Tíminn - 25.03.1969, Side 7

I
Þjm>JUBAiWR 25. marz 1969.
TÍMINN
7

AUGAÐ VERÐUR ALDREI
SATTAFAD SJA“
Þjóðleikhúsið:
Fiðlarinn á þakinu.
Byggður á sögum eftir:
Sjolom Aleikhem.
Sviðhæfing: Joseph Stein.
Tónlist: Jerry Bock.
Söngtextar:
Sheldon Harnick.
Upphafleg sviðsetning og
dansskipan:
Jerome Robbins.
Leik- og dansstjórn:
Stella Clair.
Aðstoðarleikstjóri:
Benedikt Árnason.
Leiktjöld og búninga-
teikningar:
Gunnar Bjarnason.
Hljómsveitarstjórn:
Magnús Blöndal
Jóhannsson.
Hljómsveit:
Sinfóníuhljómsveit
íslands.
Ségán 'at Tevé og dætrum
Tia-nK er brot af sögu Gyðioga
almennt, en þó ei.nkum þein-a,
sem tóku sér bólfestu í Austu-r
Bvi-ópu ag nxæl'l.u á jiddisiku.
Sú s-aga etr ekki fögur, enda var
líf þeiira efckert sældarbrauð.
Þeim voru flestar ef ekiki allliar
bjargir banmaðar. Hvarvetna
bliöstu vdð þeim boð, og böna
kristi'nnia „bræðra“ simnia. Leið
þeirra tiil meninita var að mesitu
lokuð og buðuist þeim því ekki
maninvirðimigar né metorð,
hvað þá fedt keisaraleg emb-
æt'ti né tæki'færi til að reka
stórkaupsýslu í „heiðarlegri"
samkepp'nii við „sanjnk'ristna“
kaupmenn. Þeir börðust í bökk
um og fl-eytitu aðaiiega fram
lífinu á smákaupmeininisku og
smáiðnaði eða á ihverju, sem tii
. féii og ort gerðust kaupin
aum á eyrinini.
Þeir voru gerðir hormreka
ef ekfci beinlínis útskúfaðir úr
marjnifélagi sa'mtíðarm.anina
skma. Þeir áttu sér naumast
viðreisnar wom, enda vora þeir
fdestum fjármU'nuim og frum-
stæðustu maranrétitindum rúnir.
Þeir voru hraktir sveit úr sveit,
þorp úr þorpi, horn úr horni,
swívirtir og smáðiir, fyririitnir
og hundeltir og hétu hvers
manns níðinigar í ómildum dóm
um kærTeiksmaninain'na fcrisitinu.
Eirna atbvart þeirra og skjól
var trúia. Með henni reisbu
þeir sér brjóstvöm gegin of-
ríiki og ofsóknum þeirra, sem
á lítilmagnanum n'íðast og
buðu örlögum sínum byrginn
með karlmannlegu brosi á vör.
í nauðvönn brynjuðu þeir sig
sem bezt þeir máttu kialdhæðni
og hótfyndini, sem sver siig
no'kikuð í ætf við tilsvör kapp-
amia okkar fornu. er létu
inarga hnútuna og sneiðina
fjúka og það jafinvel þótt bana
spjót stæði þeim í brjóstd. Mik-
il náðarg.áfa og blessun er
kímmiiigáfa, er í nauðir refcur.
Hún forðar mönnum ekki áð
eins frá uppgjöf og örvi'inun
held'UT líka frá barlómi og
stuirlun.
Sú andllega arfieið er frá
feðrum Gyðinga fengiin, að sam
einaðir sigrist þeiir á and-
streymi og örðuigleikum en
sundraðir verði þeir hins veg-
ar voðanum að bráð oig guðs
útvalda þjóð þar nieð upprætt
a'f jörðininá. Þar eð þeir áttu
einiiægt undir hö.gg að sækja
og alilt þeirra líf var ósl'ifið
varnarstríð ýmist við misvitra
húsbænd'ur eða misgtt'imima
harð'Stjára eða maiginiaðair grýi-
ur af óMkustu gerð, j>á
þeir bökum saman og strengdu
þess heit að láta aldrei buigast
hvað sem á dyadi. Þar sem þeir
áttu jafman í vök að verjast,
þá er ekki að furða þótt þeir
hafi reynt að haida inmbyrðis
sundrunig í skefjum með ölilum
tiltækum i-áðum og gengið þá
stunduim fuHangt. Samheldm
þeirra var við brugðið. í henni
var stybkur Gyðimiga og veik-
leiki í sena fóigimn, en það var
ekki aðeins í félagslífi
sinu, sem þei.r leituðust við að
eyða sunduriþykkju og kveða
niðu'r miskiíð, heldur líka í
fjölskyilduiMfi sínu. Séibverjum
heiniiiiisföður ber því skvlda tii
að halda aga á sínu heimiii
og gæta þess dyggdlega, að eng
inm brjóti boðorðim og sízt af
ö'liiu það fjórða Völdum hams
voru lítil sem enigia takimönk
sett. Hann drottnaði yfir fjöl-
skyidu sinnii og stjórnaði henni
með harðri hendi, þegar þess
gerðist þöi'f. Orð hans voru
lög, sem stramiglega skyldi fram
f.yligt. Heimiii er Gyðingi
heíligidómuir, þar sem enigi-n
spjöl'l má vinma. Iainan vébanda
hans þykist nann vera sæmi-
lega óhultur fyrir óvelkomii-
um áhirifum og átroðningi. Af
trúarlegum ástæðum litur hann
ö-lil aðskobadýr eða afsprengi
anttiarra æbbkvísia helduir óhýru
auga.
Eiinstremgisieg oftrygigð við
gamilar kenini'sebni'ngar og sið-
vemjur leiðir ekki aðeins til
eiinang'runar heldur býður hún
I'íik-a innbyrðis árekstrum ef
ekiki beinlínis' ógæfu heim ei.ns
og bæði Tevé i Fiðlaranum o.g
brútarbróðir hans, Levin gamii í
Ininain við múrvegginin ef.tir
daneka Gyðing'a'höfundi'nn,
Ileniri Nabhainsen, fengu að
sanmreyna hvor á siinm bátt,
er dætur þeiirra leyíðu sér þá
óhæfu að höggva skörð í múr-
vegginn og rísa öndverðar
gegn vanaþan'ka fieðra simma o.g
stranigt'rúmaði.
Enguim 'getur blandazt hugur
um, að Sjolom Alei'k.heni skip-
ar öndvegi meðai þeirra höf-
undia; sem ritað h.afa á jidd-
ísku,1 enda var hanm ríkulega
gæddur þeirn austurgyðiniglegu
eigiinieiikum. sem að' fraiman
greinir. í skáidisögum sínum
og smásöguim lýsir hann af
nærfærinni nianin'þeb'..iimgu og
óskedkuiu skop.skyn.j lífi og
kröppum tcjörum Gyðinganna,
sem bjug'gu í fátækiegunn sveita
þorpum Úkraínu um alda-
móbin siðusbu. Sögupersónur
hans eru velflestar óbrotið og
góðhjartað fól'k, sem kamn þó
að láta ks'ók ko'ma á móti
bragði, þegar svo ber undir.
Bn þótt það sé bragðvíst í aðra
hrúniina, þá sýnir það engu að
síðmr yfirmam'niiegt æðli-uleyisi
og sálanþre'k á raunastumdu.
Af öMum þeiim skania af 'kyod
uigum körtimm og kouum, er
Sjoliom Aleikhem skapaði, þá
sópar semniieiga mes’t að Mena-
hem Mervdei, sem hefur eim-
lægit á prjónumum eiWthvert
brali, er á að færa honum
miililijónagróða í skjótri svipan,
en ve.rður þó aldrei að ósik
simini ýmist fyrir þi'átóita meim
bægni misvitra örtaigamorma
eða .glópsku annaii'ira svo og
Tevé, mjólkurpósbi, sem við
kyimnuimst í nýjum búningi í
Fiðlaranum á þakinu. Þrátt fyr-
ir þrén'giingar oig ails konar
andstreymi, þá er líf Tevés
hvorki langdregim örvænting
né tómir kveinstafir. Furðu
bj'árt er yfír þeirri sá'l og það
jafmvel mitt i svartnætti keis-
airailegrar ofstækisblindu og
hörðusbu tortímdinigarhríðiunum.
Sagan af Tevé og dætrum
han,s var sviðhæfð með listi-
lega góðuim árangri af lei'khús-
mönaum við Gyðiin'galeikhúsið
í Moskvu. Stpfnun, sem nýr zar
i sovézkum búni'ngi, hafði ekki
nieiri vglþóknun á en svo, að
hamn lét loka henmi á sínum
'tima.
Höfuindutt' sönigleiksins, Fiðl-
araas á þakinu, Joseph Stein
fatast hvorgi skiiinimgur né
smekkvísi svo trúr er hann
bæði anda og efrii frumtext-
ans. Hamn forðast jafmit frum-
leikafá'Im sem aðrar spillandi
tiifctúrur. Hamn lætur ekki svo
freklega i sjáifuim. sér bera,
að hanm skyggi á Sjolom Al-
eikhem og vinmi þar með
spjöM á hams eigin smi'l'ldar-
verki, heldur vimnur hann af
lo'fsverðri kostgæfn'i og far-
sælilá hlédrægnd
Fiðlariimn á þakinu snertir
viðkvæma sti'engi í hverju til-
fimmamlega heMbrtigðu brjósti
með tregatónum simum og töfr-
um, sömgvuim og dönsum, glensi
oig gaimimi. Það má til samns
vegar færa, að „augað verði
aidrei satt af að sjá og eyiiað
verði Idrei mett af að heyra“
eims o>g stenduir á einum stað
í heitogrt bók. Sýmiimg Þjóðleik
hússims á Fiðlaranum á þakiau
er svo miiki'M viðburður í leik-
húslífi okkar, að anmálsvert
má kailto. Svo samrtiiMit er átaik
ftesta-a ef ekki »11«, svo jafa
gTæs'il egu r Mutur næstum hvers
oig eims, sví, einilæg viðleditni
tii a@ gera sitt bezta, svo
fölskvaiaus samviinmugleði og
síðast en ekki sízt svo eiinhuga
stefmt að settu mairki, að ó-
þi'jótandi jimdrunar og aðdá-
uaar Mýbui' að sæta.
Bnda þótt Stelto Oiair fylgi
af ráðnum huga fyrirmæluim
dansahöf undiarims heiimisfræga,
Jei'omes Rohbins út í æsar og
feti dyggilega í danssipor hams.
þá á hún emgu að síður ein-
lægar þaibkir skildar, ekki eiin-
umgis fyrir elju sína og rögg-
semi, heldur líka fyrir ótrúlega
áramgursríka danskennsiu, en
þó eimkum fyrir frábæra stjórn
á randasömu.m hópatriðum og
mæman skilming á eðl þeirra.
Róbert Arnfinnsson
Hún stjórnar lei&araliði sínu
eins og herforimgi þótt ég
þykist himsvegar vita að
flestum . liafi verið tjúft að
hlýða henmi. Hún gerir ýmist
að fyl'kja liði sinu á sviðinu
eða dreifa eftir atviikuim. Eftir
leikhraða og skjóbum skiptimg-
u.m að dæma, væri ekki frá-
ieitt að æbLa, að þessari ungu
listiakonu væri aliur seinagang
ur oig hangs eitur I beinum.
Flest ef ekki atot tekist prýðis-
vel i sv'iðsetmingarlegum ski'ln
1mgi eims og t.d. damsarn'ir og
drykkjulætin á 'kráami, draum
urimn, 'flöskudanisinm, brúð-
kaupsveiztom, sk.iln'að'arstund
þorpsbúa vi® Anatevka, er þeir
symgja simin tregafagra sömg,
o.s.frv„ o.S'.frv., o.s.frv. Ég
hugsa, að erfitt sé að nieta
réttilega hverm hlut Benedikt
Árnason eigi rauimverulega í
lei'kstjóm Fiðtorams á þakim.u,
en hitt þykist ég vita, að ekki
hafi venð ónýtt fyrir Stellu
Ctoir að hafa jaf'nsmjaltom leik
húsmanm sern hamm með sér í
ráðuim.
Á sama hátt og Steito Clair
grU'mdva'ltor viinnubi'ögð sín á
sviðsetaingu tTeromes Robbiins
og danss'kipan (ehoreography).
fer Gunmar Bjarnason aif jafm-
‘fiúsum vilrja í smiðju til list-
máiarans Marcs ChagaMs, sem
er af austurgyðimglegu bergi
brotinn, og fnmmur þar girmd-
legar fyrirmyndir. sem hanm
byagir svo leikimynd sína á að
aUveruIegu leyti. Leiktjöld
hans eru ekki minna virði f>T-
ir það, ööru nær. enda bera
þau órækam vo'tt um listfemgi
höfundiar sírns og mákvæmni,
samvizkusem.i og fagurfræði-
legt jafravægi. Sama gildiir um
búniiimgatei'kminigar hans. Til
þeirra hefur ekki heldur ver-
ið kastað höndumum.
Þýðing Egils Bjarnasoraar er
slétt og feOld á óbundnu máli.
Óþarfi er þó að mota dönsku
sögnina að sbraffa, þegar ís-
lenzfcam á jafntgóðar sagnir og
refsa og hegna. Þýðiaigin á
sömigtextumum er Mins vegax
nokkurra bóta vant
Leikur Kii'istbjairgar Kjeld
eiirakenndst af myndu'gleik og
festu, yfirveguin og örygigi.
Perisóniusköpum Siigrtðar Þor
vaidsd'ó'ttur er áferðarfalleg og
yfiiriæti'stous. Vala Kristjáns-
son tekui' hlutverki Hodelar
trau'stari oig fastari tökuon en
hún hefutt' tekið aokkiru hlut-
verki hin'gað til. Hún ber sig
prýðisvel. Að öðrum leikkon-
um ólöstuðuim, þá eru fáar
gæddar jafnikveniegUttn þo'kka
og mýkt í hreyfiragum sem
hiún. Bríet Héðinisdóbtir er
afbragð í hlutverki hjúsfcapar-
mi'ðlarains. Inmlifun henmar er
slík, að ætla mætti, að hún
hefði lamga og áraagursríka
starfsi’eynsLu að baki í íþessarí
líka þobkaiðju. Framimistaða
henmr ber vott um ótvíræðar
framfarir og ánægjul'egar.
Þórhalur Siigurðsison leikur
Motel, klæðskeira og umnusba
Tzeitetor. Þó að hanin sé kann-
ski ekki beiint etokhugalega
vaximn ,þá er hamm samt sam
áður heiM og sanniur í simmi
skoptagu em ýkjulausu túlkun.
Árni Trygigvason er einsdæm
is Mifegil'egiuir rabbí, jafmléttur
í iuind sem spori. Ævar Kvar-
an er slátraraMutverki sinu
fyililega vaxinm, emda virðist
hianm sem betur fer gera sér
far um að forðast oflleik og
ýkjur. Af framimisitöðu Jóms
JúMuissonar í Muibverki Mend-
els sézt ekiki betur em að hér
sé liðtækur og vaxaindi leikari
á ferðimmi Jón Guinmarsson er
ekki aðeins gjörvilegur maður
Oig glæsilegur, hel'dur túltoar
hanm Mka h'Uigarfar byltimfi*-
'inannsins og tálfiimainigar af
Frarmhald á þls. 15