Alþýðublaðið - 20.06.1995, Blaðsíða 3

ÞRIÐJUDAGUR 20. JÚNÍ1995
ALÞÝÐUBLAÐK)
3
s k o ð a n
„Það er hvimleitt þegar manni eru gerðar
upp skoðanir og þær síðan bombarderaðar í
djöfulmóð. Eins og hver maður sér held ég
hinu gagnstæða fram: meðan önnur forlög
séu að lyppast niður belgist Mál og menning
út á alla kanta og ætli allt að gleypa.
- Hef ég tekið of mikið upp í mig með
því að segja andlegt frelsi í hættu
vegna þróunar útgáfumála? Alls ekki."
Blekkinga vefur
Athygli mín var nýlega vakin á við-
tölum í Alþýðublaðinu 1. júm' þar sem
tvær alsælar sálir sem eiga að heita
keppinautar í daglega lífinu leggjast á
eitt um að hnekkja þeim ummælum
mínum að bókaútgáfa sé að safnast á
örfáar hendur og með því sé andlegu
frelsi rithöfunda og þar með lands-
manna stefnt í voða.
(12%), Öm og Örlygur hf (8%), For-
lagið hf (3%), Fyrirtæki ekki í könnun
(4%).
Samkvæmt þessu er allt í himnalagi
í Reykjavík, segja þeir. Það er bara
Einar Bragi sem tekur allt of stór upp
í sig. En hvað segja þessar tölur um
ástandið eins og það er? Nákvæmlega
ekki neitt. Öm og Örlygur em úr sög-
Pallborðið
Ég taldi upp eftir minni í viðtali við
Alþýðublaðið tíu forlög sem verið
hefðu atkvæðamikil á þeim tíma sem
ég hef verið að starfi og öll væm nú
horfin eða í þann veginn að geispa
golunni (gleymdi þá reyndar í svip
sæmdarforlagi Hafsteins Guðmunds-
sonar, Þjóðsögu). í viðtali við Mogga
27. maí lét ég svo ummælt: „Það er
eiginlega bara eitt útgáfufyrirtæki sem
hægt er að tala um að hafi möguleika
á að gera stóra hluti og þar á ég við
Mál og menningu. Þetta er mjög al-
varlegt ástand, ekki aðeins fyrir út-
gáfumálin heldur ekki síður íslenska
menningu yfirleitt".
Þeir Halldór guðmundsson útgáfu-
stjóri Máls og menningar og Ólafur
Ragnarsson eigandi Vöku-Helgafells
og formaður Félags íslenskra bókaút-
gefenda reyna að hrekja orð mín með
tilvísun í skýrslu Samkeppnisstofnun-
ar um skiptingu veltu í íslenskri bóka-
útgáfu árið 1993!! Það er leiðinlegt að
eiga orðastað við menn sem svara
ádeilu á ríkjandi skipan með því að
hverfa aftur í veröld sem var og þeir
vita að er gjörbreytt. Skrá þeirra um
markaðshlutdeildina í hittiðfyrra er
þannig: Mál og menning (28%),
Vaka-Helgafell hf (21%), Iðunn hf
(14%), Almenna bókafélagið hf
unni. AB hangir á horriminni þótt það
hafi fengið næringu í æð upp á hundr-
uð fremur en tugi milljóna, Forlagið
er doría Máls og menningar, um Ið-
unni er fátt vitað annað en útgáfan
hefur orðið fyrir stórum áföllum og
glöggir menn myndu tæplega meta
hana til jafnmargra fiska nú og 1993.
Frá því í hittiðfyrra hefur virðisauka-
skattur á bækur orðið þeim forlögum
óbærilegur sem veikburða voru íýrir.
Af þessu sést að samanburður við árið
1993 er út í hött og þeim kumpánum
ósæmandi að beita slíkum blekking-
um.
En hér þarf að fleiru að hyggja.
„Vaka-Helgafell hefur svipaða mark-
aðshlutdeild og við“, segir Halldór.
Enn grípur hann til markaðshlutdeild-
ar til að bregða trúverðugleikablæ yfir
hálfsannleik sem er ósannindum verri.
Bókaútgáfan Vaka- Helgafell hefur
sérstöðu sem gerir allan samanburð
við hana marklausan. Þetta er forlag
Halldórs Laxness. Á því hvílir sið-
ferðisleg og kannski líka samnings-
bundin skýlda að hafa endurútgáfur
helstu verka Nóbelsskáldsins jafnan á
markaði og það virðist útgáfan leitast
við að gera. En bókmenntaleg umsvif
hennar að öðru leyti eru sáralítil. Árið
1993 gaf hún út tvö ný skáldverk í
óbundnu máh (skáldsögu+leikrit sem
verið var að sýna í Þjóðleikhúsinu) og
enga nýja ljóðabók; árið 1994 eina
nýja skáldsögu og enga nýja ljóðabók.
Mig grunar fastlega að væri velta for-
lagsins af sölu á endurútgefnum bók-
um Laxness dregin frá hrapaði mark-
aðshlutdeild þess niður úr öllu valdi.
Hvers vegna Halldór Guðmundsson
kýs að mæla sig við þetta veslings
forlag er mér óskiljanlegt.
,Ég tel vandann ekki vera þann að
það vanti fleiri bókaforlög. Ef eitt-
hvað er þá er offramleiðsla á bókum á
íslandi. Um það eru bókaframleiðend-
ur sammála. Það er verið að gefa út
fleiri titla en markaðurinn ræður við“,
segir Ólafur Ragnarsson, nýkjörinn
foringi í samtökum útgefenda. Svo
mælir forleggjarinn sem gaf út eina
nýja skáldsögu 1993 og eina 1994.
Hvað hyggst hann gera til að draga úr
offramleiðslu sinni á nýjum skáldsög-
um? Fækka þeim í enga? Og hvemig
ætlar hann sem gaf enga nýja ljóða-
bók út á þessum ámm að draga úr of-
framleiðslu sinni á þeim? Spyr sá sem
ekki veit. Nú er því við að bæta að ég
hef aldrei sagt að forlögin væm of fá
að tölunni til, heldur að þau forlög
vœru offá sem eru einhvers megnug.
Já, raunar ekki nema eitt, og í því er
háskinn fólginn. Einokunarháskinn.
Ég minntist ekki heldur í viðtölunum
á metnaðarleysi íslenskra útgefenda
þótt ærin ástæða hefði verið til. Blaða-
maður Alþýðublaðsins spurði: „Finnst
þér þá metnaðarleysi einkenna útgáfu
á íslandi?" Spurningunni svaraði ég
þannig: ,Ég veit ekki hvað á að segja.
Hún er einhvern veginn að lyppast
niður. Nú er svo komið að aðeins eitt
forlag gnæfir yfir öll hin og er orðið
svo fyrirferðarmikið að ég tel það
stórhættulegt. Þar á ég við Mál og
menningu". Þetta hefur Halldór Guð-
mundsson kosið að útleggja svo að ég
hafi bmgðið Máli og menningu um
metnaðarleysi í útgáfu almennt og
sérstaklega þýðingum. Það er hvim-
leitt þegar manni em gerðar upp skoð-
anir og þær síðan bombarderaðar í
djöfulmóð. Eins og hver maður sér
held ég hinu gagnstæða fram: meðan
önnur forlög séu að lyppast niður
belgist Mál og menning út á alla kanta
og ætli allt að gleypa.
Hef ég tekið of mikið upp í mig
með því að segja andlegt írelsi í hættu
vegna þróunar útgáfumála? Alls ekki.
Hvaða kröfu gerir rithöfundur til and-
legs frelsis? Hann vill vera ftjáls að
því að velja sér efni að vild og axlar
sjálfviljugur þá skyldu á móti að lúta
aldrei að lágu. Hann kærir sig ekki um
að vinna eftir pöntun frá misvitrum
forleggjumm. Én þegar hann hefur í
kyrrþey unnið verk sem hann sjálfur
valdi og er að bestu manna yfirsýn
gott á hann að geta treyst því að sá
sem hefur valið sér það hlutverk að
annast síðasta verkþáttinn - útgáfu
bóka - taki honum fagnandi en ekki
með fýlu. Það er hundingsháttur að
segja við höfund undir slíkum kring-
umstæðum: „Þetta er prýðilegt verk.
Ef við gefum það ekki út gerir það
enginri*. Neita síðan útgáfu og ætla
sér það með af ráðnum hug að verða
þess valdandi að höfundur handrits
hafi til einskis iðjað.
Ég hef sitthvað út á skipulag og
rekstur Máls og menningar að setja en
minnist ekki á neitt af því í þessum
viðtölum annað en það tvennt, að út-
gáfan væri orðin ískyggilega fyrir-
ferðarmikil og félagsmenn réðu þar
engu. Halldór sér ekkert athugavert
við að 40 manna sjálfvalinn klúbbur
ráði öllu fyrir nærri tuttugu þúsund
annarra klúbbfélaga. Kannski væri
þjóðinni hollast að Alþing tæki upp
þennan háttinn: kallaði sjálft „úr ýms-
um áttum“ eftirmenn þeirra sem
hverfa af þingi? Það mætti ræða í
betra tómi en mál er að linni í bráð. ■
Höfundur er skáid og þýðandi.
ýsköpun og skattaleg
hvatning eru hugtök sem
íslenskum stjórnvöldum hafa
löngum reynst þung í skauti. I
misheppnaða nýsköpun hefur
þannig verið veitt milljörðum
að sögn kunnugra og skattaleg
hvatning er nokkuð sem lítið er
fengist við hér á landi. Rann-
sóknaráð og Útflutningsráð
boða hinsvegar til fundar um
hvortveggja föstudaginn 23.
júní og erfrummælandinn
langtaðkominn og ekki af lak-
ara taginu: doktor John Bell,
aðstoðarráðuneytisstjóri og
aðalráðgjafi andfætlinganna í
áströlsku ríkisstjórninni um vís-
inda- og tæknimál. Fundurinn
verður í Skála á Hótel Sögu,
hefst klukkan 08:15 að morgni
og er aðganga öllum heimil og
endurgjaldslaus. Doktor Bell
mun á fundinum fjalla um
reynslu af stefnumótun stjórn-
ar sinnar á sviði vísinda, tækni
og nýsköpunar. Ástralir búa lík-
tog íslendingar við hagkerfi
sem grundvallað er á nýtingu
náttúruauðlinda og hafa um
árabil rekið atvinnustefnu sem
miðar að aukinni fjölbreytni,
þróun tækniiðnaðar og þjón-
ustu. Doktor Bell mun sérstak-
lega greina fundarmönnum frá
skattalegum leiðum sem færar
eru til að hvetja til rannsókna-
og þróunarstarfs og nýsköpun-
ar í atvinnulífi og þeim áhrifum
sem slíkt hefur haft á grunn-
gerð ástralsks atvinnulífs. Enn-
fremur mun hann segja frá al-
mennri reynslu OECD-ríkja á
þessu sviði, en hann starfaði í
nokkur ár sem skrifstofustjóri
Vísinda- og tækninefndar
OECD í París. Áhugaverður
fundur atarna og væntanlega
skyldumæting fyrir framsýna
alþingismenn og fjármál-
aþenkjandi menn - á borð við
Friðrik okkar Sophusson...
Annar athyglisverðurfundur
er einnig á döfinni en hann
fjallar þó um miklum mun sér-
hæfðara efni: viðhald og eftirlit
lækningatækja. Þannig háttar
til að Heilbrigðistæknifélagi ís-
lands hefur tekist að fá hingað
til lands prófessorinn og dokt-
orinn Ing. Otto Anna sem
ræða mun efnið miðvikudag-
inn 28. júní á Hótel Sögu. Fyrir-
lesturinn mun vera sniðinn af
þörfum lækna og stjórnenda
heilbrigðisstofnana. Fyrir þau
ykkar sem ekki kannast við
Otto Anna skal það upplýst að
hann er stjómandi stórrar heil-
brigðis- og sjúkrahúsatækni-
stofnunar innan Hannover-há-
skólans í Þýskalandi sem ber
jafntilkomumikið nafn: Institut
fúr Biomedizinische Technik
und Krankenhaustechnik der
Medizinischen Hochschule
Hannover...
Vaka-Helgafell - með Ólaf
Ragnarsson forstjóra sinn
í fararbroddi - stóð nýverið fyr-
ir vali félaga í Bókaklúbbi for-
lagsiris á mánaðarbók ársins
1994. Kvikmyndatengdar bók-
menntir skipuðu fyrsta og
þriðja sæti og er það svosem í
takti við þróun annarsstaðar á
plánetunni. Sigurvegarinn varð
þannig Brýrnar í Madisonsýslu
eftir Robert James Waller, en
samnefnd mynd státar af Clint
Eastwood og Meryl Streep í
aðalhlutverkum. I öðru sæti
lenti / fjötrum eftir Jean P.
Sasson sem við vitum ekki til
að enn hafi verið gerð kvik-
mynd eftir. Afhjúpun eftir Júra-
gards-meistarann Michael
Crichton varð svo í þriðja
sæti, en það var Michael
Douglas sem lék aðalhlutverk
kynlífsplagaðs undirmanns
konunnar Demi Moore í kvik-
myndargerð þeirrar bókar...
h i n u m e g i n
"FnrSide" eftir Gary Larson.
„Ó, já - Torfi Rafn... Það er eitt enn við þetta nýja starfþitt,
sem ég ætla biðja þig um að vara þig á: Hann Tómas Her-
mannsson þarna yfir hjá færibandinu er óneitanlega með
fyrirtaks höfuð á herðunum, en það er eins gott fyrir þig að
nefna það ekki einu orði við hann!"
Hvaða tónlistarmaður situr í öðru sæti breska vinsældalistans?
Rétt svar: Björk Guðmundsdóttir
Elín Helga Sveinbjörns-
dóttir, nemi: Ég hef ekki
hugmynd um það - en ætli það
sé ekM Björk...
Fróði Ársælsson, mis-
heppnaður snillingur og
áhugamaður um FFH:
Björk Guðmundsdóttir.
Óskar Þór Óskarsson,
myndbandagerðarmaður:
Það er Björk Guðmundsdóttir.
Sigurjón Örn Ólason, at-
vinnuieitari: Björkin.
Linda Wessman, sölu-
maður: Björk Guðmundsdótt-
ir.
v i t i m e n n
Hin síðari ár hefur orðið svolítil
áherslubreyting hjá láglaunaforingj-
um á þessu stigi. Þeir draga úr öUum
launakröfum og öðru því, sem gæti
létt lífsbaráttu verkalýðsins, og fara
að stjóma peningamálum þjóðarinn-
ar. Verkalýðsforystan fer að röfla um
vextina. Það er orðið höfúðhiutverk
hennar að halda vöxtunum niðri
og viðhalda einhvers konar kreppu-
ástandi á peningamarkaði,
sem á að koma láglaunafóUdnu
svo afskaplega vel.
Oddur Ólafsson aöstoöarritstjóri í ágætum
Tímapistli á föstudag um hvernig hinir
lægstlaunuöu veröa enn fátækari.
íslendingar eru að endurskrifa sam-
komuiagið um gildi stjómmálanna og
atvinnumennimir vita ekki hvaðan á
sig stendur veðrið. Reyndur maður
eins og Einar Oddur gerir þá regins-
kyssu að segja upphátt að hann greiði
atkvæði gegn sannfæringu sinni af tU-
Utssemi við sjávarútvegsráðherra. Siv
er á hröðum flótta frá kosningaloforð-
unum og Hjálmar fer með ósannindi í
ræðustól á þingi þegar hann segist
hafa gert fyrirvara við nefndaráUt
sjávarútvegsnefndar. Refurinn Össur
Skarphéðinsson veit hvað klukkan
siær og dundar sér við það þessa dag-
ana að velta nýUðunum uppúr tjöm
og fiðri til að þeir verði rækilega
merktir langt framá kjörtímabiUð.
Páll Vilhjálmsson ritstjóri fór mikinn á föstudag
í Vikublaösgrein um samkomulag þjóöar og
stjórnmálamannanna.
Ráðherrann [Þorsteinn Pálsson] hefur
fært dýrar fómir á aitari sægreifanna.
43 milljarðar hafa farið í saga og
brenna báta svo vinimir gætu fengið
kvótann þeirra og hundmð fisk-
vinnslufólks ganga atvinnulaus af
sömu sök. Nú heimta þeir meiri fóm
og trúr sinni köllun að færa þeim
meira sem mest eiga vUl hann nú
ganga frá smábátaflotanum í eitt
skipti fyrir öll og um leið fiskverkun
í landi. Þá eykst atvinnuleysið í að
verða taUð með tveggja stafa pró-
sentutölu og ráðherrann getur haldið
áfram að ausa peningum í að saga og
brenna báta og sennilega fiskverkun-
arstöðvar líka. Hvaða máli skiptir
það svo sem ef vinimir hans em
ánægðir og geta haldið áfram að
kasta verðmætum á glæ.
Sigurjón Valdimarsson blaðamaður
hlífði hæstvirtum sjávarútvegsráðherra
hvergi í DV-kjallara í gær.
Villtir
og Vefararnir
■ Villtir náðu því miður varla að
festa blund við fjögurra klukku-
tíma útskriftarathöfn Háskóla ís-
lands í Höllinni á laugardaginn.
MÍNUSAR: Warsteiner fæst ekki
lengur á staðnum, það var bara
einn hálfleikur, ræða Sveinbjörns
Björnssonar rektors var inni-
haldsrýr og ekki mátti fagna við
snilldartilþrif einstakra leikmanna
sem Villtum voru óneitanlega
hugstæðari en aðrir. Plúsar: Þján-
ingasvipurinn á deildarforsetum
og háskólarektor þarsem þau sátu
hreyfinga- og svipbrigðalaus uppá
sviði undir ægiskæru og heitu
skini.ótal Ijósakastara. Gott á þau
fyrir að stytta ekki athöfnina.
■ Veferam/rdunduðu sér við það í
góða veðrinu um helgina að
spjalla við heimspekinga um
viða veröld um siðferðislega til-
vistarkreppu íslenskra alþingis-
manna. Þetta er nú eitthvað fyrir
snillingana: gopher://kasey.u
mkc.edu og e-mail-fangið er
phil- preprints-admin@phil-pre
prints.l.chiba-u.ac.jp.. .TAKE THATI
veröld ísaks
Frú Martha Washington var tæp-
lega sextug að aldri þegar tekið var að
kalla hana Lafði Washington í sam-
ræmi við tignarstöðu eiginmanns
hennar, George. Martha undi sér illa í
þessu nýja hlutverki. Hún var ekki
víðlesin kona, hafði lítinn áhuga á
stjómmálum, gekk illa að halda uppi
samræðum og svotil aldrei vom um-
mæli höfð eftir henni á opinberum
vettvangi. Það var í samræmi við
þessa óáran sem Martha ræfillinn
skráði í einkabréf sín, að sér „liði
helst einsog fanga ríkisins".
Byggt á Isaac Asimov's
Book of Facts.