Morgunblaðið - 10.07.2003, Page 4


 

#
#$#
%
 

#
#$ %
  

#
#$ %
 

#
#$ %

# &'(
)&'(
*+,'*
-'&
+'+
)&.')
))')
)/'(
)&-'(
&'+
*'&
)-+'(

 
&')
&)
&($
&#'
&#)
&(
#)
#$
&
($
$
(&
, -   , - .



0
"1
21
/#  3
 
  0 
3
 
  1#
3
 
  *+4
*+4
**4
*44
)/4
)&4
)+4
)*4
)44
)&4
)+4
)*4
)44
/4
&4
+4
*4
4
)&4
)+4
)*4
)44
/4
&4
+4
*4
4
+44
-(4
-44
*(4
*44
)(4
)44
(4
4

   *  
 
   
 
+* 

 , 
  

#5

#5

#5

  !" #$%
%/*'(
11
 1


6
/#7 #
 6

*/)
#5

' 8)&&

#5


)++
#5

1
#

9:
&   "'(%
%),+'- 1


6 *.#
#1),-')1
 )4*
#5

  
*  *
 *  
-
  2
-4&
*((
;
*4+
)&4
)-+
;
)&4
)*/
#'  #$  #  #  ##  #(  #'  #$  #  #  ##  #(  #'  #$  #  #  ##  #(  #'  #$  #  #  ##  #(  #'  #$  #  #  ##  #( VANDI kvótalausra eða kvótalítilla báta hefur verið mikill
undanfarin misseri vegna þess hve þorskkvótinn hefur verið lítill
og vegna þess hve margar tegundir eru komnar inn í kvótann.
Fyrir vikið hefur verð á aflaheimildum hækkað upp úr öllu valdi
og leigan sömuleiðis. Þessir bátar hafa verið eða gætu verið leið-
in inn í sjávarútveginn fyrir unga menn, en verð á veiðiheimild-
um er það hátt að segja má að tugi og jafnvel hundruð milljóna
króna þurfi til að komast af stað. Slíkar upphæðir liggja ekki á
lausu og hátt vaxtastig og sterk króna bæta ekki úr skák.
Endurnýjun hlýtur að þurfa að vera einhver í útgerð eins og
öðrum atvinnugreinum. Til þessa hafa menn átt nokkuð greiða
leið inn, sérstaklega aftur, í gegnum smábátakerfið, en nú hefur
verið þrengt að því líka, enda hefur hlutur smábátanna vaxið gíf-
urlega á undanförnum tveimur ára-
tugum og menn þar snúa sér í aukn-
um mæli að því að verja núverandi
hagsmuni sína.
Þegar möguleikinn opnaðist fyrir
því að hefja útgerð án þess að hafa fengið úthlutað aflaheimild-
um, heldur með því að kaupa þær og/eða leigja, í kjölfar Valdi-
marsdómsins svokallaða, fjölgaði mjög í flotanum og margir fóru
að gera út. Áður gátu menn sótt í keilu, löngu, lúðu, skötusel og
fleiri tegundir utan kvóta. Svo er ekki hægt lengur og allir eru
háðir leigumarkaðnum. Það má spyrja sig til hvers sé verið að
binda í kvóta tegund eins og skötusel, þegar kvótinn hefur ekki
náðst. Þeir sem hafa fengið kvótann sjá sér ekki hag í að sækja
heimildir sínar. Af hverju mætti ekki hugsa sér að gefa veiðar
frjálsar þegar kvótinn næst ekki? Þar væri leið inn fyrir unga,
kappsama menn, sem gætu smám saman aflað sér fjár með þess-
um veiðum til kaupa á frekari aflaheimildum í öðrum greinum.
Það þarf að ná sátt í sjávarútveginum, en þeir sem vilja inn
eða vilja auka hlutdeild sína, verða að gera sér grein fyrir því að
til að svo verði, verður einhver að láta eitthvað af hendi. Það
hlýtur að orka tvímælis að taka af einum hópi og færa til annars.
Smábátaflotinn hefur þegar aukið hlutdeild sína verulega á
kostnað annarra og um það er takmörkuð sátt. Stefni hugur
þeirra til ennfrekari aukningar hlutdeildar sinnar með því að
njóta bæði ákveðins hluta byggðakvótans og línuívilnunar, gætu
menn verið að seilast fulllangt. Aukningin yrði tekin af öðrum,
sem örugglega myndu ekki sætta sig við slíkt. Öll helztu hags-
munasamtök í sjávarútvegi, nema Landssamband smábátaeig-
enda, hafa lýst sig mótfallin bæði byggðakvóta og línuívilnun.
Um þær leiðir ríkir því engin sátt. Það virðist felast í því lítil sátt
ef útgerðarflokkarnir berjast sín á milli í stað þess að sameinast
um lausnir. Ef einhugur er
ekki innan raða þeirra sem
við sjávarútveginn starfa,
getur hann ekki komið fram
sem sterkt, sameinað afl sem
hefur mátt til þess að byggja
sér það rekstrarumhverfi sem
sjávarútvegurinn á skilið og
þarfnast.
BRYGGJUSPJALL Hjörtur Gíslason
Það þarf að ná sátt
í sjávarútveginum
Ætti að gefa veiðar
frjálsar þegar
kvótinn næst ekki?
hjgi@mbl.is
kg á hvert tonn. Köfnunarefnisúr-
gangur hefur verið talinn orsök þör-
ungabreiða víða við strendur sem
leiðir til súrefnisskorts í sjónum.
Mengunarslysum fjölgar
Heimildarmenn blaðsins í fiskeldis-
geiranum segja að mögulegt sé að
rækta 30.000 tonn af þorski og 10.000
tonn af öðrum botnfiski árlega innan
tíu ára. Því er einnig spáð að árið
2030 sé líklegt að botnfiskeldi verði
umfangsmeira en laxeldi er nú
(150.000 tonn árið 2002).
Þrátt fyrir að upplýsingar um
mengunarslys í ám og vötnum af
Í SKOTLANDI eru menn orðnir
áhyggjufullir vegna vaxandi þorsk-
eldis til þess að mæta minnkandi
þorskveiði. Að sögn skoska dagblaðs-
ins The Scotsman er óttinn mestur
við mengun í ám og stöðuvötnum.
Eldi þorsks, lúðu og ýsu mun fær-
ast í vöxt, segir í blaðinu, en því er
haldið fram að þorskeldi stuðli að
helmingi meiri úrgangi en laxeldi.
Úrgangurinn sé losaður í nærliggj-
andi firði þar sem hann geti ógnað
viðkvæmu lífríkinu. Í blaðinu segir að
samkvæmt rannsóknum skili hvert
tonn ræktaðs lax 48,2 kg af köfnunar-
efni út í umhverfið en þorskeldi 72,3
völdum fiskeldis sýni fram á tvöföld-
un á síðasta ári styður Umhverfis-
stofnun Skotlands (The Scottish
Environment Protection Agency)
aukið fiskeldi. Talsmaður skosku um-
hverfisstofnunarinnar segir að magn
úrgangs á tilteknum svæðum verði
tekið með í reikninginn þegar úthlut-
að verði leyfum til fiskeldis í framtíð-
inni.
Mögulegt að rækta 30.000 tonn af þorski
og 10.000 tonn af öðrum botnfiski
Í JÚNÍHEFTI Seafood Business,
bandarísks tímarits um sjávarfang,
er fjallað um þá neikvæðu umræðu
sem verið hefur í Norður-Ameríku
um laxeldi og sterkar fullyrðingar
um skaðsemi þess fyrir bæði neyt-
endur og náttúru.
Andstæðingar fiskeldis í Banda-
ríkjunum og þeir sem halda fram
óæskilegum áhrifum þess á náttúr-
una hafa sameinast í samtökum ell-
efu umhverfisverndarsamtaka sem
nefnast Coastal Alliance for Aqua-
culture Reform (CAAR) og fer mikið
fyrir m.a. í fjölmiðlum vestra.
Farmed and Dangerous (Alinn og
hættulegur) er heiti baráttu sem
samtökin hafa staðið fyrir frá síðasta
hausti þar sem neytendur eru m.a.
hvattir til þess að sniðganga matvör-
ur framleiddar úr eldislaxi.
Seafood Business tók saman fimm
staðhæfingar sem CAAR hefur
hamrað á í baráttunni og leitaði út-
skýringa á þeim hjá opinberum
stofnunum, fiskeldisiðnaðinum og
síðast en ekki síst vísindamönnum.
Tilbúin litarefni
1. fullyrðing: „Fæði laxa inniheldur
ekki náttúruleg litarefni og því er
fiskkjöt eldislax gráleitt og ólystugt
á að líta. Til þess að gera framleiðsl-
una markaðsvænni setja sumir fram-
leiðendur tilbúin litarefni í laxafóð-
ur.“
Staðreyndir: Umrædd litarefni
eru astaxanthin og canthaxanthin
sem eru af flokki karótína, sem eru
litarefni í ýmsum matvælum, m.a.
gulrótum, sem mannslíkaminn vinn-
ur úr A-vítamín. Bæði eru náttúruleg
efni nauðsynleg fiskinum og gefa
fiskholdinu rauðan litblæ.
Villtur lax fær þessi litarefni úr
átu og öðrum smákrabbadýrum
sem hann nærist á en al-
gengast er að eldislaxi
sé gefið tilbúið litarefni
sem sett er í fóðrið.
Astaxanthin og
canthaxanthin eru fram-
leidd á sama hátt og vítamín fyrir
mannfólkið. Efnafræðileg gerð nátt-
úrulegra og tilbúinna astaxanthin og
canthaxanthin er eins. Matvæla- og
lyfjaeftirlit Bandaríkjanna (Food
and Drug Administration, FDA)
leyfði notkun þeirra hvors um sig í
laxafóður árin 1995 og 1998.
Í janúar sl. minnkaði Evrópusam-
bandið leyfilegt hámark canth-
axanthin í fóðri laxa um meira en tvo
þriðju eftir að rannsókn benti til að
inntaka þess í stórum stíl skemmdi
sjónhimnu manna. Að sögn vísinda-
manna þyrfti að borða 12 kíló af eld-
islaxi á dag í nokkrar vikur til þess að
svo færi.
Canthaxanthin er t.d. notað í kjúk-
lingafóður til þess að skerpa gulan
húðlit hænsnanna og gefa eggja-
rauðu fallegri lit. Matvæla- og lyfja-
eftirlitið bandaríska hefur ekki gefið
út ráðleggingar um hámarksdag-
skammt astaxanthin.
Aðskotaefni/mengun
2. fullyrðing: „Rannsóknir benda til
að í eldislaxi sé meira magn PCB
(polychlorinated biphenyls) en í villt-
um laxi. Þessi aðskotaefni geta vald-
ið krabbameini, of háum blóðþrýst-
ingi, heilablóðfalli, raskað
ónæmiskerfinu og dregið úr frjó-
semi.“
Staðreyndir: Rannsóknin sem vís-
að er til er frumrannsókn gerð árið
2001 af meðlimi í CAAR-samtökun-
um. Í niðurstöðum hennar er gefið til
kynna að laxafóður innihaldi mögu-
lega hættulegt magn af PCB og öðr-
um aðskotaefnum. En að sögn Charl-
es Santerre, aðstoðarprófessors í
matvælafræði við Purdue-háskóla
[þekktur matvælaháskóli], er rann-
sóknin ómarktæk vegna óvísinda-
legra og ónákvæmra vinnubragða.
Samkvæmt gögnum frá Alþjóðaheil-
brigðismálastofnuninni (World
Health Organization, WHO) er
magn aðskotaefna í eldislaxi og villt-
um laxi nánast það sama og langt
undir hættumörkum.
PCB finnst nánast í öllum matvæl-
um, sérstaklega þeim sem innihalda
dýrafitu. Til þess að vernda neytend-
ur hafa verið sett ákveðin mörk og að
sögn Santerre er magn PCB í eldis-
laxi langt undir mörkum. [Í íslenskri
reglugerð um aðskotaefni er sett
ákveðið hámarksgildi sem er 0,2 fyr-
ir fisk og fiskvöru en í fyrrnefndri
rannsókn sem CAAR studdist við
var gildið 0,05 sem verður að teljast
töluvert undir mörkum þó að CAAR
hafi fullyrt hið gagnstæða.]
Fúkalyf
3. fullyrðing: „Fúkalyf eru notuð í
laxeldi til þess að varna sjúkdómum.
Leifar þeirra geta borist í neytendur
og stuðlað að ónæmi þeirra gagnvart
fúkalyfjum og rutt brautina fyrir
bakteríur ónæmar fyrir fúkalyfjum.“
Staðreyndir: Atlantshafslaxi sem
er alinn í kvíum eru gefin fúkalyf til
þess að koma í veg fyrir fisksjúk-
dóma. Neytendur ættu að vera á
varðbergi gagnvart leyfum fúkalyfja
í matvælum vegna þess að þau geta
stuðlað að ónæmi sjúkdómsvaldandi
örvera í
mannslík-
amanum gagnvart fúkalyfjum. En
leyfar fúkalyfja í eldislaxi finnast
ekki á þeim tímabilum þegar fyrir-
mæli eru um að minnka lyfjagjöfina
til fisksins.
[Á Íslandi er notkun fúkalyfja
bönnuð í fóður eldisfiska nema að
ráði dýralæknis og undir hans eftir-
liti. Notkun fúkalyfja er nánast horf-
in í fiskeldi í Evrópu og víðast hvar
annars staðar. Í Bresku-Kólumbíu
hafa fúkalyf verið notuð síðustu tvö
ár undir ströngu eftirliti vegna stað-
bundinna sjúkdóma í eldisfiski þar.]
Næring
4. fullyrðing: „Rannsóknir gefa til
kynna að eldislax sé ekki eins hollur
og villtur lax.“
Staðreyndir: Hin bandaríska
hjartavernd (The American Heart
Association) mælir með að fullorðnir
borði a.m.k. tvisvar sinnum í viku
hverri fiskmeti, sérstaklega fisk sem
inniheldur mikið af omega-3 fitusýr-
um, t.d. makríl, silung, síld, sardínur,
túnfisk og lax, bæði villtan og alinn.
Magn omega-3 fitusýra er ekki
minna í eldislaxi en þeim villta. Magn
omega-3 í laxi er mismunandi eftir
stofnum. Atlantshafslaxinn er ríkari
Staðleysustafir og
staðreyndir um lax
af þeim en allir fimm stofnar Kyrra-
hafslaxins. Í sérhverjum laxastofni
er mismikið af mettuðum, ómettuð-
um og fjölómettuðum fitusýrum. Atl-
antshafslaxinn er feitastur laxa,
heildarfitumagn 10,8 grömm.
Flóttafiskar
5. fullyrðing: „Síðan árið 1988 hefur
meira en ein milljón eldislaxa sloppið
úr kvíum í Kyrrahafið [skv. uppl. frá
laxeldisbændum]. Sérfræðingar
segja að talan sé mun hærri. Atlants-
hafseldislaxinn keppir við villtu
stofnana um umráðasvæði og vitað
er að hann étur hrogn og seiði villta
laxins … og hinn framandi lifir af í
náttúrunni.“
Staðreyndir: Á tímabilinu 1991 til
15. apríl 2002 slapp um ein milljón
Atlantshafslaxa úr kvíum í Bresku-
Kólumbíu og Washington-ríki skv.
opinberum gögnum. En tala laxa
sem sluppu lækkaði stöðugt, árið
1999 sluppu rúmlega 150.000 fiskar
en árið 2001 voru þeir 30.000 þó að
mikil aukning hefði orðið í eldinu á
þeim tíma. Fulltrúar opinberra vís-
indastofnana í Bandaríkjunum og
Kanada fullyrða að mjög lítil hætta
sé á að Atlantshafslax sem hafi
sloppið úr kvíum muni ógna villtum
stofnum í ám á norðvesturströnd N-
Ameríku. Atlantshafslax er mjög lít-
ill hluti laxfiska í Bresku-Kólumbíu
skv. gögnum frá ráðuneyti landbún-
aðar, matvæla og fiskveiða þar.
Fjöldi rannsókna bendir einnig til
þess að Atlantshafslax þrífist ekki
vel innan um aðra laxastofna og ekki
hefur tekist að sanna með rannsókn-
um að hann lifi á öðrum villtum
laxastofnum.
Morgunblaðið/RAX
Áhyggjur af auknu
þorskeldi í Skotlandi