Alþýðublaðið - 25.10.1994, Síða 5

ÞRIÐJUDAGUR 25. OKTÓBER 1994
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
hugsa um lærðu konurnar“
Brautrydjendastarf
í málefnum barna
Guðjón minnti einnig í viðtalinu á
það mikla brautryðjendastarf sem
Verkakvennafélagið Framsókn vann
í upphafi þegar verið var að koma á
fót fyrstu bamaheimilum sem starf-
rækt voru syðra. Að vísu voru þær
ekki fyrstar til stofnsetja bamaheim-
ili því konur í Hafnarfirði höfðu þá
rekið slíkt heimili á sumrum og enn-
fremur höfðu konur í ASV rekið
bamaheimili í tvö sumur.
Það var Anna Guðmundsdóttir
sem árið 1937 hreyfði fyrst við mál-
inu á fundi Framsóknar. Þetta varð
síðan undanfari bamaheimilisins
Vorboðans sem rekið var ámm sam-
an af Verkakvennafélaginu Fram-
sókn, Þvottakvennafélaginu Freyju
og fyrstu árin með ASV. Það var gíf-
urleg vinna sem lögð var í þetta starf,
þvf afla þurfti fjár til halda þessari
starfsemi gangandi án þess að sækja
í sjóði félagsins.
„Húsþurrkaðan fisk þurfti að pressa með fjrjóti og máttum við bera grjót á fiskhlaðana...Þegar vaskið hófst voru við svo óheppnar veturinn 1915 til 1916 að það gerði 15 stiga frost og fraus
þá illa á körunum...Oft fór ég á fætur klukkan 4 að morgni. Það var vegna þess, að ég eldaði fiskinn til hádegisverðar áður en ég fór í vinnuna." Þetta er frásögn einnar félagskonu úr 50 ára
afmæiisriti Framsóknar af saltfiskvinnslunni þar sem Framsóknarkonur gegndu lykilhlutverki.
Markverðir hlutir í
starfsemi félagsins
„Y mislegt fleira má nefna úr starf-
semi Verkakvennafélagsins sem
hlýtur að teljast markvert. Um tíma
var starfandi í félaginu sönghópur og
leikhóp mynduðu konumar einnig.
Það var því blómlegt menningarstarf
sem á vissum skeiðum setti mark sitt
á félagið. Og við verðum að gæta að
því að um leið vom þessar konur
fyrst og fremst í kjarabaráttu, ekki
bara sinni eigin, heldur aðstoðuðu
þær kynsystur sínar víða um land á
fyrstu áralugunum við að koma upp
verkakvennafélögum og tryggja
þannig að réltindi og launakjör
verkakvenna um land allt væm virt.“
Þráinn spyr Guðjón st'ðar í viðtal-
inu um fortíð, nútíð og framtíð sér-
stakra félaga verkakvenna. Guðjón
svarar því til að hann sé í gmndvall-
aratriðum þeirrar skoðunar að kynin
eigi að starfa saman innan sameigin-
legra félaga en hinu megi ekki
gleyma að verkakvennafélögin hafi
gegnt mjög mikilvægu og sögulegu
hlutverki sem hvergi nándar nærri sé
lokið. „Þau hafa beitt sér fyrir jafn-
rétti í launamálum karla og kvenna
og þar átti Jóhanna Egilsdóttir ríkan
þátt með dugnaði sínum og þraut-
seigju. Þau hafa unnið konum þegn-
rétt meðal launafólks með fullum
réttindum, sem eflaust hefðu verið
harðsóttari fyrir konur ef verkalýðs-
félög kvenna hefðu ekki verið til.“
Svo mörg vom þau orð.
Það er sérstakt við Framsókn að
félagið hefúr aðeins haft fimm for-
menn frá upphafi: Jónína Jónatans-
dóttir var fyrsti formaðurinn og við
af henni tók Jóhanna Egilsdóttir. Þar
næst var það Jóna Guðjónsdóttir og
svo Þórunn Valdimarsdóttir. For-
mennsku félagsins nú gegnir Ragna
Bergmann sem fyrr segir. •
Ströng baráttusaga
duglegra atorkukvenna
Öll starfssaga Verkakvennafé-
lagsins Framsóknar er saga stans-
lausrar baráttu duglegra atorku-
kvenna. Til bættra kjara var mjakast
áfram; skref fyrir skref. Þróunin var
ekki hraðari en svo að árið 1924 er
kauptilboð atvinnurekenda 90 aurar
á tímann frá klukkan 6 til 18,1 króna
og 10 aurar frá klukkan 18 til 20 og
næturvinna var metin á 1 krónu og
25 aura, það kaup átti þó eftir að
lækka. Lítið dæmi um vinnuaðstöðu
er frásögn einnar félagskonunnar í
50 ára afmælisriti félagsins:
„Húsþurrkaðan fisk þurfti að
pressa með gijóti og máttum við
bera gijót á ftskhlaðana. Þegar full-
þurrt var, hófst pökkun fiskjarins.
Fiskinum var ekið á vögnum, fjór-
hjóluðum, sem gengu á spori og vom
fjórar konur með hvem vagn. Mátti
ekki á milli sjá, hvort var erfiðara að
ýta vagninum hlöðnum upp í móti af
bryggju í fiskhús eða halda aftur af
honum fullhlöðnum...Þegar vaskið
hófst vom við svo óheppnar veturinn
1915 til 1916 að það gerði 15 stiga
frost og fraus þá illa á kömn-
um.. .Oft fór ég á fætur klukkan 4 að
morgni. Það var vegna þess, að ég
eldaði fiskinn til hádegisverðar áður
en ég fór í vinnuna. Dóttir mín, sem
þá var 14 ára, gætti heimilisins, en ég
var hrædd við eldinn, olía og kola-
vélar voru ekki hentugar viðfangs
fyrir unglinga...Stundum lét ég
krakkana koma með þvottinn minn
inn í Laugar eða í veg fyrir mig, þeg-
ar vinnu lauk.“
Þátttaka í alþingis- og
bæjarstjórnarkosningum
Verkakvennafélagið Framsókn lét
sig þó fleira skipta en kjaramálin ein
saman. Félagið tók beinan og óbein-
an þátt í stjómmálabaráttunni, bæði
fyrir alþingis- og bæjarstjómarkosn-
ingar.
Enn leitum við í Sögu Bandalags
kvenna í Reykjavík 1917 til 1977:
„Á 18. fundi félagsins í janúar árið
1916, var samþykkt að halda opin-
beran fund fyrir kosningamar, bæði
fyrir karla og konur, til þess að reyna
ná sem flestum verkakonum inn í fé-
lagið og til að ræða bæjarmál og „ag-
itera“ fýrir komandi bæjarstjómar-
kosningum og verkamannalistanum.
Var á þessum fundi kosin undir-
búningsnefnd undir bæjarstjómar-
kosningamar. Var það fyrsta stjóm-
málanefndin sem félagið kaus og
vakti það sérstaka athygli að í henni
átti engin stjómarkona sæti.
Opinberi fundurinn var síðan
haldinn í Góðtemplarahúsinu niðri,
24. janúar klukkan 20:45 og var Jón-
ína Jónatansdóttir kosin fundarstjóri
í einu hljóði. Var Bríet Bjamhéðins-
dóttir málsheíjandi og skýrði afstöðu
kvenna til kosninga."
Framsókn stóð að
stofnun Alþýðusambands
og -flokks
Konur í Reykjavík fengu kosninga-
rétt til bæjarstjómar árið 1908. Atta
mánuðum eftir stofnun Verkakvenna-
félagsins Framsóknar (25. október
1914) fengu konur kosningarétt til
Alþingis, þó takinarkaður væri.
Árið 1916 stóð Framsókn síðan að
stofnun Alþýðusambandsins og Al-
þýðuflokksins og í gegnum þær
stofnanir fylgdi félagið til dæmis eft-
ir kröfu sinni um launajafnrétti og
þeim rétti kvenna að fá atvinnubóta-
vinnu á kreppuárunum. Þar sem að
ASÍ og flokkurinn vom ein skipu-
lagsheild fram til 1940/42 sátu ftill-
trúar Framsóknar öll þing flokksins.
Skrifstofa Framsóknar var í Alþýðu-
húsinu í fjöldamörg ár.
Tengsl Framsóknar
við Alþýðuflokkinn
Fyrsti formaður félagsins, Jónína
Jónatansdóttir, skipaði annað sæti
Alþýðuflokksins við landskjörið árið
1926 og hún sat í bæjarstjóm
Reykjavíkur árin 1929 til 1922. Jó-
hanna Egijsdóttir, annar formaður
félagsins, var einnig um áratuga-
skeið og allt til dauðadags einn af
virtustu félögum Alþýðuflokksins.
Jóhanna var f framboði fyrir flokk-
inn í Alþingiskosningunum árin
1931 og 1933 og hún sat einnig í
bæjarstjóm fyrir flokkinn 1934 til
1938. Jóna Guðjónsdóttir, þriðji
formaður Framsóknar sat einnig íjöl-
mörg landsþing ASl og Alþýðu-
flokksins. Hún var í framkvæmda-
stjóm llokksins, starfaði sem þing-
lóðs og sat sem varaborgarfulltrúi ár-
in 1950 til 1954. Tengsl Verka-
kvennafélagsins Framsóknar og Al-
þýðullokksins em sterk enn þann
dag í dag, þó á óbeinan hátt séu. Þar
má til að ntynda nefna að núverandi
formaður félagsins, Ragna Berg-
mann, hefur tekið virkan þátt í starf-
Heimildir: Molar á víð og dreif í 75 ára af-
mælisriti Verkakvennaféiagsins Fram-
sóknar, Reykjavík 1989. Grein Margrétar
Guðmundsdóttur sagnfræðings i sama
riti og viðtal Þráins Hallgrímssonar við
Guðjón B. Baldvinsson sömuleiðis. Einn-
ig Saga Bandalags kvenna í Reykjavík
1917 til 1977 eftir Sigríði Thorlacius,
Reykjavík 1983.
í Alþýðuhúsinu: Jóhanna Eg-
Tveir fyrrverandi formenn Verkakvennafélagsins Framsóknar á skrifstofu
ilsdóttir og Jóna Guðjónsdóttir.
ir kaupavinnu, meðal annars til að
halda uppi auglýstum töxtum félags-
ins, þó að ekki væri mikill árangur af
því framtaki. Um skeið var félagið
með kartöflugarða fyrir konumar á
Skólavörðuholti, líklega á því svæði
þar sem nú er Heilsuvemdarstöð
borgarinnar. Það var heilmikil starf-
semi í kringum þetta, sérstök boðun-
amefnd sá um að boða konumar til
vinnu í görðunum og bænum var
skipt í austur- og vesturbæ, sem
myndi nú varla ganga í dag.
Þá var snemma bryddað upp á
fræðslustarfi í félaginu, bæði á mál-
fúndastarfi og ffæðslufundum um
ýmis málefni, sem voru á döfinni
auk kennslu í hagnýtum greinum
íyrir félagskonur. Allt þetta vitnar
um mikinn stórhug, sem fylgdi fé-
laginu á fyrstu áratugum þess,“ sagði
Guðjón í viðtalinu.
inu innan flokksins um langt árabil.
Sjálfsbjargarviðleitni
forystukvenna var annáluð
Af öðmm störfum félagsins í
gegnum tíðina má nefna að Verka-
kvennafélagið Framsókn tók þátt í
hátíðahöldum árið 1915 og safnaði
fé í Landspítalasjóð, ásamt því að
eiga samstarf við önnur verka-
kvennafélög. I Bandalag kvenna í
Reykjavík gekk félagið árið 1945.
Þegar Framsókn varð 75 ára árið
1989 var gefið út veglegt afmælisrit.
Þar sagði Guðjón B. Baldvinsson,
helsti skrásetjari sögu félagsins og
manna ffóðastur um íslenska verka-
lýðssögu, í viðtali við Þráinn Hall-
grímsson: „Sjálfsbjargarviðleitni
forystukvenna Framsóknar var lika
annáluð. Minna má á þegar forystu-
konur undir stjóm Bríetar Bjamhéð-
insdóttur tóku sig til og auglýstu eft-