Alþýðublaðið - 09.08.1994, Blaðsíða 5

EVROPUMALIN
Þriðjudagur 9. ágúst 1994____
bandsins sé ekki það skilvirk-
asta sem hugsast getur, skilar
það sama árangri. Að afloknum
samningnum um Evrópska
efnahagssvæðið hefur ESB
sýnt þetta og sannað enn bemr
með því að ljúka Úrúgvælot-
unni á réttum tíma og með því
að sýna meira innsæi og sveigj-
anleika í samningaviðræðunum
um stækkun sambandsins en ég
hefði talið það fært um.
Starfið að EES-samningnum
hefur ennfremur sýnt mér að
meintur frumskógur reglugerða
og tilskipana ESB er í raun
þrunginn heilbrigðri skynsemi.
Þegar við pældum í gegnum
mörg hundruð síður af laga-
texta við aðlögun íslenskra laga
að þeim gerðum ESB sem sett-
ar hafa verið á síðustu 30 árum
komumst við að því að íslensk
lög samrýmast þeim að stórum
hluta. M. Jourdain í leikriti
Moliére, Le Bourgeois Gentil-
homme, komst að því sér til
mikillar gleði að hann hafði tal-
að í prósa alla ævi sína án þess
að vita það. Við komumst að
því að við höfum starfað eftir
evrópskum lögum árum saman.
Reyndar skyldi engan undra að
lög sem hafa verið samþykkt
allt frá Danmörku til Portúgal,
frá Hjaltlandi til Krítar, skuli
þykja boðleg á Islandi.
Nú nýverið hafa endurbætur
verið gerðar til að sníða af
verstu vankantana á sameigin-
legu landbúnaðarstefnunni, en
meira verk er óunnið. Umræð-
an um fiskveiðar verður æ at-
hyglisverðari innan sambands-
ins eftir því sem nær dregur
skiladegi á heildarendurskoðun
á sameiginlegu fiskveiðistefn-
unni. Eg fæ ekki dulið vissa
gremju yfir því að eiga þess
ekki kost að taka þátt í þeirri
umfjöllun, þar sem ég tel að Is-
land hafi sitthvað gagnlegt til
málanna að leggja. Sú aukna
áhersla sem nýverið er farið
leggja á dreiffæðisregluna og
sveigjanleika innan ESB gerir
einnig að verkum að aðild að
því er enn vænlegri kostur en
verið hefur.
Þegar við þetta bætist að
nánustu samstarfsmenn
okkar á undangengnum
árum, nágrannar okkar á Norð-
urlöndunum, eru reiðubúnir að
ganga í Evrópusambandið, er
auðvelt að skilja hvers vegna
almenningsálitið á íslandi er nú
verulega hliðhollara umsókn
um aðild. Fyrir örfáum árum
leit einungis fjórðungur íslend-
inga á aðild að ESB sem raun-
hæfan kost. Þessi misserin
kemur í ljós í einni skoðana-
könnun af annarri, að 60%
styðja umsókn. Sú tala hækkar
í 70% að þeirri försendu gef-
inni að Norðurlöndin muni
sækja um aðild. Sé forsendunni
um viðunandi samninga um
fiskveiðar bætt við eru 80% ís-
lendinga hlynntir því að sótt
verði um aðild að Evrópusam-
bandinu. Að vísu ber að taka
þessu með nokkrum fyrirvara
ennþá þar sem alvarleg um-
fjöllun um þessi mál er tiltölu-
lega skammt á veg komin á ís-
landi. Skammt er síðan aðild að
ESB átti ekki upp á pallborðið
hjá neinum stjómmálaflokki á
íslandi. Almennt töldu menn að
aðild að Evrópusambandinu
væri ekki á dagskrá.
Slík er reyndar stefna ís-
lensku ríkisstjómarinnar
opinberlega. Við höfum
ekki haft neina fyrirvara á um
samvinnu á stjómmálasviðinu,
■
ólíkt þvf sem er um samstarfs-
lönd okkar í EFTA, Austurríki,
Finnland, Svíþjóð og Sviss.
Sameiginleg stefna í utanríkis-
og vamarmálum er að okkar
mati aðeins til bóta fyrir ESB.
ísland hefur alltaf lagt mikla
áherslu á þátttöku í vamarmála-
samstarfi Evrópuþjóða. Island
var á meðal þeirra þjóða sem
stofnuðu Atlantshafsbandalagið
og hefur á vettvangi þeirra
samtaka stutt dyggilega við efl-
ingu Evrópu. Á sama tíma hef-
ur tvíhliða vamarsamningur
okkar við Bandaríkin verið
homsteinn í vamar- og öryggis-
málum okkar.
Af þeirri ástæðu er óhjákvæmi-
legt að tengslin við banda-
manninn í vestri hafa notið for-
gangs í utanríkismálum ís-
lenskra ríkisstjóma á eftirstríðs-
ámnum. Island og aðildarlönd
Evrópusambandsins eiga sam-
leið í stjómmálum og vamar-
málum.
Þar að auki erum við enn
háðari evrópska mark-
aðnum en nokkurt hinna
EFTA-ríkjanna. Hvers vegna
höfum við þá ekki fylgt fordœmi
hinna Norðurlandanna?
(1) Aðalástæðan fyrir því er
sameiginlega fiskveiðistefnan
sem gengur út frá þeirri megin-
forsendu að auðlindir hafsins
séu sameign aðildarríkja Evr-
ópusambandsins. I ffamkvæmd
er þetta þó þannig að einstök
aðildarlönd njóta óskoraðs að-
gangs að tilteknum fiskitegund-
um á gmnnslóð og byggist slíkt
þá á sögulegri hefð. En reglan
um jafnan aðgang og skortur á
pottþéttum tryggingum fyrir
því að hin gjöfúlu fiskimið
undan íslands ströndum lúti
áffam íslenskri stjóm hefur gert
okkur erfitt um vik að mæla
með umsókn. Útilokað er að
halda úti nútímasamfélagi á ís-
landi án fiskveiða. Árið 1992
vom 80% útflutnings okkar
fiskafurðir. Það er athyglisvert
til samanburðar að fiskafurðir
em um það 5-7% af vömút-
flutningi Norðmanna.
Ámm saman hafa íslensk
stjómvöld reynt að auka fjöl-
breytni efnahagslífsins en fisk-
veiðar em álfam grandvöllur
íslenska efnahagslífsins í svo
ríkum mæli að menn á megin-
landinu skilja það trauðla. Á ís-
landi hefur verið byggður upp
vel samkeppnishæfur fiskiðn-
aður. Fiskveiðamar njóta engra
opinberra styrkja eða ríkisað-
stoðar en þeim er ætlað að vera
gmndvöllurinn að velferð alls
samfélagsins. Ájafnréttis-
gmndvelli hefðum við ekkert
að óttast í samkeppni. En ann-
ars staðar í heiminum hafa fisk-
veiðar haft á sér yfirbragð
byggðastefnu ffekar en at-
vinnugreinar.
essi hindmn gegn aðild
þarf ekki að vera óyfir-
stíganleg. í viðræðum
sínum við Noreg hefur
Evrópusambandið sýnt meiri
tilhliðmnarsemi en vænta mátti
þegar til þess er litið hve lítið
vægi fiskveiðar hafa í norsku
efnahagslífi. Loforð vom gefin
um að í framkvæmd giltu
norskar reglur áfram undir eft-
irliti ESB. Við munum fylgjast
náið með þessu þar sem það
hefur úrslitaþýðingu fyrir fram-
tíðarsamskipti okkar við Evr-
ópusambandið.
Málefnið er þrangið spennu á
Islandi, jafnvel frekar en í
Norður-Noregi, vegna þess að
þau þorskastríð sem við höfum
orðið að heyja við ofurefli
Bretlands og Þýskalands til að
tryggja okkur yfirráð yfir 200
„Ég tel það óráð fyrir nokkurt
Evrópuríki, sem heftir einhverjar
samstarfí, að standa utan
Evrópusambandsins. Lsland heftu' tekið
ftillan þátt í ýmsum alþjóðastoftiunum allt
frá því það hlaut fiillt sjálfstæði. Þátttaka
þessi hefur fráleitt miimkað
sjálfsákvörðmiarrétt þess en gefíð
íslandi kost á að beita þessum
sjálfsákvörðunarrétti á alþjóðavettvangi.a
mflna fiskveiðilögsögu em
mönnum enn í fersku minni.
Mönnum hitnaði í hamsi á
þeim tímum. Og til em þeir
menn á íslandi sem sjá í Evr-
ópusambandinu tröll, reiðubúið
að hrifsa lífsbjörgina úr hönd-
um íslenskra fiskimanna. Það
kann að reynast þrautin þyngri
að sannfæra samlanda mína um
að ESB láti það einfaldlega
ekki viðgangast að einstaka að-
ildarlönd taki sig saman um að
níðast á lífsviðurværi annars.
(2) Hin helsta röksemdin
gegn aðildammsókn er einfald-
lega óttinn við að verða gleypt-
ur af risanum. f júní á þessu ári
er haldið upp á 50 ára afmæli
annars lýðveldisins á íslandi.
Hugmyndir um valdaframsal,
sem njóta nokkurra vinsælda á
meginlandinu, hafa af söguleg-
um orsökum lítt átt upp á pall-
borðið hjá íslendingum.
Heildarmyndin kann að
breytast á allra næstu
árum. Því má með
nokkmm sanni halda fram að
fyrstu merki um nýjan sveigj-
anleika hafi komið í ljós að af-
loknum EES-samningi. Fyrsti
prófsteinninn á stækkun sam-
bandsins er blessunarlega að
baki, að minnsta kosti hvað
ESB áhrærir, þó að þrjú land-
anna sem sóttu um eigi eftir að
bera umsóknina undir dóm
kjósenda. Milliríkjaráðstefnan
sem boðað er til 1996 mun
vonandi gera Evrópusamband-
inu kleift að fást við löndin í
Mið-og Austur-Evrópu. Ef
Evrópusambandið þróast í
sannkölluð allsheijar samtök
Evrópu verður æ örðugra fyrir
evrópskt lýðræðisríki, með þró-
að markaðshagkerfi eins og ís-
land, að réttlæta ákvörðun sína
um að standa alfarið utan við
slík samtök.
Þess vegna hef ég haíf fmm-
kvæði að því innan míns
flokks, Alþýðuflokksins, að
hefja formlega umræðu um
kosti og galla aðildar og af
sömu ástæðu hefur ríkisstjómin
farið þess á leit við Háskóla ís-
lands að hann láti ffam fara
fræðilega úttekt á málinu. Sjálf-
ur hallast ég að þeirri skoðun
að Island gæti gegnt jákvæðu
hlutverki í sameiningu Evrópu
og að hag okkar væri í lengd
best borgið með fullri aðild.
Það er ekki þar með sagt að fúll
aðild sé auðsótt mál. En ég er
sannfærður um að sigrast megi
á þeim hindmnum sem ég hef
vikið að í máli mínu. Samt er
þetta enn mikið hitamál og ekki
rétti tíminn að leggja fram um-
sókn núna. Niðurstaðan úr
þjóðaratkvæðagreiðslu í Finn-
landi, Svíþjóð og Noregi gæti
skipt sköpum í þessu tilliti.
Eins og er rflcir samstaða,
eða að minnsta kosti
þegjandi samþykki við
því að nauðsynlegt sé að við-
halda samningnum um Evr-
ópska efnahagssvæðið. Samn-
ingurinn sjálfúr með þeim rétt-
indum og skyldum sem honum
fylgja er þannig úr garði gerður
að hann getur staðið óbreyttur
eins þótt á EFTA-hlið hans séu
aðeins eitt eða tvö ríki. Samn-
ingar þeir sem EFTA-ríkin hafa
gert sín á milli um stofnum
EFTA-dómstólsins og Eftirlits-
stofnunarinnar þurfa breytinga
við en starfsemi þeirra getur í
megindráttum haldið áfram í
einfaldaðri mynd. Menn gátu
séð fyrir í samningaviðræðun-
um að þessi staða kynni að
koma upp og samningurinn
sjálfur var staðfestur í öllum
___________ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5
tólf aðildarríkjum Evrópusam-
bandsins og á Evrópuþinginu.
Engin ástæða er til að ætla ann-
að en að framkvæmdastjómin
og aðildarríkin muni standa við
skuldbindingar sínar. EES-
samningurinn mun gilda með-
an samningsaðilar beggja
vegna borðs finnast.
Hvað síðar kann að verða
er önnur saga.
EES-samningurinn,
svo ágætur sem hann er, veitir
ekki sömu möguleika og aðild.
Hann er úr því sem komið er
hálfgildingslausn í samanburði
við fulla aðild. Meðan samn-
ingsins nýtur við mun ísland
ekki neyðast til að sækja um
aðild. Helstu viðskiptaþörfun-
um er fullnægt þótt talsvert
skorti á um jafnræði við aðild-
arríki.
En ég tel það óráð fyrir
nokkurt Evrópuríki, sem hefur
einhverjar væntingar um þátt-
töku í alþjóðlegu samstarfi, að
standa utan Evrópusambands-
ins. ísland hefur tekið fullan
þátt í ýmsum alþjóðastofnunum
allt frá því það hlaut fullt sjálf-
stæði. Þátttaka þessi hefur frá-
leitt minnkað sjálfsákvörðunar-
rétt þess en gefið Islandi kost á
að beita þessum sjálfsákvörð-
unarrétti á alþjóðavettvangi.
Nú þegar Evrópusambandið
hneigist til þess að verða sam-
evrópskt í æ ríkara mæli, ekki
bara í málefnum viðskipta og
atvinnulífs, heldur líka á sviði
öryggis- og vamarmála, tel ég
sjálfur ólíklegt að ísland muni
una því lengi að sitja hjá. Um-
ræðan er þegar hafin. Flokkur
minn, íslenski jafnaðarmanna-
flokkurinn, samþykkti nýlega
ályktun þar sem það er viður-
kennt að hagsmunum íslands
væri best þjónað með því að
sækja um aðild að ESB.
Flestar gerðir ESB á samn-
ingssviðinu hafa nú verið felld-
ar inn í íslensk lög. Ræða þarf
nánar um þau málefni sem ekki
hafa verið tekin fyrir, eins og
sameiginlegu landbúnaðar-
stefnuna og sameiginlegu fisk-
veiðistefnuna. En ég er sann-
færður um að hægt er að finna
lausn sem tekur fullt tillit til
helstu hagsmuna íslands, án
þess að brigður séu bomar á
gmndvallarreglur laga Evrópu-
sambandsins. Islands bíður
hlutverk; ísland er hluti af
framú'ð Evrópu. Evrópa yrði
snauðari án hins sérstaka
tungumáls þess, bókmennta og
þúsund ára lýðræðishefðar;
gnóttar endumýjanlegrar orku
og ósnortinnar náttúm.
Athygli mín var nýlega vakin
á því með hveijum hætti erlend
menningaráhrif geta styrkt
þjóðlegar hefðir í stað þess að
kæfa þær eða útmá. Þegar há-
tíðahöld í tilefni af 50 ára af-
mæli íslenska lýðveldisins vom
í undirbúningi, kom Wolfgang
Wagner, bamabam Richards
Wagners, til landsins til að líta
eftir uppsetningu á styttri út-
gáfu af Niflungahringnum.
Þegar ég sá hvemig Wagner
hafði endurmótað hugmyndir
úr norrænni goðafræði öðlaðist
ég nýja sýna á minn eigin
menningararf. í þessari sér-
stöku uppsetningu var sótt í
gömul íslensk föng til að varpa
nýju ljósi á þankagang Wagn-
ers. Ég vona því að hinir þýsku
gestir okkar hafi haldið heim
ríkari að skilningi á hluta sinnar
eigin menningar.
Höfundur er utanríkisráðherra og
formaður Alþýðuflokksins
- Jafnaðarmannaflokks íslands.
Alþýðublaðsmynd / Einar Ólason