Vísir - 14.01.1978, Qupperneq 3

m
vism Laugardagur 14. janúar 1978
áhættu. Þar er um aö ræöa aö haga starfs-
skipulagi eins og best er hægt miöaö viö
þessa áhættu og stærö stofnunarinnar. í
þvlfelst m.a. aö færa menn á milli starfa.
f sambandi viö einstakar endur-
skoöunaraöferöir hef ég i timaritsgrein
bent á tvö dæmi um nauösynlegar
breytingar. Annaö atriöiö varöar út-
sendingu staöfestingarbeiöna til
viöskiptaaöila stofnananna aö þvi er tek-
ur til viöskiptastööu bæöi i innláns- og út-
lánsviöskiptum. Hér á landi hefur þessi
aöferö veriö tiltölulega litiö notuö og mik-
lum mun minna en gert er viö endur-
skoöun hjá innlánsstofnunum i nágranna-
löndum okkar. Hitt atriöiö er þaö aö ýms-
ir þeir sem aö endurskoöun vinna hjá inn-
lánsstofnunum hafa ekki áttaö sig nægi-
lega á þýöingu fyrirvaralausra kannana á
sjóöforöa og öörum efnahagsliöum og
sumstaöar þarf aö bæta alla starfstækni
viö slikar kannanir.
— Heföi fyrri aöferöin ekki getaö leitt til
þess aö svonefnt Landsbankamál heföi
uppljóstrast miklu fyrr?
— Þaö er auövitaö eitt af þvi, sem heföi
getaö þrengt hringinn.
— Ef viö snúum okkur þá aö bankaeftir-
litinu sjálfu. Hvert- er verkefni þess og
vaidsviö?
— Starfssemi bankaeftirlitsins er byggö
á ákvæöum laga um Seölabanka fslands
frá 1961. Þar segir, aö bankaeftirlitiö eigi
aö hafa eftirlit meö innlánsstofnunum.
Þetta er eins hér og I nágrannalöndunum.
Af þessum sökum snýr bankaeftirlit t.d.
hvergi aö seölabönkum landanna þvi þeir
eru ekki innlánsstofnanir.
Samkvæmt lögunum á bankaeftirlitiö
aö fylgjast meö þvi aö innlánsstofnanir
fylgi lögum og reglum, sem hverju sinni
gilda um starfssemi þeirra. Einnig er þvi
heimilt aö gera athugasemdir ef þaö telur
hag eöa rekstur innlánsstofnunar óheil-
brigöan, og skulu slikar athugasemdir til-
kynntar ráöherra þegar I staö.
Þá segir i lögunum aö gagnvart spari-
sjóöum taki bankaeftirlitiö viö þeim störf-
um, sem sparisjóöseftirlitinu var faliö
meö lögunum um sparisjóöi.
Þá er kveöiö á um þaö I lögunum, aö
innlánsstofnunum sé skylt aö láta banka-
eftirlitinu i té reikninga slna og aörar
upplýsingar, og þvi er slegiö föstu, aö
bankaeftirlitinu sé heimilt aö rannsaka
bókhald og eignir eftir þvi sem ástæöa
þykir til.
Aö þessu sögöu vil ég leggja á þaö
áherslu, aö alls staöar er þaö meginverk-
efni opinberra stofnana, sem hafa meö
höndum bankaeftirlit, aö fylgjast meö
þvi, aö innlánsstofnanirnar fari eftir þeim
sérstöku lögum, sem sett hafa veriö um
þessa starfsemi, og opinberum reglum
hvers konar sem á lögunum hvila. Þaö
lang mikilvægasta i þessu sambandi er aö
veita aöhald á útlánasviöinu. útlánastarf-
semin er mjög flókin, og þaö hefur sýnt
sig, aö þaö er þörf fyrir sérhæföan opin-
beran aöila, sem hefur yfirsýn yfir þessa
starfsemi hjá öllu kerfinu, og getur veitt
þaö aöhald, sem þörf er á. Markmiöiö er
þá aö minnka þá áhættu, sem alltaf er
tengd útlánastarfsemi, en þaö eru miklir
og almennir hagsmunir aö baki hvers
konar ráöstöfunum til aö draga úr
rekstraráhættu innlánsstofnana og
tryggja fjárhag þeirra einsog kostur er.
Þaö eru svo ýmis önnur ákvæöi I banka-
löggjöf en þau, sem snerta útlánin, og eft-
ir þeim ber bankaeftirliti lika aö lita.
Um okkar sérstöku aöstæöur væri hægt
aö segja margt, en ég vil aöeins nefna, aö
viö höfum metiö þaö svo, aö endurskoöun
þyrfti mjög aö efla vlöa hjá innlánsstofn-
unum. Þvi höfum viö framkvæmt hjá
minni innlánsstofnunum vissar prófanir,
sem viö teljum ekki á okkar verksviöi
heldur endurskoöunarinnar. En þetta höf-
um viö samt gert til þess aö minnka þá
áhættu, sem viö teljum aö sé fyrir hendi.
— Hvaö hafiö þiö margt starfsmanna?
— Hér starfa fjórir eftirlitsmenn og einn
vélritari auk forstöðumanns, sem jafn-
framt er aöstoðarbankastjóri viö Seöla-
bankann, og vinnur þvi samhliöa aö öör-
um verkefnum.
— Er þetta nægiiegt til þess aö þiö getið
sinnt bankaeftirliti á þann hátt, sem þiö
eruö ánægöir meö?
— Vissulega höfum viö I bankaeftirlit-
inu og allir i stjórn Seðlabankans fullan
hug á þvi aö efla þessa starfsemi, og hefur
mjög veriö stefnt i þá átt á undanförnum
árum. Hitt er annaö mál, aö I þessari
stofnun, eins og mörgum öörum sérhæfö-
um stofnunum, er eilift vandamál aö fá
starfsmenn meö reynslu til starfa og aö
halda þeim.
— En hver er þá kjarninn I framkvæmd
eftirlitsins?
— Megin vinnan I þessari starfsemi
mun eins og hingaö til felast i þvl aö fylgj-
ast meö útlánastarfsemi stofnananna.
Þaö er vissulega mikiö verk aö koma inn I
stóra innlánsstofnun og ætla sér á tiltölu-
lega stuttum tlma aö meta útlánastarf-
semi hennar, stööu útlána, tryggingar,
vanskil og fleira, svo aö gagn veröi að.
Þetta er gifurleg vinna, og veröur áfram
þungamiöjan I starfi okkar.
En að sjálfsögöu annast eftirlitiö marg-
visleg önnur verkefni. Sem dæmi get ég
nefnt, aö viö innheimtum bindifé frá inn-
lánsstofnunum. Viö fáum mánaöarlega
skýrslu frá öllum innlánsstofnunum og
öllum útibúum bankanna og vinnum úr
þvi yfirlit. Einnig fáum viö ársreikninga
frá sömu aöilum og gefum út árlega bók,
þar sem er að finna yfirlit um starfsemi
þessara aöila.
Þá veitum viö ýmsum innlánsstofnun-
um, einkum þó þeim minni, margháttaöa
aöstoö, og auk þess gerum viö ýmsar at-
huganir á bankakerfinu, ekki sist I sam-
bandi viö undirbúning lagasetningar.
— Nú hafiö þiö gert heildarathugun á
fjárhag og rekstri allra viöskiptabank-
anna, og úttektir á ýmsum öðrum inn-
lánsstofnunum, og niöurstaöa þeirra er
m.a. fjöldi tiilagna um úrbætur. Hvernig
knýiö þiö á um aö þessar tillögur veröi
framkvæmdar?
— Aö þvi er bankana varöar er þaö enn
aö nokkru I mótun. Um þá höfum viö gefiö
út Itarlegar skýrslur meö mjög nákvæm-
um upplýsingum um stofnanirnar. Viö
höldum fundi meö viökomandi banka-
stjórnum áöur en skýrslurnar eru fullfrá-
gengnar, og eins á eftir sem almenna
reglu. Þaö hefur veriö aö þróast I þá átt,
aö bankaráðsformenn aö minnsta kosti
fengju þessa skýrslu llka.
athugana, en einnig kemur til könnun á
öörum atriöum I rekstri bankans eftir þvi
sem ástæöa þykir til. Þar er framkvæmd
endurskoöunar auövitaö eitt sviö, og úr
þvl þú spyrö um tiltölulega nýafstaöna
könnun hjá Landsbankanum, þá skal þaö
tekiö fram, aö viö töldum ekki ástæöu til
að leggja óhemju vinnu I aö meta vinnu-
brögö endurskoöunardeildar Landsbank-
ans I þetta sinn, bæöi tlmans vegna og
eins vegna hins, aö okkar mat hefur tvl-
mælalaust veriö, aö Landsbankinn hafi
undanfarna áratugi haft forystu á sviði
innri endurskoöunar. Viö ræddum hins
vegar viö endurskoöunardeildina, og viö
lögöum áherslu á þaö I skýrslu okkar, aö
ytri endurskoöun Landsbankans yrði
breytt. Þetta þýöir ekki, aö viö höfum
ekki haft opin augun fyrir þvl, aö hugsan-
lega þyrfti aö gera úttekt á endur-
skoöunardeildinni, þvi þaö þarf aö gera
alltaf annaö slagiö. Þaö er ljóst. En þar
eiga ekki slst aö koma inn sérhæföir
kjörnir endurskoöendur, þótt bankaeftir-
litiö geti auövitaö unniö þar aö llka eftir
aöstæöum hverju sinni.
— En heildarathugun af þessu tagi, sem
gerövarhjá Landsbankanum 1976, er þá I
raun og veru ekki þess eölis, aö hún geti
komiö upp um misferli eins og þaö, sem
nú hefur komiö upp I Landsbankanum?
— Þaö er auðsýnilegt, aö mörgum finnst
þaö vera óljóst, hvernig misferli af þess-
ari stærbargráöu, sem nú erum talaö, get-
viö gildandi lög, og stofna meö þvl rekstri
og fjárhag stofnananna I hættu. Þessi brot
eru mjög óllk eölis.
Þaö, aö starfsmaöur I innlánsstofnun
finnursmugu á kerfinu og dregur sér fé,
er aö sjálfsögðu mjög alvarlegt brot, og
þaö getur numið mjög miklum upphæöum
og dregist lengi aö koma I ljós, En reynsl-
an sýnir, bæöi hér á landi og I öllum lönd-
um, aö sllk brot koma fyrir á hverju ein-
asta ári. Og þrátt fyrir allt aöhald munu
sllkir hlutir halda áfram aö koma fyrir.
— Þú segir, aö mál af þessu tagi komi
hér fyrir á hverju ári?
— Ég var aö tala bæði um okkur og önn-
ur lönd. Ég er dálltiö feiminn viö aö ræöa
okkar reynslu I einstökum atriöum á
þessu sviöi undanfarin ár, en ég verö
samt aö segja þaö, aö hér er um aö ræöa
áhættu, sem allur almenningur verður aö
hugsa um rólega og meö öörum hætti, en
gert hefur verið. Þessi hætta hefur veriö
hjá okkur undanfarin ár. Ég vil ekki nefna
fjölda fjársvikamála, en aöeins segja þaö,
aö þaö eru kannski fleiri tilvik en margir
Imynda sér.
En ég vil jafnframt taka þaö skýrt
fram, aö hér er ekki veriö aö segja, aö
þessi áhætta sé meiri hjá innlánsstofnun-
um af þvi aö starfsmönnum þeirra sé
hættara viö aö falla I slika gryfju en
starfsmönnum annarra stofnana. Hér er
alls ekki um þab aö ræba. Þetta er áhætta,
sem er til staöar alls staöar.
úrafgreiöslu Landsbanka islands. I þeim banka er stórfellt misferlismál nú til rannsóknar, en þar er
þó besta endurskoðunardeildin.
Hjá sparisjóöunum er þessi starfsemi
komin aö ýmsu leyti I fastari skoröur. Þar
er meginregla aö stjórn sparisjóös fær
senda skýrsluna auk sparisjóösstjórans.
— En ef svo fer, aö mikilvægar tillögui
ykkar eru ekki framkvæmdar hjá.viö-
komandi stofnun þrátt fyrir skýrslu ykkar
og eindregnar ábendingar? Hvaö getiö þiö
þá gert?
— Þvl miður eru kannski ekki nægilega
skýr fyrirmæli um þaö I lögunum, en
fyrsta skref okkar yröi aö gera ráðherra
grein fyrir málinu. Þaö fer svo eftir atvik-
um hvaöa þróun máliö tekur upp frá þvi.
Vald bankaeftirlitsins til beinna aö-
geröa er takmarkað, en þó skulum viö
ekki gleyma þvi, aö bankaeftirlitið getur
lokað sparisjóöi ef fjárhagur hans telst
ótryggur og ráöstafanir hafa ekki veriö
geröar nógu fljótt til aö bæta þar úr.
— En hver er svo reynsla ykkar? Eru
menn tiltölulega reiðubúnir aö fara aö til-
lögum ykkar, eöa þarf aö knýja mikiö á?
— 1 þessu efni er erfitt aö alhæfa. Ég vil
þó almennt segja, aö viö teljum, aö þaö
þyrfti aö endurnýja löggjöf aö þvl er varö-
ar nokkuö mörg atriöi I rekstri innláns-
stofnana, svo aö viö fengjum traustari
grundvöll til aö standa á en viö höfum I
dag.
Þegar um er aö ræöa athugasemdir af
okkar hálfu, sem beinast aö brotum á
ótvlræðum lagafyrirmælum, þá eru viö-
brögö innlánsstofnana nokkuö skjót, þótt
atvik geti veriö misjöfn. En um þá híuti,
sem viö teljum okkur skylt aö hafa skoðun
á, en lagafyrirmæli eru ekki fyrir hendi,
er kannski meiri spurning hvaö gerist.
— t ársskýrslu Seölabankans fyrir áriö
1976segir um starfsemi bankaeftirlitsins:
„Framkvæmd var heildarathugun á
fjárhag og rekstri Landsbanka tslands,
þ.e. aöalbanka og öllum útibúum”. Hvers
eölis var þessi heildarathugun?
— Ég lýsti því aöeins áöan hver er
þungamiöjan I athugunum aö þessu tagi.
Athugunin á Landsbankanum var mjög
umfangsmikil aö þvl er varöabi öll út-
lánaviöskipti hans. Allir þeir aöilar, sem
höföu heildarskuldbindingar gagnvart
bankanum — þ.e. lán og ábyrgöir — yfir
tiltekna upphæö voru athugaöir.
Útlánaviöskiptin eru þungamiöja sllkra
ur yfirleitt komið fyrir, og þá er sérstak-
lega hugsað til þeirra aöila, sem á ein-
hvern hátt hafa meöeftirlit aö gera. Menn
imynda sér þá, að misferli af þessari
stærö hljóti aö blasa viö augum hvers,
sem staðnæmist skamman tlma I bankan-
um og litur i kringum sig. En þaö er auö-
vitaö alls ekki þannig, og bankaeftirlitiö
gerir ekki i stærri innlánsstofnunum nein-
ar þær prófanir, sem beinast aö þvl aö
koma upp um fjárdrátt.
— Þaö hlýtur aö vekja ýmsar spurning-
ar, aö margnefnt misferlismál kemur upp
I Landsbankanum, sem hefur langbestu
endurskoöunardeildina. Fyrst sllkt mál
kemur samt upp þar er þá ekki hættan á,
aö sllkt sé aö gerast hér og hvar I kerfinu,
mjög mikil?
— Þetta er spurning, sem hlýtur aö
liggja beint þeim, sem á annaö borö vilja
um þetta hugsa af skynsemi. Ég hef áöur
lagt áherslu á þá áhættu, sem hlýtur aö
fylgja ,rekstri innlánsstofnana eins og
allra annarra. Allt okkar samtal hefur
snúist um þaö meira og minna, aö þörf er
á aö auka meö skynsamlegu móti, og inn-
an þeirra takmarkana, sem kostnaöur
leyfir á hverjum tlma, ráöstafanir, sem
minnka áhættuna hjá innlánsstofnunum
— þar á meöal hættuna á misferli. Nú er
rætt um þetta mál hjá Landsbankanum,
sem hefur fjölmenna og sterka endur-
skoöunardeild, sem bankanum er mikiö
öryggi I. Þegar slíkt mál kemur upp þar
hlýtur þaö aö reka á eftir þeim, sem meö
þessi mál hafa aö gera, aö efla aöhald I
kerfinu.
— Trúir þú þvl, aö þaö gerist I raun og
veru, eöa mun áhuginn á umbótum detta
niöur þegar máliö er komiö úr brenni-
depli?
— Viö I bankaeftirlitinu munum halda
áfram aö beita áhrifum okkar til aö þoka
þessum málum I þá átt, sem viö teljum
nauösynlegt aö þau fari, og ég hef fulla trú
á þvl, aö þaö starf veröi auöveldara á
næstunni en verib hefur.
Hitt vil ég svo aö komi skýrt fram, aö ég
tel, aö ekki megi ltta á þetta ákveöna mál,
sem nú er rætt um, sem sams konar mál
og þau tilvik, þar sem yfirstjórnendur
lánastofnana færu út á brautir, sem væru
skýlaus lagabrot eöa mjög hæpin miöað
— En er þá állmikiö um mál af þessu
tagi, sem ekki fara til dómstóla?
— Þaö hafa nokkur mál á síöustu árum
fariö til dómstóla og eru nú i dómskerfinu.
En ég vil ekki um þaö segja hér, hvort öll
misferlistilfelli, hvernig sem aöstæöur
eru, eigi aö fara sömu leiö inn I dómskerf-
iö. Þar er um aö ræöa stærra mál en svo
aö við getum rætt þaö núna.
— En reynslan er sem sagt sú, aö þaö
fara ekki öll sllk mál til dómstólanna?
— Við verðum aö átta okkur á þvl, ab
tilvikin geta veriö meö býsna margvls-
legu móti, og auðvitað getur mál veriö
þannig, aö þaö liggi nánast beint viö, ab
máliö komi aldrei til kasta dómstóla. Ég
held aö allir viti, aö ýmis mál hafa komið
upp hér á landi á siöustu árum, og þá á ég
ekki sérstaklega vib innlánsstofnanir,
sem aldrei fara til dómstólanna. Ég held
ég geti þó fullyrt, aö hjá innlánsstofnun-
um fari nú öll slík mál, sem eitthvaö kveö-
ur aö, til dómstólanna.
— Sjáiö þiö árangur af starfi ykkar I
bankaeftirlitinu undanfarin ár?
— Bankaeftirlitiö er ein þeirra stofn-
ana, sem eöli málsins samkvæmt veröur
að vinna sln störf á hverju ári sem mest I
kyrrþey til aö njóta trausts. Viö getum þvl
ekki birt afrekaskrá á hverju ári. Þess
vegna er erfitt aö gera grein fyrir þvl
þannig aö almenningur skilji, hvaöa
árangur hefur oröiö á hinum ýmsu sviö-
um þessa starfs undanfarin ár, og hvaöa
nauösyn er fyrir þessa starfsemi.
Þaö mætti hins vegar skýra þaö gagn,
sem þessi stofnun hefur gert meö
mörgum dæmum um þau viöfangsefni,
sem hafa verið til úrlausnar og sem hafa
verið leyst. Viö gætum nefnt mjög mörg
sllk dæmi, en öll þau eru þess eðlis, aö viö
megum ekki tala um þau opinberlega.
— Þetta vekur athygli á ööru máli, sem
mjög hefur veriö til umræöu. Þaö er
bankaleyndin svonefnda. Er þessi mikla
leynd nauösynleg?
— Höfuöatriöiö er aö bankakerfið njóti
trausts, og hér er þvl um vandasamt mál
að ræöa. En ég er persónulega eindregiö á
þvi, aö þaö sé I takt viö kröfur tímans og
allt þaö, sem er aö gerast I þjóöfélaginu,
aö á bankaleyndinni sé slakað meö skyn-
samlegum hætti. — ESJ,