Vísir - 23.01.1977, Qupperneq 3

vism Sunnudagur 23. janúar 1977
3
AÐ UPPUFA ÆVINTÝRIÐ MIKLA
Þórður Sigurðsson, nú vistmoður
á Hrofnistu, og einn þeirro er
fór fyrsto túrinn
ó „Forsetonum"
Þórftur Sigurftsson 92 ára gamall. Hann var á Jóni forseta f fyrsta
tiirnum og allt fram á árift 1914.
Ljósmynd VIsis Loftur
Þaft hefur liklega verift ævin-
týri iikast aft fara túr á fyrstu
togurunum sem komuhingaft til
lands. Ævintýri vegna þess aft
menn voru að fara ótroönar
slóftir og vinna verk sem aldrei
höfftu þekkst hér á Islandi.
Ekki sfftur hefur þaft verift æv-
intýri aft sækja sjó á vélknúnu
skipi fyrir menn sem svo lengi
höfftu verift i bátsrúmi á skútum
sem vindurinn knúfti áfram, efta
róift árabátum.
Fyrir Þórft Sigurftsson 22 ára
gamlan sufturnesjamann úr
Garðinum hefur þaft örugglega
verið ævintýri likast aft fara
fyrsta túrinn á togara sem
smiftaftur var fyrir islendinga.
Þórftur byrjaöi á sjó eins og þá
var titt um unga menn, ferm-
ingarvorift sitt. Hann var á litl-
um bátum og skútum allt til
þess aft hann er ráftinn á Jón
Forseta, eöa Forsetann, eins og
hann kallar hann 4. febrúar
1904.
Koivitlaust veður
við komuna
Þórftur dvelst nú á dvalar-
heimili aldraöra sjómanna,
Hrafnistu. Þrátt fyrir aft hann
sé orftinn 92 ára hefur hann fóta-
vist og viröist hress.
t viötali sem Asgeir Jakobs-
son hefur átt vift Þórft og birtist i
Hrafnistubréfi I innanhúss-
blafti Hrafnistu, kemur fram
hvernig vistin var um borft i
Forsetanum. Þaft bregftur lika
upp glöggri mynd af lffinu á
fyrstu togurunum islensku.
Þórftur var ekki einn þeirra
sem sóttu Jón ferseta til Eng-
lands. Hann var skráftur
nokkru eftir komu hans, en eins
og skiljanlegt var, var hann vift-
staddur komu skipsins til
Reykjavikur, veturinn 1907.
„Þaö var suftvestan rok”,
segir Þórftur i vifttalinu vift As-
geir. „Ekki minnist ég þess aft
reykvikingar hafi fjöimennt vift
komu skipsins, enda var kolvit-
laust veftur”, svarar hann aft-
spurftur.
Gekk strax vel
Hann lýsir þvi siöan hvernig
gekk til viö aft koma trollinu
fyrstút: — „Þaö gekk ágætlega.
Þarna voru þaulvanir menn
búnir aft vera i Englandi, eins og
Bergur Pálsson, Páll Jónsson,
Siguröur Hansson og siftan þeir
bræftur Halldór og Kolbeinn
(Þorsteinssynir). Viö hinir stóft-
um bara og horfftum á en þaft
gerftum vift bara f fyrsta hal-
inu.”
Þórftur kveftst ekki muna vel
eftir hvernig fiskiriift hafi verift
fyrsta túrinn, en telur þaft hafa
verift litift.
s,Já, menn þekktu ekki botn-
inn og renndu blint i sjóinn. Ég
man sérstaklega eitt dæmi. Þaft
var á Eldeyjarbankanum. Vift
höföum legift alla nóttina vift aft
slá undir nýju neti og köstuftum
eitthvaö um sex leytift um
morguninn. Ég man þetta eins
og skeft heffti i gær. Þaft voru
ekki liftnar nema þrjár minútur
frá þvi aft þaft var komift i botn-
inn og búift aft taka i blökkina og
þar til ailt var pinn fast. Þaft
sást ekki tutla þegar hift var
upp, ekki möskvi. Já þaft var
mikift rifrildi, þaft má nú segja.
„Eilíf stykkja-
soðning..”
Um mataræftift segir Þórftur
aö kjöt hafi verift á boftstólum
um hádegift, softning um kvöld-
ift. Annars var lélegt fæöi á
togurunum fyrstu árin.... vift
höfftum bara dósamjólk. Þaö
var eiiif stykkjasoftning. Þaft
var ekki fyrr en siftar aft kokk-
amir fóru aö breyta til, steikja
og þess háttar.
t öftru vifttalinu sem birtist vift
Þórft Sigurðsson i Hrafnistu-
bréfinu og Asgeir Jakobsson sér
um, segir Þórftur svo frá hvern-
ig veru hans á Jóni forseta lauk.
„Vift fórum austur vift Hval-
bak á Forsetanum, búnir aft
safna á dekkift um vaktaskiptin
um morguninn. Þegar vift vor-
segir frú
um aft eta árbitinn, kemur
kyndarinn upp meft Irafári og
segiraft ketillinn sé aft springa.
Þaft hvein i öllu. Þaft var rokift
til og skrapaft út af öllum fýr-
unum f dauöans ofbofti og sjó-
slöngurnar settar niftur og dælt
sjó af krafti og ketillinn sprakk
ekki, en var ónýtur. Togarinnn
Baldur sem Kristján Kristjáns-
son (siftar bóksali) var þá skip-
stjóri á, dró okkur inn tii Norft-
fjarftar. Geir dró okkur siftan út
til Seals. Þar vorum vift lengi i
viftgerft og komum ekki upp fyrr
en I lok ágúst, þvf aft vift komum
meft þá sem björguftust af Skúla
fógeta, sem fórst á tundurdufli
vift England.
ÓI rottuna
á gæðakjöti
Þaft var þegar vift vorum aft
leggja af staö upp, aft ég sá
stóru rottuna um borft i Forset-
anum. Ég hugsafti meft mér aft
þetta væri heillamerki. Ef rott-
an færi frá borfti yrftum vift
skotnir niftur. Mér var svo um-
hugaft um aft hafa rottuna um
borft aö ég gaf henni stærftar
kjötbita”.
Þórftur Sigurftsson hætti á
Forsetanum um haustift 1914,
þegar Jón bróftir hans hætti
skipstjórn á togaranum. Sá sem
vift tók af Jóni var Gisli Þor-
steinsson sem einnig var úr
Garftinum, eins og þeir bræftur.
stjórn togarans. Halldór var
dugnaftarmaftur eins og allir
félagar hans i fyrirtækinu og
haffti auk þess öftlast reynslu af
togurum, meft veru sinni á
enskum togurum. Þá kunni
hann einnig ensku, sem Thor
taldi gagnlegt fyrir skipstjóra á
islenskum togara i þá daga.
Halldór og Thor fóru til
Englands i ársbyrjun 1906, til
viftræftna vift skipasmiftastöft þá
sem Smith 'haffti samiö vift.
Voru samningar undirritaftir.
Togarinn átti aft kosta 7500
sterlingspund. 1000 áttu aft
greiöast strax og 3000 þúsund
vift undirritun. Aft loknum
samningum skrifar Thor heim
til eins útgeröarfélaga sfns,
Magnúsar Magnússonar:
„Þá loks er þetta stóra mál
afgert. Samningarnir undir-
ritaftir i gærkvöldi rétt fyrir
miftnætti. Nú er eftir aft láta
þetta ekki verfta hengingaról
okkar allra.”
Varö fráhverfur skútu-
útgerö.
29 menn sem aft nokkru leyti
voru i þjónustu Godthaabs,
verslunar Thors Jensen,
drukknuftu vorift 1906. „Eftir
manntjónift mikla varft ég enn
fráhverfari skútuútgeröinni,
en nokkru sinni áftur, fram-
undan voru fyrirætlanir um
togaraútgerft meft stórauknu
öryggi fyrir sjómennina”, segir
hann i endurminningum.
Vift afhendingu skipsins,
sveikst Smith, sá er milligöngu
haffti um smiöina aftan aft þeim
félögum. Heimtafti hann 1000
pund i ofanáiag vift smiftaverftift
umsamda og þverneitafti aft láta
skipift annars af höndum. Getur
Thor Jensen þess aö liklegast
Y\V.UTAFJ E L AGí£)
^UUANCf;
íooo 6>
1000 £r.
e&a t<í, M($<xr a&Sntf 4 fiiyfryan fóti,r>arrj+tt .
iffí t*fatetf>rj*Ji fy+tu, /jnfetgsfctg-
vn*»G, *&<*#*& ■<*$ .
• ■
'mnum
Hlutabréf f Alliance, fyrirtækinu sem rak og áttiJón forseta.
muni Smith hafa ætlað sér
skipið sjálfur, þegar allt kom til
alls.
Misstu nær skipið.
Halldór Þorsteinsson skip-
stjóri, sem þá var ráftinn, var
úti og lenti hann i miklu stappi.
Meft skipinu átti aft fylgja full-
kominn veiftarfæraútbúnaftur.
Smith vildi leggja allt annaft
mat & orðift fullkomift en
Halldör og varft sá siftarnefndi
aft láta sér nægja veiftarfæri
sem ekki uppfylltu fullkomlega
þau skilyrfti er hann haföi sett.
Þúsund pundin varft Alliance
aö greiöa. Þar sem fjárskortur
hrjáöi eigendurna mjög var þaft
umboftsmaftur Thors Jensens i
Leith er hjálpafti upp á sakirnar
og lánafti þeim peningana. Ef
þaft lánsfé heffti ekki fengist
heffti togarinn gengift þeim úr
greipum.
Jón forseti kom til Reykja-
vikurhafnar hinn 22. janúar.
Hann kostaöi kominn á Reykja-
vikurhöfn 153 þúsund krónur.
Þaft sést best hve þaft var mikill
peningur aft þá voru útlögft út-
svör i Reykjavik alls um 50
þúsund krónur.
//Hætt að kaupa
gamalt"
Thor Jensen segir um nafngift
skipsins. „Meft nafninu vildum
vift benda einarftlega á aft hér
væri lagt út á heillarika braut
fyrir islenska útgerft og islenska
atvinnuvegi yfirleitt.... Nú
skyldi hætt aö kaupa gamla og
úrelta farkosti til landsins”.
Thor segir aft þaft hafi ekki
verift neinn hægftarleikur aft fá
áhöfn á skipift. Menn höfftu enga
þekkingu á togurum. Vélstjóri
var ráftinn frá Englandi og
fjórir islenskir togarasjómenn
frá Bretlandi komu einnig meft.
Enski vélstjórinn var hér
skamma hrift. Ólafur Jónsson
og Guftbjartur Guftbjartsson,
islenskir, ómenntaftir menn,
tóku vift starfi hans.
Byrjunarörðugleikar.
Þaft var ekki heiglum hent aft
stiga fyrstu skref togaraút-
gerftar hér á landi. Jafnvel
fiskimiöin voru óþekkt, og
skipiö var ekki á þeim miftum
fyrst sem siftar urftu þekkt
togaramift.
Aftstafta vift Reykjavikurhöfn
var lika til baga. Voru jafnvel
dæmi um aft skipift þyrfti aft
bífta fjóra sólarhringa eftir aft fá
afgreiftslu, vegna storms og
sjávargangs.
Þá höfftu ménn lengi ótrú á
togarafiski. Töldu hann allt aö
þvi gúanó. Ástæftan var liklega
sú aft áftur var ekki óalgengt aft
enskir skipstjórar afhentu
islenskum sjómönnum úrgangs-
fisk af togurum sinum. Þetta
töldu sjómenn vera sýnishorn af
togarafiski almennt. Thor
Jensen segir þetta vifthorf hafa
breyst eftir fyrstu árim.
Góður rekstur.
Rekstur Jóns forseta gekk
vel, „svo vel aft þaft fór langt
fram úr þeim vonum er vift
höfftum getaft gert okkur”, segir
Thor.
En þrátt fyrir velgengnina
kom upp dálitil misklift i
félaginu. Þar sem rekstrarfé
Alliance var ekkert i upphafi
vildi Thor láta þaft versla vift
Milljónafélagift svokallafta, sem
hann var einnig framkvæmda-
stjóri fyrir. En þegar frá leift
fannst sameigendum Thors sem
þeim væri of þröngur stakkur
skorinn meft þeirri skipan.
Arift 1911 skiljast leiftir og
félagar Thors kaupa hlut hans I
Jóni Forseta. Ekki er hægt af
frásögn Thors aö ráfta annaft en
aft viftskilnafturinn hafi verift
meö góftu. Getur hann þess
raunar aft honum hafi þótt sárt
aft skilja vift þessa menn.
Jón Forseti var lengi vift
veiftar eftir aft Thor gekk úr
félaginu. Halldór lét af skip-
stjórn Jóns Forseta, er hann tók
vift Skúla fógeta i árslok 1911.
Hann var einmitt næsti togarinn
sem var smiftaftur sérstaklega
fyrir islendinga. Þá varft skip-
stjóri Jón Sigurftsson frá Garfti
og loks GIsli Þorsteinsson einnig
úr Garftinum.
Endalok fyrsta togarans er
smiftaftur var fyrir Islendinga
uröu þau aö hann strandafti i
óveftri vift Stafnnes á Reykja-
nesi. Fimmtán skipverjanna
fórust en tiu komust af.
Uppbygging úr troll-
pokunum.
Þaft er ljóst aft koma
togaranna þóttu mikil tiftindi og
góö. Halldór Þorsteinsson sem
var fyrsti skipstjóri á Jóni
Forseta sagfti i vifttali, vift Valtý
Stefánsson, Morgunblaösrit-
stjóra (Sjá Faftir minn - skip-
stjórinn bls.62).
„Enda sagöi félagi okkar,
Magnús Magnússon vift þaft
tækifæri er vift vorum aft fá féft
til aö kaupa fyrsta togara
félagsins: „Þetta er i fyrsta
skipti sem ýtt verftur myndar-
lega á flot á Islandi”. Og þaft er
sama hvaft hver segir , þaft sem
unnist hefur siftan, þaft sem
byggt hefur veriö upp i landinu
vegir, brýr, skólar og hvaft sem
nöfnum tjáir aft nefna, þaö hefur
fyrst og fremst komift úr troll-
pokunum”.
Thor Jensen. Einn mesti
athafnamaftur á þessari öid.
Hann var stærsti hluthafi i Alli-
ance er keypti Jón forseta.
Hann varft sfftar, sem kunnugt
er, þátttakandi f útgerð fjölda
skipa og starfafti aft marg-
háttuftum atvinnurekstri.