Tíminn - 10.12.1968, Síða 6

6
TÍMINN
ÞRIÐJUDAGUR 10. desembcr 1968.
ANDRÉS KRISTJANSSON SKRIFAR UM
LANDID ÞITT - annaö bindi
Steindór Steindórsson:
LANDIð ÞITT — annað bindi.
Bókaútgáfan Örn og Örlygur.
Bók sú, sem Þorsteinn Jósefs-
son, blað'amaður, hafði nýlokið að
taka saman, er hann lézt, og gefin
var út undir þessu nafni, vakti
verðuga athygli, enda átti hún
ekki sína líka og kom eins og
kölluð í brýnar þarfir. Þar var far
ið með bæjum hringinn í kring
um landið og brugðið upp nær tvö
þúsund svipmyndum af byggðum
bólum og minnisverðum stöðum.
Þorsteinn var mikill ferðamaður
og þekkti landið öðrum betur af
eigin raun, auk þess snjall ljós-
, myndari og lipur frásögumaður
með næmt skyn á sögu og arf-
: leifð. Bókin var mikið afreksverk
| en ekki missagnalaus sem að lik-
um lætur, og þá annmarka gerði
hann sér fyllilega ljósa, áður en
ritið kom út. En þetta var bók,
' sem auðvelt er að bæta og breyta
og tiTþess ætlaðist Þorsteinn. Hef
ur þegar verið nokkuð að því
unnið í nýrri útgáfu.
Vafalítið hefði Þorsteinn gert
óbyggðum sömu skil í annarri bók,
hefði hann lifað, en fyrst þess
var ekki kostur, var vart unnt að
finna til þess betri mann en Stein
dór Steindórsson, menntaskóla-
kennara, og liggur skuturinn sann
arlega ekki eftir í þessu síðara
bindi, sem hann hefur annazt.
Steindór er grasafræðingur og
sérfræðingur í íslenzkri öræfa-
flóru. Hann er mikill ferðamað-
ur og sjór fróðleiks, ritsnjall í
bezta lagi og afköst öll með ó-
dæmum. Steindór hefur tekið
saman „sögu og sérkenni“ um
700 svæða 'og staða í óbyggðum
landsins og fellt í stutta kafla,
sem raðað er í stafrófsröð eins
og í fyrri bókinni. Margir þessara
kafla eru nokkru ítarlegri en í
fyrra bindinu, enda er það eðlilegt
þar sem í bókinni eru nær þrisvar
sinnum færri uppsláttarörnefni.
Ég skal á engan hátt dæma um
sanngildi alls, sem þar er skráð,
og vafalaust verða menn ekki á
eitt sáttir um það, en þá er að
bæta úr í síðari útgáfum. Margir
kaflanna eru skilgóðar staðalýs-
Stelndór Steindórsson
é
ingar og jafnframt vel sögð saga.
í bókinni eru 26 forkunnarfríð-
ar heilsíðumyndir af stórfögrum
og sérkennilegum stöðum, teknar
af þeim Þorsteini Jósefssyni og
Páli Jónssyni.Aftast í bókinni eru
síðan nafnaskrár yfir bæði bindin,
engin smásmíði, alls á rúmum
áttatíu blaðsíðum, tvídálkuðum og
þéttsetnum. Fellir þetta bindin í
eitt og er til ómetanlegs hægðar-
auka við alla notkun bókanna.
Fyrst er mannanafnaskrá, síðan
atburðaskrá, skrá um þjóð- og
goðsagnanöfn og loks staðanafna-
skrá, sem vafalítið er hin mesta
syrpa slíkra örnefna, sem saman
hefur verið tekin í einni bók hér
á landi.
Þess ber áð geta, að bókin er
sérlega vönduð að allri gerð. Hún
er prentuð á góðan myndapappír
og bundin í sterkt strigaband og
mjög vandað. Prófarkalestur virð
ist mér við fyrstu yfirsýn vel vand
aður, en það er eigi lítilvægt í
slíku riti. Prentun og bókband
hin vandaðasta vinna í Prentsmiðj
unni Eddu. Gísli B. Björnsson hef
ur ráðið útliti bókarinnar og gert
bókarkápu, sem er augnayndi.
Fyrra bindi bókarinnar er kom
ið út fyrir nokkru í handihægri
kápuútgáfu á þynnri pappír og lát
lausari gerð en miklu handhægari
í vasa eða tösku á ferðalögum.
Þess er að vænta, að þetta síðara
bindi komi einnig út í þeirri gerð.
A.K.
I ðkla eða eyra
Halldór Pétursson:
KREPPAN OG HERNÁMSÁRIN
ÆGISÚTGÁFAN.
Halldór Pétursson er eini ís-
lendingurinn, sem ritað hefur ævi-
sögur drauga eftir svipuðum for-
múlum og aðrir skrifa um lífs?
hlaup dáindismanna. Nú hefur
hann sent frá sér bók um krepp-
una gömlu og hernámsárin —■ og
það er líka . með nokkrum hætti
ævisaga drauga. Þetta er raunar
forvitnilegt bókarefni, sem marg-
ir þekktu, en lítt hefur verið rit-
áð um frá mannlegu sjónarmiði.
Halldór þekkti hvort tveggja af
náinni, persónulegri viðkynningu'
sem verkamaður í Reykjavík og
víðar. Og Halldór er hressilegur
og hreinskiptinn sögumaður, tæpi-
tungulaus og berorður. Hann geng
ur þess ekki dulinn, að frásögnin
er með töluverðu saltbragði og,
gæti virzt ótrúlega kaldranaleg í
augum þeirra, sem nú eru ungir,
og því varar hann menn við því
að láta sér detta það í hug, að
hann hafi skrifað þetta til þess
að afla sér píslarvættis og biður
þá, sem slíkt halda, að eiga tal I
við einhvern þeirra, sem í mörgu
gengu sömu braut og hann þessi i
mögru og feitu ár.
Halldór lýsir þessum tveimur |
gerólíku heimum — kreppunni og
kanaárunum — af eigin reynslu
einni, og honum tekst að bregða
upp ákaflega glöggum myndum af
því djúpi, sem staðfest er milli
þeirra, og svo ólfkir sem þeir eru
eiga þeir eitt sameiginlegt —
mannspillinguna.
Orannar í glerhúsum
Friðjón Stefánsson:
GRANNAR f GLERHÚSUM
Vafasamt er að telja, að smá-
sagan hafi nokkurn tíma fest að
fullu rætur í íslenzikum bókmennt
um. Ef til vill var blómgunar-
tími hennar liðinn á Vesturlönd-
um, þegar ný skáldskaparöld
hófst hér á landi á fyrstu ára-
tugum þessarar aldar. Við eigum
furðulega fáa hreinræktaða smá-
sagnahöfunda, sem hafa valið sér
þann garð og ræktað hann sáðan.
Þó eru til allmargar stórsnjallar
smásögur eftir ýmsa höfunda.
Hitt vekur þó ef til vill meiri
furðu, hve smásagan á sér tak-
markaðan aðdáendahóp í flokki
íslenzkra bóklesenda. Hún hefur
aldrei náð hér svipuðum vinsæld-

CRYPTON »
HLEÐSLUTÆKI
FYRIR RAFGEYMA

GARDAR GISLASON
• IFREIDAVERZLUN

um og á Norðurlöndum eða í Eng
landi, hvað þá í Ameríku, þar sem
smásögur hafa lengi verið eftir-
sóttur dægurlestur. Þetta stafar
kannski af því, hve við höfum
átt fátt tímarita og þöfum verið
litlir tímaritalesendur. Sumir
hafa bent á það sem skýringu, að
smásagan sé handhægur ígripá-
lestur og hæfi því vel, þar sem
hraði á öllu lífi sé orðinn mikill.
Við höfum hins vegar lengri sam
felldar stundir til iestrar í hæg-
streymi útkjálkans. Þessi skýring
er þó engan veginn fullnægjandi.
En afleiðing af þessari stað-
reynd er sú, að þeir fáu, snjöllu
smásagnahöfundar, sem helga sig
nær einvörðungu þessu kröfu-
iharða skáldskaparformi, hafa
hvergi nærri notið eðlilegrar við-
urkenningar eða vinsælda ís-
lenzkra lesenda. Einn þeirra er
Friðjón Stefánsson, ef til vill sá
höfundur íslenzkur, sem kann
bezt að skrifa smásögu eftir
ströngum og hefðbundnum kröf-
um. Hann afmarkaði sé þennan
garð fyrir tveimur áratugum og
hefur siðan ræktað hann með
elju, ástundun og nærri þvi ótrú
legri þrautseigju og vandvirkni
alla tíð síðan. Árangurinn er sá,
að hann hefur náð æ meira valdi
á túlkun í smásögu — að gæða
hana galdri sjónaukans, þar sem
hið smáa gerir hið stóra nærtækt,
þar sem litla safnglerið færir
allt nær og skýrir það eða birtir
það, sem ekki verður án þess séð.
Styrkleiki Friðjóns er fólginn
i sjálfsaga hans og hlýðni við það
listform, sem hann hefur þraut-
hugsað, mótað og haslað sér, hóf-
semi hans, umburðarlyndi og dóm
leysi, sem stundum má ekki meira
vera.
Friðjón Stefánsson
Þetta smásagnasafn, sem Frið-
jón sendir nú frá sér, ber öll hin
fyrri og beztu einkenni listar
hans, en tekur ef til vill ekki
fram því, sem hann hefur bezt
gert áður, t.d. í bókinni Fjögur
augu.
Bezt þykir mér fyrsta sagan
í glerhúsi. Þar er sjónaukinn hag
lega stilltur og gefur sýn í hug-
tækan örlagaheim. Þetta er raun
ar meginþráðurinn í flestum þess
um sögum — og nafni bókarinn-
ar. — Margar þessara sagna eru
samtöl manna um örlög fólks, sem
þeir þekkja, þ.e. frásögnin er í
öðru veldi. Og grunntónninn er
jafnan sá, að menn skuli ekki
dæma, því að flestir eru í gler-
'húsi sjálfir.
í einni sögunni segir: „Reynsl-
an virðist sýna, að menn geti af
borið flest, þegar ekki verður
undan því ekizt“. Einhvern veg-
in virðist mér þessi skoðun jafn-
an standa höfundi mjög nærri, og
í því birtist hetjulund þess fólks,
sem rætt er um í smásögum þess
um. Oft eru sögur Friðjóns með
því marki, að því fáorðari sem
sögurnar eru. bví stærra lífssvið
í frásögn Halldórs birtist krepp
an eins og kyrkislanga. Lesandinn
skynjar vel þjáningarnar undan
helgreipum atvinnuleysisins, ótta
verkamannsins og vonleysi, en
jafnframt hina ódrepandi lífs-
bjargarhvöt. Óhrjálegar lýsingar
á vinnuveitendum og verkstjórum
verða allt að því óhugnanlegar,
ekki sízt vegna þess, að þær eru
studdar dæmum, sem virðast
mjög trúverðug. Maður verður
nærri því felmtri sleginn vi'ð að
heyra slíkan vitnisburð um yfir-
menn og undirgefna, þegar þeir
fyrrnefndu hafa tögl og hagldir.
Og síðan kemur andhverfan —
hernámsárin, þegar menn vantaði
til starfa. Þá snerist dæmið við.
Þá voru verkstjórar og vinnukaup-
endur fljótir að fara á hnén. f
kreppunni létu verkamenn níðast
á sér, reka sig áfram eins og
klára, en á hernámsárunum kom-
ust þeir fljótlega upp á það að
gefa þessum fyrrverandi harð-
stjórum langt nef og vera í vinnu
án þess að'vinna. Hvort tveggja
var jafnmannskemmandi og leysti
úr læðingi hinar verstu hvatir
manna.
Halldór Pétursson er víllaus
sögumaður, stundum nokkuð kaldr-
analegur á ytra borði, en það staf
ar af hitanum inni fyrir. Hann
kann margar skemmtisögur til
þess að krydda með aðalsöguna,
og .sumar þeirra kannast menn
við.
Þótt bókin sé auðsæilega all-
mikið flýtisverk og þess kenni í
meðferð máls og frásagnar, er
blær hennar jafnan ferskur. Auð-
velt hefði verið að lagfæra ýmis-
leg pennaglöp, ef vel hefði verið
lesið yfir í góðu tómi. Þegar auð-
sæjum flýtisglöpum sleppir, er mál
farið einmitt rismikið og sterkt,
jafnvel snjallt í hrjúfri áferð
sinni, og Halldóri er eiginlegur
gerðarþokki alþýðlegs tungutaks,
sem ekki hefur neina vafninga um
túlkun sína.
Þessi bók Halldórs er mjög
fjörlega skrifuð og af töluverð-
um skaphita, sem ýmist birtist í
hörðum tökum og þungyrðum eða
meinlegu skopi og háðbeiskju.
Honum tekst jafnan að vekja sam
i úð eða andúð lesandans og halda
! athygli hans við efnið með þeim
hætti að hann láti sig það ein-
hverju varða.
i Þessi bók er sérstæð að efni
Og til þess fallin að skerpa skiln-
ing manna, sem þekkja þessa
I tvennu tíma ekki persónulega.
1 Frásögnin er gædd því lífi, sem
ekki lætur lesanda ósnortinn, og
saga sú, sem þarna er sögð, er
engan veginn lítill þáttur í þjóð-
lífsumbrotum fjögurra síðustu ára
tuganna. Enginn vafi er á því,
að þessar frásagnir verkamanns
Framhald á bls. 10.
birta þær. Og þrátt fyrir alla
hófsemina finnst manni oft sem
maður hafi lesið langa og mikla
örlagasögu heillar ævi í einni
smásögu hans. Þær verða oft eins
og kjarni skáldsögu. Sögurnar í
þessari bók eru einmitt fle.star,
með þessu sniði, og það gerir þær
áhrifamiklar og spennandi, sum
ar jafnvel dálítið reyfaralegar.
Þessi litla, smásagnabók er
nokkuð sérkennileg að gerð,
prentuð með einhverri véJritunar
og ljósmyndatækni, sem ekki hef
ur tekizt allt of vel. Línurnar eru
ýmist feitar eða magrar. rétt eins
og klesst skrift. Yfir þessu gætu
þó verið einhver handritssjarmi,
ef pappír og setning leturflatar á
blaðsíður hefði verið í samræmi
við það.
AK