samningar séu aðeins framlengdir
eitt ár í senn og verið er að ræða
hvemig áfallinn kostnaður skuli
skiptast milli aðildarríkja. Það er
þvf ekki tilefni til að óttast að fjár-
hagslegar skuldbindingar EFTA
verði Islandi óbærileg byrði, þótt
aðildarríkjum fækki. Hins vegar
verða verkefni íslenskrar stjóm-
sýslu erfiðari viðfangs, þcgar sá
bakhjarl, sem starfslið stofnunar-
innar og önnur aðildarríki hafa ver-
ið, er á braut. Þótt ekki beri að úti-
loka að EFTA geti bæst liðsauki og
ný aðildarríki, lítur þó út fýrir að
flest þau ríki, sem til greina gætu
komið, kjósi heldur að stefna beint
á Evrópusambandsaðild. Síðasta
spölinn í núverandi mynd verður
EFTA undir leiðsögn Islands; ís-
land tekur við formennsku samtak-
anna l. júlí næstkomandi og Kjart-
an Jóhannsson, sendiherra, verður
aðalframkvæmdastjóri þeirra I.
september.
/
Ahætta
/
Mandsef
staðfesting
Alþingisá
GATT
dregst
(4. grein)
f næsta mánuði verður skrifað
undir lokatexta Úrugvæ-viðræðn-
anna í Marrakesh og lýkur þar með
7-8 ára samningaferli með þátttöku
á annað hundrað ríkja. Ekki er
ákveðið hvenær Úrúgvæ-samning-
urinn tekur gildi, en ráðgert er að
það verði ábilinu l.janúartil l.júlí
1995. Bandaríkin leggja áherslu á
að samningurinn taki gildi um
næstu áramót og fara nú fram við-
ræður um það mál.
Úrúgvæ-samningurinn hefur
grundvallarþýðingu bæði fyrir ís-
land og fyrir heimsbúskapinn.
Áætlað er að tekjuaukning í heim-
inum vegna samningsins muni
nema um 270 milljörðum Banda-
ríkjadollara árlega innan tíu ára.
Nauðsynlegt er að tryggja hlutdeild
íslands í þessum búhnykk, sem
gæti orðið einn helsti hvatinn til að
leiða heimsbyggðina úr ríkjandi
efnahagslægð. Bættefnahagsástand
mun leiða til betra efnahagsum-
hverfis og bættra viðskiptakjara
íyrir Island.
Stofnun sérstakrar alþjóðavið-
skiptastofnunar, sem mun bæði sjá
um framkvæmd þeirra alþjóðavið-
skiptasamninga, sem undir hana
heyra, og hafa eíitirlit með fram-
kvæmd þeirra er eitt helsta nýmæli
Úrúgvæ-viðræðnanna. Til þessa
hafa verið takmarkaðir möguleikar
á að framfylgja úrskurðum GATT í
deilumálum. Stofnanaþáttur
Úrúgvæ-samningsins hefur mikla
þýðingu fyrir smærri ríki eins og ís-
land, sem hafa takmarkað svigrúm
til þess að knýja á um efndir samn-
inga af þessu tagi.
Áhætta íslands ef
staðfesting GATT dregst
Hafi einstök þátttökuríki
Úrúgvæ-viðræðnanna ekki sam-
þykkt samninginn við gildistökuna
hafa þau tveggja ára frest til þess.
Fyrr fá þau ekki aðild að alþjóða-
viðskiptastofnuninni, né hlutdeild í
þeim réttindum sem Úrúgvæ-samn-
ingurinn veitir. Að tveggja ára
frestinum liðnum verða þau ríki,
sem vilja gerast aðilar að stofnun-
inni, að semja um aðildina sérstak-
lega.
Þau aðildarríki, sem draga það að
samþykkja nýja Úrúgvæ-samning-
inn, taka mikla áhættu. Bandaríkin
hafa lýst því yfir að við inngöng-
una í alþjóðaviðskiptastofnunina
muni þau jafnframt segja núgild-
andi GATT-samningi upp. Með
því hyggjast þau þrýsta á önnur ríki
að fullgilda samninginn strax í upp-
hafi. Talið er líklegt að fleiri ríki
muni íylgja Bandaríkjunum eftir
hvað þetta varðar. Þannig hafa þær
hugmyndir verið uppi innan Norð-
urlandahópsins, að rétt sé að fylgja
fordæmi Bandaríkjanna.
Þau ríki, sem staðfesta ekki
Úrúgvæ-samninginn, hefðu þar
með enga tryggingu fýrir því að þau
njóti þeirra kjara sem tryggð eru
með núgildandi GATT-samningi,
hvað þá að þau njóti þeirra auknu
réttinda sem Úrúgvæ-samningurinn
myndi skapa þeim.
Ávinningur íslands
afGATT
Á tímabili virtist sem ávinningur
Islands af Úrúgvæ-samningnum
varðandi sjávarafurðir yrði lítill.
Áhöld voru jafnvel um hvort samið
yrði um nokkrar tollalækkanir á
fiski. Þetta breyttist hins vegar í
desember síðastliðnum. Þá sendi
Evrópusambandið inn tilboð um
33% lækkun að meðaltali á tollum
á fiskafurðum og er nú reiknað með
að þetta verði niðurstaðan almennt.
Ekki er unnt, að svo stöddu, að
reikna út þann ávinning, sem Island
hefur af Úrúgvæ-samningnum í
beinum tollalækkunum á sjávaraf-
urðum eða öðrum útflutningsafurð-
um Islands, eins og gert var með
EES-samninginn, þar sem tilboð
aðildarríkjanna hafa ekki enn verið
gerð opinber. Þetta mun skýrast á
allra næstu dögum.
Skrifstofa GATT hefur þó reikn-
að út til bráðabirgða hversu miklar
tollalækkanir felast í tilboðum
þeirra ríkja sem ísland gerði kröfur
á í viðræðunum. Gefa þeir útreikn-
ingar jregar nokkra vísbendingu.
Þar kemur fram að tollar á sjáv-
arafurðum þeim, sem fluttar
hafa veríð frá Islandi til Banda-
ríkjanna, lækki um 99%, en toll-
ar til Kanada, Japan og Suður-
Kóreu lækki á bilinu 30-40%.
Sóknarfæri
Eins og við á um EES-samning-
inn, felst ávinningurinn af Úrúgvæ-
samningnum ekki síst í þeim auknu
útflutningstækifærum sem samn-
ingurinn skapar. I mörgum tilfell-
unt hafa tollmúrar staðið íslenskum
útfiutningi fyrir þrifum. Með
Úrúgvæ-samningnum ættu því að
skapast aukin tækifæri og skilyrði
til meiri hagvaxtar.
Varðandi áhrif Úrugvæ-samn-
ingsins á landbúnaðarmál setur
samningstextinn nýjar leikreglur í
viðskiptum með landbúnaðarafurð-
ir og mun í fyllingu tímans draga úr
þeim óeðlilegu viðskiptaháttum
sem þar hafa tíðkast með niður-
greiðslum og undirboðum. Textinn
gefur hins vegar mjög rúmt svig-
rúm til vemdar, þótt ætlast sé til
þess að markaðir opnist frá því sem
nú er. Frá alþjóðlegu sjónarmiði er
mest um vert að samkomulag hefur
náðst, ekki aðeins um landbúnað
heldur einnig þjónustuviðskipti og
stofnun alþjóðlegrar viðskipta-
stofnunar, sem verður í ffamtíðinni
einn helsti vettvangur samskipta
ríkja heims á viðskiptasviðinu.
Höfundur er uíanrödsráðherra
og formaður Alþýðujlokksins
Jafnaðarmmnaflokks íslaruis.