Morgunblaðið - 23.09.2001, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 23. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Öskurkór dísildreka
A
ð koma að Manhattan er eins og að hitta kæran
vin sem framtennurnar hafa verið rifnar úr og
skín í skörðin. Það er komið skarð í röð skýja-
kljúfanna sem skapa þekktustu borgarmynd
heims, en jafnframt borgarmynd sem blasti við
mér daglega í nokkur ár. Í stað þessara tveggja
kónga sem gnæfðu yfir fjármálahverfinu syðst
á Manhattan stígur nú reykjarmökkur upp í himininn.
Þeir voru alltaf þarna þessir turnar, fullir af fólki og fyr-
irtækjum, jafn sjálfsagðir og gulu leigubílarnir og öflugur
taktur mannlífsins.
Nú segja sumir borgarbúar að Tvíburaturnarnir hafi verið
svo eðlilegur hluti umhverfisins að þeir muni ekki nákvæm-
lega hvar þeir hafi staðið.
En návist turnanna fer ekki á milli mála þegar niður í bæ
er komið. Í hótelinu sem ég skrái mig inn á í Kínahverfinu, í
göngufæri frá fjármálahverfinu, blasa þeir við á stóru vegg-
málverki í anddyrinu. Þeir eru á stórri svarthvítri ljósmynd
yfir innritunarborðinu og þeir eru á teikningu yfir rúminu í
herberginu. Turnarnir eru líka falboðnir á ótal götuhornum, í
innrömmuðum ljósmyndum götusalanna, á póstkortum,
peysum, húfum. En nú stígur bara reykur upp af rústahaug
og frá honum leggur daufa lykt fyrir vitin.
„Þetta hefur verið skelfilegt,“ segir Escobar í innrit-
uninni.„Það eru svo margir búnir að afpanta, hér eru bara
fréttamenn og fólk sem tengist björgunaraðgerðunum; lög-
reglu- og leitarmenn.“
Síðustu dagana hafa yfirvöld hleypt fólki nær og nær ham-
farastaðnum, haugnum tröllvaxna sem var World Trade
Center og næstu byggingar í kring. Íbúar hafa snúið aftur, í
sumum tilvikum inn á heimili full af gráum salla og eyðing-
unni merkt, og eigendur hafa opnað fyrirtæki sín. Viðskipti
eru líka komin í fullan gang í kauphöllinni, þar sem menn
upplifðu verstu viku í áratugi. Enginn fær samt að fara inn í
fjármálahverfið og íbúðahverfin sunnan Canal Street án þess
að lögregla skoði skilríki vandlega. Og einu bílarnir sem fara
þar um eru opinber farartæki, lögreglubílar, hertrukkar,
vörubílar með brak úr rústunum og bílar viðhalds- og við-
gerðafyrirtækja en keppst er meðal annars við að skipta um
símalagnir í stórum hluta hverfisins. Broadway, sú fræga
gata, liggur suður eftir Manhattan og syðst fær fólk að
ganga austan megin götunnar. Það er komið kvöld og orðið
dimmt þegar ég geng þangað niður eftir og byrjað að rigna.
Þá slær niður reykjarmekkinum og lyktin umlykur mann. Ég
sé hóp fólks standa á gatnamótum, fyrir aftan girðingu sem
lögreglan hefur komið fyrir, og horfa. Sumir munda mynda-
vélar, aðrir benda. Tvær konur gráta. Þar blasir skelfingin
við. Þessi tröllvaxni haugur úr stáli og gleri; þessi skelfingar
býsn af braki, svo miklu umfangsmeiri en nokkur ljósmynd
hefur náð að sýna mér. Og samt er það bara brot af heildar-
umfanginu sem þarna glittir í. Kranabómur sveiflast yfir
jaðri haugsins, menn sjást þar tilsýndar, skelfing smáir með
hvíta hjálma, og yfir sviðinu ytra byrði neðsta hluta annars
turnsins; eins og forsöguleg beinagrind. Allt í kring æpandi
glerlausir gluggar og skaddaðir veggir nærliggjandi húsa.
Þetta er skelfileg og yfirþyrmandi sjón.
Og svo tilhugsunin um að þarna í brakinu séu lík meira en
6.000 manna – það er eins og íbúar Keflavíkur þegar ég var
að alast þar upp – og jafnvel ennþá fleiri, hvísla menn. Því þá
eru ekki taldir með ólöglegir Mexíkanar sem fjölskyldur
þora ekki að láta vita um, og ekki vinnuveitendurnir heldur.
Lögreglumenn segja fólki að vera ekki að drolla, ekki tefja
umferðina, en neðar blasa bara við nýjar hliðar haugsins, og
svo enn aðrar.
Hverfið nötrar af öskurkór dísildreka í yfirstærðum sem
útvega þá raforku sem þarf. Alls staðar eru menn að verki.
Að þrífa hús og götur, að færa til tæki og tól. Hópar lög-
gæslumanna og hermanna standa, horfa og tala.
Morguninn eftir geng ég með straumi verkamanna og
skrifstofufólks inn í hverfið. Sífellt bætast nýir í hópinn;
koma með ferjunni frá Staten Island eða upp úr neðanjarð-
arlestargöngum; þeim sem ekki lögðust saman þegar turn-
arnir hrundu.
Við Broadway, í fjármálahverfinu miðju, er skart-
gripaverslunin Renaissance. Turnarnir blöstu við fyrir utan
gluggann. Rúðurnar eru þaktar ljósu ryki en innan dyra er
Leat Cohn að byrja að þurrka af innréttingunum, gler-
borðum og skápum; allt er þakið þessum salla. „Það varð allt
brjálað hérna þegar þetta gerðist. Fólk stóð fyrir utan og
öskraði,“ segir Leat, tekur af sér grímuna og grettir sig þeg-
ar stæk reykjarlyktin sest í vitin. „Ég leit bara upp og sá
eldinn. Þegar önnur vélin kom þá vissum við að þetta var
ekki slys. Allir öskruðu. Margir flýttu sér að loka búðunum.
Svo hrundi fyrsti turninn. Eftir að sá seinni fór lokuðum við.
Og svo var bara að hlaupa eins hratt og við gátum. Ruslið
var með ólíkindum, og reykurinn. Þetta var eins og í kvik-
mynd, bara verra. Ég vildi að þetta hefði verið kvikmynd.
Þeir segjast ætla að endurbyggja turnana. Ég veit ekki.
Mörg fyrirtæki hérna í kring ætla að hætta eða flytja annað.
Við ætlum að reyna að hafa opið. Tvær verslanir hér í lengj-
unni voru rændar. Nei, viðskiptin hér verða aldrei eins og
áður, þetta byggðist svo á World Trade Center.
Þetta var erfið vika, þangað til okkur var leyft að koma
hingað í dag. Bara setið og horft á fréttir.“
Neðst á Broadway er mikið naut úr bronsi, tákn kapps og
áræðni á fjármálamarkaði. Á horn þess er búið að líma
bandaríska fána. Á rassinum er mynd af Osama bin Laden.
Ég geng til baka og norður fyrir hamfarasvæðið, eftir yf-
irgefnum götum og framhjá verslunum þar sem eigendur eru
að reyna að koma hlutunum í lag. Mér er hleypt um svæði
þar sem er aðsetur björgunarmanna. Sjálfboðaliðar reiða
fram mat, þar er allt fullt af dósamat og drykkjarvatni,
sturtuskúrar og hús sem hægt er að leggja sig í. Læknar í
sjúkraskýlum, sæti sem menn hvíla sig á og spjalla. Staflar
af sjúkrabörum og áhöldum sem notuð eru við björg-
unarstörfin.
Þarna er undarlega þögult – bara dynkir frá björg-
unarstarfinu sem fer fram nokkrum húsaröðum neðar. Í hina
áttina má sjá tjöld og palla sjónvarpsstöðvanna sem flytja
fréttir af gangi mála. Þarna er alvarleikinn allsráðandi, því
þótt enn hafi ekki verið gefin upp öll von um að fólk finnist á
lífi þá gera menn sér grein fyrir að líkurnar á því eru hverf-
andi. Eða eins og Kristján Tómas Ragnarsson, yfirlæknir á
Mt. Sinai-sjúkrahúsinu sagði, en dóttir hans missti eig-
inmann sinn í hryðjuverkinu: „Annaðhvort sluppu menn heil-
ir eða sluppu alls ekki.“
Á gatnamótum við Broadway stendur fólk og starir á rústahauginn; sumir taka myndir, aðrir fella tár.
Rústin
New York er breytt borg. Einar Falur Ingólfsson
fór aftur til borgarinnar þar sem hann bjó um
nokkurra ára skeið og skráði breyttan hversdag
borgarbúa í máli og myndum.