Alþýðublaðið - 24.10.1996, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐtt)
I b æ E U r
FIMMTUDAGUR 24. OKTÓBER 1996
■ Mál og menning hefur gefið út hina frægu skáld-
sögu Denis Diderot Jakob forlagasinni og meist-
ari hans. Þýðandinn, Friðrik Rafnsson, fjallar hér
um höfundinn og verk hans.
„Villimannleg veisla
- unaðsleg veisla"
Jakob forlagasinni og meistari hans er líklega
þekktasta gamansaga ífanskra bókmennta frá
18. öld, að Birtingi Voltaires frátöldum. Sag-
an kom fyrst út í heild á bók í septembermánuði
1796, tólf árum eftir að höfundurinn varð bráð-
kvaddur yfir gómsætum eftirrétti á heimili sínu í
París. Nú eru því liðin tvö hundruð ár frá því
sagan kom fyrst á prent.
Diderot lifði það þó að fá viðbrögð við sög-
unni. Hann las upp drög að henni fyrir vini sína í
París haustið 1771 og birti hana síðan á árunum
1778 til 1780 sem framhaldssögu í tímaritinu
Corréspondance littéraire, riti sem ritstýrt var af
Grimm vini Diderots og gefið var út handskrifað
í tuttugu eintökum og dreift til tignarmanna í
Evrópu, einkum í þýsku furstadæmunum. Þar
lásu skáldjöfrar á borð við Schiller og Goethe
söguna sér til mikillar skemmtunar og þeir áttu
sinn þátt í því að hún glataðist ekki, því á þessum
tíma var loft svo lævi blandið í Frakklandi að
hættulegt var að birta djarfa sögu þar, auk þess
sem prentarar vom undir ströngu eftirliti. Fræg
em orð Goethes um söguna þegar hann í bréfi til
vinar síns þakkaði Guði fyrir að hafa enn heilsu
til að „háma í sig slík veisluföng í einu lagi á sex
klukkustundum" og kallaði söguna „villimann-
lega veislu, unaðslega veislu". Og Friedrich von
Schiller heillaðist svo af sögumii að hann þýddi á
þýsku kaflann um frú Pommeray og birti árið
1785 í tímariti sem hann hafði þá nýlega stofnað
og nefndist Die Rheinische Thalia.
Diderot lét ritara sinn yfirleitt gera að minnsta
kosti þijár uppskriftir af verkum sínum. Vitað er
um tvö handrit af Jakobi forlagasinna og meist-
ara hans. Annað er handrit sem hann eftirlét
heittelskaðri dóttur sinni, frú Vandeul. Dóttirin
ætlaði að koma handritinu á prent eftir lát föður
síns og fór þess vegna nokkuð höndum um það
og „lagfærði" ýmislegt sem henni fannst föður
sínum ekki sæmandi. Hitt handritið er hluti af
safni handrita Diderots sem dóttir hans sendi
Katrínu miklu Rússakeisarynju, velgjörðarkonu
Diderots, í þakkarskyni fyrir allt sem hún hafði
gert fyrir föður hennar. Það handrit, sem fræði-
menn kalla Leningradhandritið, er uppskrift sög-
unnar í heild með leiðréttingum og athugasemd-
um frá hendi höfundar, en hann virðist hafa verið
að snurfusa söguna fram í andlátið.
Þótt ýmsir samtímamenn Diderots, þar á með-
al Goethe og Schiller, þættust hafa himin hönd-
um tekið þegar þeir lásu Jakob forlagasinna og
meistara hans hefur sögunni ekki alltaf verið
hampað. Diderot hefur ætíð átt sér nokkum hóp
tryggra málsvara, en þó má segja að verk hans
hafi að mestu verið sniðgengin á nítjándu öld,
einkum eftir að rómantíkin tók að móta lista- og
menningarlíf í Frakklandi. Heimspeki þessa létt-
úðarfulla trúleysingja var flestum 19. aldar
mönnum framandi, skrif hans um myndlist komu
mönnum spánskt fyrir sjónir, leikrit hans þóttu
gamaldags og þunglamaleg og sögur hans of
djarfar og losaralegar (Jakob forlagasinni, Laus-
málgu skartgripimir) eða fullar af hneykslanlegri
gagnrýni á kristni og kirkju (Nunnan). Hluti
verka hans var á námskrá einnar virtustu
menntastofnunar Frakka L’École Normale
Supérieure, á fyrri hluta mtjándu aldar, en á síð-
ari hluta hennar tókst áhrifamiklum háskóla-
LANASJOÐUR ISLENSKRA NÁMSMANNA

<%E VEKJA ATHYGLI NÁMSMANNA
Á EFTIRFARANDI ATRIÐUM:
i'jÍMSÓKNIR UM LÁN
Samkvæmt úthlutunarreglum LÍN verða umsóknir að hafa borist fyrir:
1. desember veana láns á vormisseri 1997.
1. mars vegna náms sem hefst eftir 1. apríl 1997.
Umsókn sem berst eftir tilskyldan umsóknarfrest tekur gildi 4 vikum eftir að hún
berst sjóðnum.
Umsóknareyðublöð og úthlutunarreglur 1996-97 fást í afgreiðslu LÍN, hjá náms-
mannasamtökunum, lánshæfum skólum og í útibúum banka og sparisjóða.
Auk þess er hægt að nálgast úthlutunarreglurnar á internetinu,
slóðin er http:/ /www.itn.is/lin/
C^u
KJUAÆTLUN
Aður en náms- og lánsfjáráætlun er gerð þarf námsmaður að gera grein fyrir
áætluðum tekjum á árinu 1996. Áður en námslán er afgreitt við lok haustannar
þarf hann að staðfesta að tekjuupplýsingar séu réttar. Vandið frágang tekju-
áætlunarinnar og athugið að ef tekjur samkvæmt lokatekjuáætlun reynast stórlega
vanáætlaðar áskilur sjóðurinn sér rétt til að gjaldfella alla veitta aðstoð á
námsárinu.
(tpffiílSI
SMENN I LEIGUHUSNÆÐI
Einhleypir námsmenn sem búa í leiguhúsnæði, barnlaus hjón eða sambýlisfólk,
verða að sýna fram á eðlilegar leigugreiðslur með því að leggja fram greiðsluseðil
(RSK 2.02) til LÍN í feþrúar 1997. LÍN sendir seðilinn síðan til skattyfirvalda.
SKRIFSTOFA LÁNASJÓÐSINS
Skrifstofa Lánasjóðsins að Laugavegi 77 er opin alla virka daga frá kl. 09:15-15:00.
Símanúmer sjóðsins er 560 40 00. Starfsmenn lánadeildar veita upplýsingar og ráðgjöf í
síma alla virka daga frá kl. 09:15-12:00. Ennfremur eru þeir til viðtals fyrir námsmenn á
íslandi á fimmtudögum frá kl. 11:00—15:00.
Denis Diderot. Hann eyddi meginþorra ævinnar i vinnu við Alfræðibókina frönsku sem var
brautryðjendaverk, og skrifaði skáldsögur sínar í hjáverkum. Skáldverk hans þykja bæði
frumleg og einkar skemmtileg.
kennara og gagnrýnanda að nafni Brunetiere að
koma verkum hans út úr kennsluskrá háskólans
og þar með út úr franska menntakerfmu um ára-
tuga skeið.
Árið 1930 blés Jean Thomas hins vegar líft í
áhuga manna á verkum Diderots með bók sem
nefnist Húmanismi Diderots. Næsti áfanginn á
leið Diderots til nútímans er bók sem kom út árið
1951 og hefur að geyma skrá yftr öll bréf hans
og áður óbirt verk sem verið höfðu í eigu dóttur
hans og síðar afkomenda hennar, Vandeulfjöl-
skyldunnar, en ljölskyldan hafði skömmu áður
afhent franska þjóðskjalasafninu þessi handrit til
varðveislu.
Ritgerðir Diderots og bréf verða þar með að-
gengileg almenningi og fræðimönnum og gátu
menn farið að endurmeta hlut hans sem heim-
spekings og ritstjóra Alfræðibókarinnar. Þessi
verk hans eru kennd, endurútgefín og um þau
fjallað í ræðu og riti um allan hinn vestræna
heim. En minna fór fyrir leikritum hans og sög-
um lengi framan af. Sögumar vöktu þó vaxandi
athygli og smám saman áttuðu menn sig á því
hversu vel sögur hans, einkum meistaraverkið
Jakob forlagasinni og meistari hans, hafa staðist
tímans tönn og þykja falla vel að skynjun nú-
tímamannsins. Sagan hefur nokkrum sinnum
verið kvikmynduð að hluta eða £ heild. Meðal
annars gerðu kvikmyndaleikstjórinn Robert
Bresson og skáldið Jean Cocteau kvikmynd sem
byggð er á sögunni um frú Pommeraye, Les
Dames du Bois de Boulogne, árið 1945 og telst
hún nú til sígildra kvikmynda í Frakklandi. Þar
er kafli úr bókinni felldur nánast óbreyttur inn í
umhverfi fimrnta áratugarins. Auk þess hafa að
minnsta kosti tvær sjónvarpsþáttaraðir verið
gerðar eftir bókinni. Einnig eru til nokkrar leik-
gerðir af sögunni, meðal annars tilbrigði tékk-
nesk/franska skáldsagnahöfundarins Milans
Kundera, Jakob og meistarinn, sem er nútímalegt
tilbrigði við sögu Diderots. Leikritið var sýnt hér
hjá Stúdentaleikhúsinu í ársbyijun 1984, en allt
það ár var þess minnst veglega að tvö hundruð ár
voru liðin frá andláti höfundarins. Diderot er því
eitt af stórmennum franskrar menningarsögu.
Hann er hluti af heimspekingaþríeykinu, Dider-
ot, Voltaire, Rousseau, sem lögðu grunninn að
Upplýsingunni í Evrópu á 18. öld. Hann var rit-
stjóri og aðaldriffjöður Alfræðibókarinnar
frönsku sem var brautryðjendaverk, enda var það
ákveðin bylting að raða fróðleik um alla skapaða
hluti niður í hlutlausa stafrófsröð, en ekki sam-
kvæmt gildismati kirkju eða kóngs. Og nú er Di-
derot talinn einn merkasti hugsuður og skáld-
sagnahöfundur 18. aldar í Evrópu.
Diderot eyddi lunganum úr ævi sinni og
ómældri orku í vinnuna við Alfræðibókina, hún
var hans lifibrauð og metnaðarmál um árabil, en
nú hefur hún íyrst og fremst sögulegt gildi. Jak-
ob forlagasinni og meistari hans, sem hann skrif-
aði í hjáverkum sér til gamans allt fram í andlát-
ið, heldur hinsvegar enn álfam að koma mönn-
um á óvart, tvö hundruð árum eftir að hún kom
fyrst út í heild.
Mynd úr útgáfu frá árinu 1884 á Jabobi for-
lagasinna og meistara hans.