Morgunblaðið - 19.06.2003, Blaðsíða 4

ENN á ný er deilt um hvalveiðar. Enn á ný er reynt að breytastofnsamþykktum Alþjóðahvalveiðiráðsins og gera það aðfriðunarráði, ekki ráði til að stjórna veiðum á hvölum. Ráðiðsjálft virðist ekki taka mark á vísindanefnd sinni, sem við-
urkennir að óhætt sé að stunda takmarkaðar veiðar úr ýmsum
hvalastofnum án þess að vexti og viðgangi þeirra sé stefnt í voða.
Meirihluti aðildarþjóða hvalveiðiráðsins er einfaldlega á móti hval-
veiðum. Punktur. Þar virðast ráða tilfinningar fremur en skynsemi.
Er hvalur nokkuð annað en stór fiskur, sem sjálfsagt er að nýta
með sjálfbærum hætti? Er ekki rétt að nýta sem flesta hlekki líf-
keðjunnar í sjónum svo hún raskist ekki eins og nú virðist vera þeg-
ar svo stór hlekkur sem sjávarspendýr er ekki nýttur?
Ekki er annað að sjá en rök þeirra sem vilja nýta hvalina standist
fyllilega.
Er þá ekki sjálfsagt að byrja bara veiðar? Þetta er því miður ekki
alveg svona einfalt. Sala á afurðum er í algjörri óvissu. Án sölu bera
veiðarnar sig ekki. Samkvæmt því
borgar sig ekki að veiða. Þótt ljóst
væri að jafnvel þó að salan væri
greið og veiðarnar skiluðu hagnaði
liggur ekki mesti hagnaðurinn þar,
heldur í því að með fækkun hvalanna verður afrakstursgeta fiski-
stofnanna meiri. Það gæti skilað okkur mun meiri tekjum en hval-
veiðarnar sjálfar.
Hvalveiðar og hvalaskoðun geta vissulega farið saman og ekki
má gleyma því að Hvalstöðin í Hvalfirði var einn fjölsóttasti staður
ferðamanna fyrr á árum.
Hvort sem okkur líkar það betur eða verr að þjóðir, eins og Bret-
ar sem standa að mikilli mengun sjávar frá kjarnorkuveri sínu í
Sellafield og hafa nánast rústað lífríkinu í Norðursjó með mengun
og ofveiði, skuli telja það forgangsatriði að hlutast til um nýtingu
auðlinda Íslendinga verðum við að taka tillit til alþjóðasamfélags-
ins. Mikill meirihluti Íslendinga vill að hvalveiðar verði hafnar að
nýju og hefur til þess gild rök. En það verður að hluta á hina hlið
málsins líka. Færi það svo að hvalveiðar og viðskipti með afurðir
hvala yrðu leyfð á ný er alls ekki þar með sagt að það borgi sig að
hefja veiðar á ný. Neikvæð viðbrögð alþjóðasamfélagsins gætu gert
arðinn af hvalveiðum að engu í einu vetfangi. Stórar verzlanakeðjur
gætu hætt að kaupa íslenzkan fisk. Íslendingar gætu fengið á sig
einhvern villimennskustimpil. Við sjáum engan mun á því að drepa
hrefnu við Ísland eða kengúru í Ástralíu, enda skiptum við okkur
ekkert af því sem Ástralar eru að gera. Það er nauðsynlegt að
stunda veiðar á hval með sjálfbærum hætti. Það er hins vegar óvíst
að svo verði nokkurn tíma. Því miður er það svo að í hvalamálum
gilda engin rök.
BRYGGJUSPJALL Hjörtur Gíslason
Kvalræði
Því miður er það svo
að í hvalamálum
gilda engin rök
hjgi@mbl.is
TÖLUVERT er um það að fiski-
kvótar hafi gengið kaupum og sölum í
Noregi, þrátt fyrir að aflaheimildum
sé ekki úthlutað á einstök skip. Skip-
unum er skipt upp í flokka, sem hver
um sig hefur ákveðnar aflaheimildir
sem skiptast síðan á milli skipanna
innan flokksins. Heildarverðmæti
aflaheimilda er talið nema allt að 500
milljörðum króna.
Frá þessu var greint í norska dag-
blaðinu Aftenposten hinn 17. júní.
Norska þingið ákvað á mánudag að
auðvelda eigendum smábáta að selja
aflahlutdeild sína, en mikil fækkun
hefur orðið í flota smæstu bátanna
undanfarin ár vegna sölu báta og afla-
hlutdeildar.
Mikil verðmæti
Blaðið segir að í raun eigi aflaheim-
ildir ekki að vera framseljanlegar. En
staðreyndin sé sú að heimildirnar
skipti um eigendur við kaup og sölu
fiskiskipa. Það endurspeglist í verði
skipanna, vegna þess að veiðiréttur-
inn sé bundinn skipunum. Það dæmi
sem gangi hvað lengst og Trondsen
bendi á sé að stórt skip, sem hafi haft
leyfi til veiða á síld og kolmunna, hafi
verið smíðað fyrir tæplega 790 millj-
ónir íslenzkra króna og síðan selt
þremur árum seinna fyrir 2,3 millj-
arða.
Mest verðmæti í síldinni
Trondsen segir að verðmætustu
veiðiréttindin séu í síldinni. Skip, sem
ekki séu bundin af því að landa afla
sínum á ákveðnum stöðum, seljist á
hærra verði en önnur. Togari með
þorskveiðiréttindi en undanþeginn
löndunarskyldu hafi í fyrra verið
seldur á 630 milljónir og sama verð
hafi fengizt fyrir togara með réttindi
til veiða á síld og makríl.
Trondsen byggir útreikninga sína
á því sem greitt var fyrir veiðirétt á
síðasta ári. Hann fullyrðir að það séu
stöðugt færri og færri útgerðarmenn
sem standi í viðskiptum með þessar
verðmætu heimildir. Þess vegna séu
veiðiheimildirnar sífellt að færast á
færri hendur. Það eigi sér mest stað
innan þess geira sem hafi leyfi til
veiða á síld og makríl. Meira en 40%
þeirra veiðiréttinda séu nú á Hörða-
landi, að mestu leyti í Austevoll, en sá
bær sé þekktur fyrir hæsta hlutfall
milljónamæringa í Noregi. Sam-
þjöppun af þessu tagi hefur ekki átt
sér stað í þorskveiðunum þar sem yf-
irvöld hafa lagt mikla áherzlu á að
veiðiheimildirnar haldist áfram í
sömu byggðarlögum.
„Að kaupa nýja kvóta mun kosta
mig ríflega þrjár milljónir (31,5 millj-
ónir íslenzkar) og ég hef ekki ráð á
því. Að auki er bæði kvótinn og verðið
á honum óvisst í framtíðinni. Breyt-
ingin sem Stórþingið hefur samþykkt
færir fólki mikil verðmæti. Ég óttast
það að aflaheimildirnar safnist fljót-
lega á fáar hendur og að eigendurnir
verði suðurfrá,“ segir Seljevoll í sam-
tali við Aftenposten.
Tekjurnar duga ekki
Sjómenn í Finnmörku njóta starfa
síns. Það eru sjómenn í öllum lifandi
ættliðum Seljevoll-fjölskyldunnar.
Sjálfur er hann skipstjóri á 17 metra
löngum bát og finnst starfið bæði
mikilvægt og skemmtilegt.
„En á síðustu árum hefur hagnað-
urinn horfið út úr greininni. Þrátt fyr-
ir að ég skuldi ekkert, duga tekjurnar
af veiðunum varla fyrir tryggingum,
viðhaldi, netum, olíu og öðrum út-
gerðarkostnaði. Það er nálægðin við
fiskimiðin sem veldur því að fólk býr í
þorpunum meðfram ströndinni. Væri
strandveiðiflotinn ekki til, væru held-
ur engar smábyggðir hér. Þegar
stjórnmálamennirnir vilja fækka sjó-
mönnum og draga úr afla, ættu þeir
að snúa sér að stóru verksmiðjutog-
urunum. Þeir leggja ekkert af mörk-
um til að viðhalda byggðinni. Það er
freistandi að hætta veiðum, en sonur
minn fær að velja hvort hann vill
verða sjómaður,“ segir Arnt Ronald
Seljavoll í samtali við Aftenposten.
Seldu aflaheimildir
fyrir tugi milljarða
Skip sem kostaði 790 milljónir var selt á 2,3 milljarða
króna með veiðiheimildum í síld og kolmunna í Noregi
Nú hefur verið rýmkað um framsal
aflaheimilda báta undir 28 metrum
að lengd í Noregi.
RANNSÓKNASTOFNUN fisk-
iðnaðarins (RF) og Sjávarútvegs-
skóli Háskóla Sameinuðu þjóðanna
(SSÞ) hafa gert samning um að RF
taki að sér að semja kennsluefni
fyrir háskóla í Víetnam sem tengist
vinnslutækni og gæða- og öryggis-
málum matvæla. Fjórir starfsmenn
RF fóru til Víetnams á vegum SSÞ
og vinna að námsefnisgerð fyrir
þarlenda háskóla. Yfirvöld í Víet-
nam óskuðu eftir samstarfi við Ís-
lendinga þegar Davíð Oddsson for-
sætisráðherra heimsótti landið á sl.
ári.
Undanfarin fjögur ár hafa verið í
gangi í Víetnam ýmis verkefni á
vegum SEAQIP (Seafood Quality
Improvement Program), sem er
rekið af sjávarútvegsráðuneyti Ví-
etnams og DANIDA, sem er þróun-
arhjálp á vegum Dana. Þessi verk-
efni hafa aðallega beinst að
gæðamálum og innleiðingu GÁ-
MES-kerfa í fiskvinnslunni.
Fjórir starfsmenn
Í ljós hefur komið að þörf er fyrir
bætta menntun á sviði fiskiðnaðar-
tækni og í heilnæmi matvæla hjá
starfsfólki sem starfar að gæðamál-
um innan fiskvinnslunnar í Víet-
nam. SEAQIP hafði samband við
Sjávarútvegsháskóla Sameinuðu
þjóðanna (SSÞ) varðandi gerð
námsefnis á þessu sviði. Þar sem
Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins
(RF) sér um þennan hluta námsins
hjá SSÞ var ákveðið að RF tæki
þetta verk að sér.
Fjórir starfsmenn RF fóru til Ví-
etnams í byrjun ágúst á síðasta ári
og unnu þar að undirbúningi náms-
efnis með hópum frá háskólanum í
Can Tho, háskólanum í Nha Trang
og starfsfólki SEAQIP. Vinna við
námsefnisgerðina er nú í gangi.
Þátttöku RF í verkefninu lýkur að
loknum fyrstu námskeiðunum í Ví-
etnam.
Heimsókn Davíðs kveikjan
Tumi Tómasson, skólastjóri Sjáv-
arútvegsskóla Háskóla Sameinuðu
þjóðanna (SSÞ), segir skólann hafa
verið í samstarfi við Víetnama í
nokkur ár og m.a. haft nemendur
þaðan. Í heimsókn Davíðs Oddsson-
ar forsætisráðherra til Víetnams í
apríl á sl. ári kom fram ósk frá
Víetnömum um aukin samskipti við
SSÞ og að námskeið á vegum skól-
ans yrðu haldin þar vegna gæða-
mála. Þegar forsætisráðherra Víet-
nams kom til Íslands í september
sl. var staðfest að af þessu yrði.
SSÞ fékk fjárveitingu til verkefn-
isins og voru fengnir til samstarfs
kennarar við SSÞ sem vinna hjá
Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins
og einnig fyrrverandi nemendur
skólans.
Tumi segir gífurlegan vöxt í sjáv-
arútvegi í Víetnam og til þess að
auka tekjur hans verði Víetnamar
eins og aðrir að auka verðmæti af-
urðanna.
„Sjávarútvegsskóli Háskóla Sam-
einuðu þjóðanna er verkefni sem
Háskóli Sameinuðu þjóðanna hefur
falið Íslendingum með samningum
við Íslendinga. Og þetta er hluti af
þróunaraðstoð okkar,“ útskýrir
Tumi. „Við njótum gífurlegs velvilja
í löndunum sem við vinnum með,“
bætir hann við, „en þar hafa menn
verið mjög ánægðir. Og það er ekki
síst vegna þess hve vel hefur verið
tekið á móti okkur hérna heima,
fyrirtæki, stofnanir og stjórnvöld
eru mjög velviljuð okkur.“
Bætir samkeppnishæfni
Sveinn Víkingur Árnason, verkefn-
isstjóri hjá RF, var einn fjórmenn-
inganna. Hann segir að Íslending-
arnir hafi aðallega unnið með
víetnömsku háskólafólki við verk-
efni SSÞ. „Verkefnið lýtur að því að
bæta samkeppnishæfni fiskiðnaðar-
ins,“ segir hann, „sérstaklega gagn-
vart mörkuðum í Evrópu og Banda-
ríkjunum.“ Í ljós hafði komið að
nám fyrir starfsfólk í fiskvinnslu-
húsum, sem vinnur við gæðaeftirlit,
var ekki nógu gott. „Þetta fólk hef-
ur fengið sína menntun við fisk-
vinnsluháskólana í Víetnam,“ segir
Sveinn Víkingur.
Námsefnið í háskólunum
„Aðilar sem við búum til námsefni
með eiga að halda námskeið fyrir
fyrrnefnt starfsfólk sem er búið að
fara í gegnum námið og vinnur í
iðnaðinum og síðan á að nota náms-
efnið til kennslu við víetnömsku há-
skólana í framtíðinni,“ segir hann.
Nú þegar eru um 60 verksmiðjur
í Víetnam sem mega selja fiskaf-
urðir á Bandaríkjamarkað og rúm-
lega 40 af þeim mega einnig selja á
markaði í Evrópu. Ætlunin er að
fjölga slíkum verksmiðjum í land-
inu.
Kenna Víetnömum gæðaeftirlit
TÆPLEGA 70% alls sjávarfangs í
heiminum koma frá Asíu. Víetnam
er í fjórða sæti þeirra Asíulanda sem
framleiða mest sjávarafurða, á eftir
Kína, Taílandi og Indlandi.
Stór landsvæði hafa verið lögð
undir fiskeldi og í kjölfar þess hefur
magn eldisfisks og verðmæti vaxið
hröðum skrefum.
Verðmæti útflutnings sjávaraf-
urða hefur tífaldast frá 1990. Á síð-
asta ári var fiskafli víetnamskra
skipa 1,434 milljónir tonna sem eru
60% af heildarframboði fisks í Víet-
nam.
Framleiðsla sjávarafurða í Víet-
nam er aðallega frosin rækja (um
50%), frosinn fiskur (um 15%) og
þurrkaðar vörur (um 10%). Stefnt er
að mikilli aukningu í rækjueldi á
næstu árum, úr 135 þúsund tonnum
árið 2002 í 200 þúsund tonn 2005.
Verðmæti útflutnings Víetnams á
sjávarafurðum jókst úr um 800 millj-
ónum Bandaríkjadala í um 1.700
milljónir á árunum 1997–2001. Á
sama tíma jókst hlutfall sjávaraf-
urða, sem fluttar eru til Evrópu og
Bandaríkjanna, úr 15% í 34%. Út-
flutningur til Japans dróst saman á
því tímabili, fór úr 50% í 26%.
Víetnam í fjórða sæti í Asíu
  

 !" # 
4
4
4
4

    
   
-&,& &
$% &

#1,&-

#"#
5&&,&
' &

#1,&-

#"
5&&,&
( &

#1,&-

#"
5&&,&
)
&

#1,&-

#"
5&&,&
 
4

4
4
4
4
4

4
 4

4

4
4

 4
&#6   $

!
!

!"
!
#

#!





 + & 7
3&!
8!
*  
19&
),
0'
+ 19&
),
0'
, 
19&
),
0'











































- ( .'./- ( .0%1'
// 2
 ( .
&#6 &#6 &#6 * + ,#-./
5. &
4
 !!*! /&, #
#-'#
),.&,* &.&
&#64*;

&#6 
&#6 ! #
.&,.&
<=&& $0+ * # 
5. & 4
 *!&, #.#+&!. &
4  !&!
*  &#6,,   !!*  &#6,,#
 
' ).
 ' ).
 ' ).
 
3 ).
1 )










#

!









#

!









#

!









#

!









#

!