Alþýðublaðið - 24.10.1995, Síða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 24. OKTÓBER 1995
ó r n m á I
Þorsteinn: Skilur hann ekki um hvað málin snúast?
■ Undarleg vinnubrögð Þorsteins Páls-
sonar sjávarútvegsráðherra
Vildi banna Smugu-
veiðar og klúðraði
Flæmska hattinum
Þegar skoðað er hvemig Þorsteinn
Pálsson sjávarútvegsráðherra hefur
haldið á hafréttarmálum fyrir hönd Is-
lands undanfarin ár kemur ýmislegt í
ljós sem veldur undrun. Þegar litið er
á málin í heild vaknar sú spurning
hvort hann skilji við hvetja er að eiga
og um hvað málin snúast.
A sínum tíma hafði Þorsteinn Páls-
son uppi áform um að banna íslensk-
um útgerðarmönnum að hefja veiðar í
Smugunni. Það var hins vegar komið í
veg fyrir að honum tækist þau áform.
Smuguveiðarnar hafa nú skilað yfir
sex' milljörðum króna í þjóðarbúið.
Fyrir skömmu var allt í einu skýrt
frá því að fulltrúi sjávarútvegsráðu-
neytisins hefði ekki haft rænu á að
mótmæla skyndiákvörðun innan
NAFO um að taka upp svokallaða
sóknarstýringu við rækjuveiðar á
Flæmska hattinum, sem er utan kan-
adísku lögsögunnar. Allt það mál þyk-
ir hið undarlegasta eins og fram hefur
komið í fréttum. Meðal annars hafa
engar rannsóknir farið fram á þessu
svæði sem sýna með ótvíræðum hætti
að þar sé um ofveiði að ræða. Rækju-
veiðar hafa ekki verið stundaðar nema
í þijú ár á Flæmska hattinum. Veiðar á
togtíma eru þar þrefaldar miðað við
það sem er til dæmis á Dorhnbanka
þar sem stofnar eru að styrkjast.
Það var skyndilega tekin sú ákvörð-
un að taka upp sóknarstýringu á
Flæmska hattinum, eða banndaga-
kerfi, án þess að líta neitt á vélarafl
eða stærð skipa ellegar veiðarfæra.
Það er því samdóma álit manna að
þetta sé engin fiskvemdaraðgerð held-
ur sé líklegast að með þessu hafi risa-
skipin fengið sérstakan forgang á
þessum miðum. Enda hafi það raunar
verið tilgangur þeirra sem lögðu fram
tillöguna. Islendingar voru komnir
með næst mestu veiðireynsluna á
Flæmska hattinum, næstir á eftir
Norðmönnum. Nú er þessu öllu teflt í
tvísýnu, meðal annars vegna þess að
sjávarútvegsráðuneytið hafði ekki sent
fúlltrúa á fund vísindanefndarinnar og
fulltrúinn sem sótti fund NAFO virtist
ekkert vita hvað var á seyði og var
óundirbúinn.
Þetta eru þó ekki einu dæmin um
undarleg viðbrögð sjávarútvegsráð-
herra í hafréttarmálum. Menn muna
eftir málinu sem upp kom þegar kan-
adíski sjávarútvegsráðherra, Brian
Toby hafði fyrirvaralaust gert samn-
ing við Norðmenn um að fallast al-
gjörlega á tilkall Norðmanna til yfir-
ráða yfir Svalbarðasvæðinu og afsala
Kanada öllum réttindum á því svæði í
staðinn fyrir stuðning Norðmanna í
deilum Kanada og ESB. Þetta þótti
dæmalaus framkoma Kanadamanna í
garð íslendinga. Þetta var gert án
nokkurs samráðs og hafði bein áhrif á
deilur Islendinga og Norðmanna út af
fiskverndarsvæðinu við Svalbarða.
Þetta þótti flestum vera brot á öllum
venjulegum samstarfsreglum.
Þorsteini Pálssyni sjávarútvegsráð-
herra þótti þetta hins vegar hið besta
mál. Þegar íslenska ríkisstjómin ákvað
að mótmæla þessari framkomu To-
byns og óskaði eftir því við kanadísk
stjómvöld að þau staðfestu ekki þenn-
an samning, þá gerðist það á lokastigi
þeirra viðræðna að Kanadamenn vitn-
uðu í íslenska sjávarútvegsráðneytið
og sögðu að það þyrfti ekkert að taka
tillit til þessara krafna íslendinga því
þær væm einkamál fyrrverandi utan-
ríkisráðherra! Þetta er talið nánast
einsdæmi um það hvernig fagráðu-
neyti heldur á íslenskum hagsmunum
í stóm alþjóðlegu ágreiningsmáli.
Margir telja að sjávarútvegsráðu-
neytið skilji ekki sem fagráðuneyti um
hvað málin snúast og hafi ekki áttað
sig á að Island er ekki bara strandríki
heldur hafi einnig hagsmuna að gæta
að því er varðar veiðiheimildir á út-
hafinu. Er þar ekki síst bent á Smugu-
veiðarnar og rækjuveiðarnar á
Flæmska hattinum. Ráðuneytið hefur
verið þögult sem gröfin um fiskvemd-
arsvæðið við Svalbarða og sjálftöku-
rétt Norðmanna þar. Það hefur ekki
tryggt samstöðu með Grænlendingum
og komið á sameiginlegri fiskveiði-
nefnd og kvótabindingu á djúpkarfa-
miðunum. f samningum um Síldar-
smuguna var sem sjávarútvegsráðu-
neytið væri á úti á þekju við undirbún-
ing málsins. Enda varð niðurstaða
málsins eftir fyrstu lotu sú að íslend-
ingar og Færeyingar urðu bara að
þiggja það sem að þeim var rétt af
hálfu Norðmanna.
■ Jón Baldvin Hannibalsson formaður Alþýðuflokksins varar ster
við Norðmenn og Rússa um skammtímaveiðiheimildir í Smugunni
„Norðmenn re
bundna útþens
- á Norður-Atlantshafi og hafa verið að leggja þar undir sig milljóna fermílnasvæði -
í umræðum um fyrstu skýrslu Hall-
dórs Ásgrímssonar utanríkisráðherra
um utanríkismál á Alþingi síðast liðinn
fimmtudag voru hafréttarmál og samn-
ingar við Norðmenn og Rússa mjög á
dagskrá. Jón Baldvin Hannibaísson
formaður Alþýðuflokksins varaði sterk-
lega við því að hrapað yrði að samning-
um við Norðmenn og Rússa um
skammtímaveiðiheimildir í Smugunni
ef í staðinn kæmi að íslendingar féllust
á kröfur Norðmanna um að afsala sér
samningsbundnum réttindum, bæði
samkvæmt Svalbarðasamningnum og
hinum nýja alþjóðasamningi Sameinuðu
þjóðanna um flökkustofna. Auk þess
lýsti hann því svo, að sér virtist samn-
ingamir komnir í talsvert annan farveg
en þeir hefðu verið í tíð fyrri ríkisstjóm-
ar. í framhaldi af þessum umræðum
ræddi Alþýðublaðið við Jón Baldvin
Hannibalsson um hafréttarmál og þá
sérstaklega samninga við Norðmenn og
Rússa. Hann var fyrst spurður hvaða
skilmálar það væru sem Norðmenn
hefðu sett fýrir samningum.
Smugan er úthaf
,,Þau skilyrði em mörg og Norðmenn
hafa ekkert legið á því í opinberri um-
ræðu, meðal annars á hafréttarráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna. Fyrsta skilyrðið
er að íslendingar fái veiðiheimildir á
Barentshafi eingöngu í Smugunni, eða,
ef þeir fengju veiðiheimildir annars
staðar, þá yrðu þær skertar. Því er til að
svara að Smugan er eftir sem áður úthaf
og hvorki Norðmenn eða Rússar hafa
neinar heimildir til að úthluta veiði-
heimildum í Smugunni. Ýmsir kynnu
að halda að þeir fengju þann rétt þegar
alþjóðasamningur Sameinuðu þjóðanna
tekur gildi, sem hann hefur ekki gert. En
meira að segja það er ekki nákvæmlega
rétt því þeir verða að semja við aðrar
þjóðir um svæðisstjóm og það er þessi
nýja svæðisstjórn sem á að úthluta
veiðiheimildum.
Annað skilyrði sem Norðmenn hafa
hreyft varðar einmitt þetta, nefnilega að
íslendingar falli frá öllum kröfum um
aðild að svæðisstjóm á Barentshafi en
viðurkenni þess í stað rússnesk- norsku
nefndina sem svæðisstjóm yfir öllu Bar-
entshafi innan ramma samnings Sam-
einuðu þjóðanna," sagði Jón Baldvin.
Sjálftaka Norðmanna
Hvert er þitt álit á þessum skilmálum
Norðmanna?
„Um þetta er það að segja, að við fs-
lendingar mótmæltum þvf formlega á
ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna að til
greina kæmi að norsk-rússneska nefhdin
yrði viðurkennd sem svæðisstjóm innan
ramma nýja samningsins. Því til viðbót-
ar tókst íslendingum, þrátt fyrir harða
andstöðu Norðmanna, að koma inn í
samninginn svonefndu „íslenskú
ákvæði."
Efnislega er það á þá leið, að taka
beri sérstakt tillit til strandríkja sem em
með yfirgnæfandi hætti háðar nýtingu
sjávarauðlinda. Með öðram orðum; ríki
sem þannig háttar til um, en þau era fá
fyrir utan Island, eiga í krafti þess sterk-
ari stöðu til þess að vera viðurkenndir
aðilar að svæðisstjóm samningsins. Ef
íslendingar ætla að falla frá þessu og
viðurkenna rússnesk-norsku nefndina
eru þeir að söðla um frá þeirri stefnu
sem áður var rekin.
Þetta er reyndar stórmál vegna þess
að Islendingar og Grænlendingar ættu
fyrir löngu að hafa sett krók á móti
bragði með því að koma á íslensk-græn-
lenskri nefnd yfir hafsvæðinu utan lög-
sögu þeirra á Reykjaneshrygg.
Þriðja skilyrðið sem Norðmenn hafa
sett er að Islendingar falli frá fyrirvörum
sínum og gagnrýni á sjálftöku Norð-
manna þegar þeir árið 1977 lýstu yfir
200 mílna fiskvemdarsvæði í kringum
Svalbarða. Þar er komið að grandvallar-
atriði og nýmælið í tíð fyrri rfldsstjómar
var auðvitað sú ákvörðun að íslendingar
gerðust aðilar að Svalbarðasamningn-
um, þar sem þeir hafa lýst því yfir að
þeir áskilji sér rétt til málshöfðunar útaf
sjálftöku Norðmanna, sem við höfum
lýst yfir að sé ekki í samræmi við þjóð-
arrétt, ef ekki náist samningar um aðild
íslands sem Svalbarðasamningsríkis að
stjómun og nýtingu auðlinda á þessu
svæði.
Fjórða skilyrðið af hálfu Norðmanna
varðar þetta sama mál, það er að segja
að íslendingar falli frá yfirlýstum
áformum um að skjóta þessum lagalega
eða þjóðréttarlegu ágreiningsmálum til
alþjóðadómstólsins í Haag ef að samn-
ingaleiðinni er hafnað," sagði Jón Bald-
vin.
Semja verður um heildarlausn
f umræðunum á Alþingi varaði Jón
Baldvin sérstaklega við því að gengið
yrði að þessum skilyrðum Norðmanna.
Halldór Ásgrímsson svaraði því til, að
þetta væra ekki viðræður við Norðmenn
eina, heldur þríhliða viðræður milli ís-
lendinga, Norðmanna og Rússa. Jón
Baldvin sagðist þá skilja þetta svar utan-
ríkisráðherra á þann veg að ekki kæmi
til álita að ganga að einhveijum sérstök-
um skilmálum Norðmanna í þríhliða-
viðræðum þar sem fleiri kæmu að en
Norðmenn, en skýrari svör fengust ekki
af hálfú utanríkisráðherra. Vegna jæssa
var Jón Baldvin spurður hvort samn-
ingaviðræðumar væru núna í öðrum far-
vegi en meðan hann gengdi embætti
utanrfldsráðherra í tíð fýrri ríkisstjómar.
,J tilefni af þessu er ástæða til að rifja
upp eftirfarandi: Strax í upphafi Smugu-
veiða lýsti fyrrverandi ríkisstjóm því yf-
ir að hún væri reiðubúin til samninga.
En þeir samningar vora settir í þann far-
veg að við vildum fyrst og ffemst heild-
arlausn varðandi ágreiningsefni um nýt-
ingu auðlinda og fiskverndarstefnu á
Atlantshafssvæðinu öllu. Það ætti sem
sagt að taka öll mál upp á borðið;
Smuguveiðar, veiðiréttindi í Barents-
hafi, síldarhafið, úthafsveiðar utan lög-
sögu íslendinga og Grænlendinga fyrir
utan Reykjaneshrygg, veiðar á íslensk-
grænlenska rækjustofninum og meira að
segja hvalveiðar. Kjarninn í þessari
hugsun var sá að það dygði ekki að
leysa eitt ágreiningsmál út frá skamm-
tímahagsmunum en sitja uppi með önn-
ur og stærri. í málflutningi um þessi at-
riði rakst nú hvað á annars horn en
markmiðið hlyti að vera að ná heildar-
samkomulagi um að setja niður deilur
og að ná lausn sem væri byggð á ein-
hvers konar grundvallarreglum. Það
gerist að sjálfsögðu ekki ef að Smugan
ein útaf fyrir sig er tekin út úr og farið
að semja um veiðiheimildir fyrir Islend-
inga í Smugunni gegn því að þeir afsali
sér rétti sem þeir hafa samkvæmt al-
þjóðasamningum og þjóðarrétti á mörg-
um öðram sviðum. Ef svona er haldið á
málum er enn verið að söðla um frá því
sem var yfirlýst stefna fyrri rfldsstjórnar.
Þetta boðar þá stefnubreytingu sem ekki
hefur verið sýnt fram á að sé Islandi í
hag,“ sagði Jón Baldvin Hannibalsson.
Vanræksla sjávarútvegsráðu-
neytis
Næst barst talið að þeim þætti þessa
máls, sem er enn brýnni í framhaldi af
samningi Sameinuðu þjóðanna um
deili- og flökkustofna, en það er spum-
ingin um samstarf íslendinga og Græn-
lendinga varðandi kvótabindingu og
vemdun djúpkarfastofnanna.
„Norðmenn hafa að undanfömu haft
uppi þau orð að íslendingar væra fiski-
þjófar vegna þess að þeir væra að veiða,
þótt á opnu úthafi væri, þorsk sem gengi
inn og út úr þeirra lögsögu og þeir hefðu
byggt upp á undanförnum áram. Sam-
anburðurinn við úthafskarfaveiðamar
fyrir utan Reykjaneshrygg er sá að hér
er um að ræða stofna sem að hluta til
ganga inn og út úr grænlenskri og ís-
lenskri lögsögu. Að undanfömu hafa
vísindamenn tali að þama væri um of-
veiði að ræða og stórkostleg hætta á
vaxandi ofveiði. Samanburðinum slepp-
ir hins vegar við það að íslendmgar og
Grænlendingar hafa ekki komið upp
sameiginlegri fiskveiðinefnd og þeir
hafa ekki kvótabundið þessa stofna.
Þetta er gríðarleg veila í samningsstöðu
íslands.
Sannleikurinn er sá að fyrir löngu
hefði sjávarútvegsráðuneytið átt að ein-
beita sér að því að ná slfloi samkomu-
lagi við Grænlendinga og við í fram-
haldi af því að setja upp slíka nefnd. Það
hefði líka styrkt stöðu okkar stórlega
gagnvart Rússum og Norðmönnum í
Barentshafi. Þegar við gerum, sam-
kvæmt samningi Sameinuðu þjóðanna,
kröfu til aðildar að svæðisstjóminni á
Barentshafi en Norðmenn segja nei, þá
hefði á móti komið að við hefðum verið
með svæðisstjómina yfir Reykjanes-
hrygg sem varðar hagsmuni bæði Rússa
og Norðmanna.
Þama hefði átt að reyna að ná samn-
ingum um gagnkvæma aðild og út-
færslu á fiskvemdarsteftiu. Þetta er ekki
hægt meðan engin nefnd er fyrir hendi
og stofhamir era ekki kvótabundnir. Það
verður að flokkast undir vanrækslu af
hálfu sjávarútvegsráðuneytisins að hafa
ekki náð slíkum samningum fyrir lcngu.
Viðbárumar hafa áram saman alltaf ver-
ið hinar sömu; að það sé verið að leita
eftir samningum, en sannleikurinn er sá
að það hefur verið gert með hangandi
hendi og án þess að því hafi verið fylgt
eftir af mynduglcik," sagði Jón Baldvin.
Norsk útþenslustefna
í umræðunum á Alþingi kom það
skýrt fram hjá Jóni Baldvini að hann
væri ekki að gagnrýna íslensk stjóm-
völd fyrir að leita eftir samningum og
ekki heldur fyrir að birta ekki upplýs-
ingar um einstök samningsatriði eins og
til dæmis hvað væri verið að togast á
um í tonnum veiðiheimilda. En Jón
Baldvin segir að því fari fjarri að það sé
bara verið að semja við Rússa og Norð-
menn um Smuguna. Málið sé miklu
stærra en það.
„Ef menn líta á kort af hinu víðáttu-
mikla Norður-Atlantshafi sjá menn
fljótlega, að á undanförnum áratugum
hafa Norðmenn kerfisbundið verið að
reka og fylgja fram norskri útþenslu-
stefnu. Þeir hafa verið að leggja undir
sig milljóna fermflnasvæði á Norður-
Atlantshafinu hægt og rólega sam-
kvæmt fyrirframgerðri áætlun,“ sagði
Jón Baldvin.
„Sem dæmi má nefna að um 1930
gerðu þeir kröfu til yfirráða yfir austur-
strönd Grænlands. Ekki vegna þess að
það eitt væri fnarkmiðið og er þó talið
að þar sé eftir miklum náttúraauðlindum
að slægjast, góðmálmum og jarðefnum,
heldur voru þeir þar með að leggja drög
að tilkalli yfir hafsvæðunum. Þeir
fylgdu þessu svo hart eftir gagnvart
Dönum að þeir fóra með málið fyrir al-
þjóðadómstólinn í Haag og töpuðu því.
Næsta mál af hálfu Norðmanna var að
kasta eign sinni á Jan Mayen, sem þeim
tókst. En sögulega séð og samkvæmt
grandvallarreglum um búsetu og nytjar
þá er tilkall þeirra til yfirráða á Jan May-
en ekki neitt og sögulega séð sennilega
minna en íslendinga.
Það verður hins vegar að segjast eins
og er að íslenskir stjómmálamenn hafa
reynst svo nærsýnir á íslenska hags-
muni, að þeir hafa ekki gáð að sér. Sjón-
deildarhringurinn hefur verið of þröng-
ur, skammtímahugsunin of rfkjandi,
þannig að þeir töpuðu einfaldlega því
máli, þrátt íyrir dæmi sem oft er vitnað