Morgunblaðið - 21.08.2003, Blaðsíða 4

#
#$#
%

#
#$ %
 
#
#$ %
 
 #
#$ %
 &'&
(')
*)&'+
*,'-
.'*
*/,'.
,',
*('+
(0'-
*',
*'+
,,'-

"$
!
$
"
#$

$
%
!
!
!#


 





1
"2
32



4
 
  4
 
  
4
 
  )(+
)(+
))+
)++
*0+
*-+
*(+
*)+
*++
*-+
*(+
*)+
*++
0+
-+
(+
)+
+
*-+
*(+
*)+
*++
0+
-+
(+
)+
+
(++
,/+
,++
)/+
)++
*/+
*++
/+
+

 
 *
 /
 
 1 2*   3  

#5

#5

#5


 
 
%
$
 
 
 
 
%
$
 
 
 
 
%
$
 
 
 
 
%
$
 
 
 
 
%
$
 

 
%,**',
22
 2


 
*0#
6#
 
)*+
#5

' 0&

#5


*()
#5

2#

78

    ! 
%*,,', 2


9 ,,#
#2**('.
2
 *+(
#5



&'-2
 /(
#5

  
* 

 * 

 * 

 
4 


 )0+
*.0
*.)
*).
0&
/*
),/
*(+
/*
UMRÆÐAN um umhverfisvottun á sjávarafurðir helduráfram, en nær reyndar litlu flugi. Tilraunir Marine Stew-ardship Council hafa enn sem komið er skilað litlum ár-angri. Segja má að eina umtalsverða vottunin séu hok-
inhalaveiðarnar við Nýja Sjáland. Ákvörðun Nýsjálendinga um að
ganga þar til liðs við MSC byggðist fyrst og fremst á því að
tryggja betri aðgang að markaðnum í Evrópu fyrir hokinhalann
þar sem hann er tiltölulega lítt þekktur fiskur og þarfnast því
mikillar vinnu við markaðssetningu.
Það er í raun eðlilegt að tilraunir MSC skili sér hægt, einkum
vegna náinna tengsla við náttúruverndarsamtökin WWF og risa-
samsteypuna Unilever. Framleiðendur sjávarafurða um víða ver-
öld vilja trauðla framselja slíkt vald
sem umhverfismerkingar geta verið
til stofnunar með svona tengsl. MSC
getur nefnilega breytt viðmiðunum
sínum þegar það kann að henta, þar
sem ákvæði eru í reglum þess að
endurskoða skuli vottun á fimm ára
fresti. Sú óvissa að leikreglunum
kunni að vera breytt hræðir framleiðendur, líkt og endurskoðun
hinnar sameiginlegu fiskveiðistefnu Evrópusambandsins hræðir
Íslendinga og Norðmenn. Það er ekki hægt að tryggja neitt til
framtíðar.
Annar þáttur sem mælir gegn umhverfisvottun er að hana er
hægt að nota sem viðskiptahindranir, sem myndu þá fyrst og
fremst bitna á þróunarlöndunum, sem mörg hver eru mjög háð
útflutningi á fiski úr eldi og veiðum. Eigi umhverfisvottun að
koma til verður þar að vera um óháðan aðila að ræða sem setur
viðmið sem byggjast á alþjóðlegum markmiðum um stjórnun fisk-
veiða og sjálfbæra nýtingu auðlindanna. Líklega er enginn betur
til þess fallinn en Landbúnaðar- og matvælastofnun Sameinuðu
þjóðanna.
Svo má auðvitað spyrja hvort nokkuð sé með umhverfismerk-
ingar að gera. Þær geta hugsanlega skilað hærra verði fyrir af-
urðirnar á mjög takmörkuðum markaðssvæðum, því neytendur
leggja fyrst og fremst áherzlu á ódýrar og jafnframt góðar afurð-
ir. Það er liðin sú tíð að fiskveiðiþjóðir heims stundi rányrkju í eig-
in lögsögu. Allar kappkosta þær að nýta auðlindina á sjálfbæran
hátt til að fá sem mest úr úr henni til langs tíma litið. Það gera
þær með því að byggja á þeim vísindum sem hægt er að beita við
mat á stofnstærð fiska og vexti og viðkomu þeirra. Betur er ekki
hægt að gera. Er þá ekki alveg óþarfi að vera með eitthvert appa-
rat sem lætur framleiðendur fá merkimiða sem á að sýna það, sem
hvort eð er er verið að gera? Eða er þess þörf sem vörn gegn lyg-
um og þvættingi þeirra umhverfisverndarsamtaka sem lengst
ganga?
BRYGGJUSPJALL Hjörtur Gíslason
Er óþarfi að
umhverfismerkja?
Framleiðendur
sjávarafurða um
víða veröld vilja
trauðla framselja
slíkt vald
hjgi@mbl.is
SÍFELLT fleiri fyrirtæki sækj-
ast nú eftir vottun á því að þau
tengist sjálfbærum fiskveiðum, að
þau stuðli að verndun fiskistofna,
framleiði afurðir samkvæmt ISO-
stöðlum eða fari að umhverfisvið-
miðunum. Þess háttar vottunum er
beint að neytendum sem vilja taka
meðvitaðar ákvarðanir við kaup á
matvælum. Enn sem komið er er
galli á gjöf Njarðar, þar sem neyt-
endur vita ekki hvað stendur að
baki skrautlegum merkingum af
ýmsu tagi.
Umræða í nokkur ár
Umræða um umhverfismerk-
ingar hefur staðið í nokkur
ár, en árið 1996 mótuðu
World Wide Fund for
Nature, WWF og
Unilever samsteypan
sameiginlega stefnu í
þessum málum sem
leiddi til stofnunar
Marnie Stewar-
dship Council í
febrúar 1997.
Markmiðið
var umhverf-
isvottun á fisk-
afurðir um heim
allan. MSC telur
sig ekki teljast til
friðunarsamtaka, þar
sem áherzlan er lögð á
efnahagslega þætti, þann-
ig að markaðurinn sjálfur
þrýsti á að sjávarútvegurinn
yrði rekinn á sjálfbæran hátt.
MSC tekur saman alla hlekki í
virðisaukakeðjunni, frá veiðum
og vinnslu til kaupenda, hvort sem
þar er um að ræða neytandann,
smásalann eða veitingahúsið. Til
að öðlast vottun MSC þarf að upp-
fylla þau viðmið, sem samtökin
settu sér árið 1997, en viðmiðunum
er einnig breytt eftir því sem talið
er þurfa.
Tvær leiðir
Það eru tvær leiðir til að fá vottun
MSC. Einfaldari leiðin, sem einnig
kostar ekkert, er að skrá sig og
lýsa yfir opinberlega stuðningi við
MSC og að farið sé eftir viðmið-
unum samtakanna. Meðal þeirra
fyrirtækja, sem hafa skráð sig
þannig eru svissneska smásölu-
keðjan Migros og þýzka sjávarút-
vegsfyrirtækið Nordsee.
Hin leiðin, og sú flóknari er að
sækja um vottun hjá MSC. Þá
munu fyrirtæki, sem hafa verið
valin af MSC fengin til að gera út-
tekt á stöðu viðkomandi fyrirtækis
og getur það tekið allt að einu ári.
Í úttektinni felast eins konar yf-
irheyrslur, heimsóknir sérfræð-
inga, úttekt á stjórnun og upp-
byggingu, stöðu fiskistofna og
fiskveiðistjórnun. Að því loknu
fæst vottun, séu skilyrðin öll upp-
fyllt. Þetta þarf svo að endurskoða
á fimm ára fresti.
Lítil vottun
Til þessa hafa mjög fáar fiskveiðar
fengið vottun, en meðal þeirra eru
þó veiðar á humri við Ástralíu,
hokinhala við Nýja-Sjáland, lax-
veiðar við Alaska og veiðar á
Thames Blackwater síld.
MSC er tiltölulega ungt, en
bjartsýnar spár gera ráð fyrir því
að fjöldi annarra fiskveiða eigi eft-
ir að bætast í hópinn. Ekki liggur
opinberlega fyrir hvort einhverjar
umsóknir liggi fyrir og þá hve
margar, því vottunarstofurnar
vinna mat sitt í kyrrþey og þurfa
ekki að láta MSC vita neitt fyrr en
niðurstöður liggja fyrir.
Í ljósi þess hve margir uppfylla
nú ISO og CE staðla, gera margir
ráð fyrir því að MSC vottunum
eigi eftir að fjölga. Það er svo end-
anlega undir neytandanum komið
hvort hann telur MSC merk-
inguna, merki um gæði og trygg-
ingu fyrir því að um sjálfbærar
fiskveiðar sé að ræða og velur því
frekar vottaðar afurðir en aðrar.
Skortir þekkingu
Því er hins vegar
þannig farið að
neytendur
geta ekki
tekið ígrund-
aðar ákvarðanir
um kaup, nema þeim
séu viðmiðanir og mark-
mið MSC kunn. Vafalítið tek-
ur það langan tíma því neytendur
vita yfirleitt ekki hvað stendur að
baki hinum bláa fiski MSC. Það er
svo aðeins til að rugla fólk í ríminu
að Grænfriðungar hafa deilt á
MSC fyrir að hafa ekki varúðar-
regluna að leiðarljósi og votta fisk-
veiðar, sem eru stundaðar úr
stofnum sem eru ofveiddir, en
uppbygging þeirra er hafin á ný.
Loks hefur verið deilt á MSC fyrir
að hafa of marga stjórnarmenn úr
röðum sjávarútvegsfyrirtækja,
sem leiðir til þess að sjávarútveg-
urinn stjórni sé sjálfur.
Skref í rétta átt
Tilraunin til að nálgast fiskivernd
og sjálfbærar fiskveiðar, gegn um
markaðinn með því að virkja neyt-
andann er vafalítið skref í rétta
átt. Til þessa hafa félagslegir og
vistfræðilegir þættir ekki haft nein
áhrif á verðið á fiskafurðum. Og
það sem meira er, ofveiði og ódýrt
vinnuafl hefur skapað meiri hagn-
að en ella og neytendur sem leggja
mesta áherzlu á ódýran mat, vita
lítið sem ekkert um félagsleg áhrif
og ofveiðina. Þetta er þó að breyt-
ast núna og sjávarútveginum er í
vaxandi mæli fyllilega ljóst hvaða
ábyrgð hvílir á herðum hans við
nýtingu sameiginlegra auðlinda
hafsins.
Bæta hvort annað upp
Þrýstingurinn sem er á fiskveið-
arnar nú er af ýmsum toga svo
sem skorti á hráefni, hækkandi
verði og gagnrýni neytenda og
fjölmiðla. Markmið MSC er að
leysa flókið vandamál í fiskveiðum
með þátttöku allra sem við söguna
koma.
MSC og ISO 14000 gæðastaðall-
inn bæta hvort annað upp. ISO
14000 tekur til umhverfisþátta við
vinnslu fiskafurðanna, en MSC
snýr að veiðunum. Viðmiðin byggj-
ast á þeim grundvallarreglum sem
koma fram hjá Sameinuðu þjóð-
unum og hvernig staðið skuli að
ábyrgum fiskveiðum, viðmið fyrir
fiskeldi skortir enn.
Viðmiðanir og vottanir af þessu
tagi ganga þó ekki alveg upp nema
þróunarlöndin gangist undir slík
viðmið líka. Þau skortir hins vegar
oft fé og raunverulega vilja til að
setja slík viðmið og fylgja þeim
eftir. Þeim er hins vegar nauðsyn-
legt að gera slíkt, því skortur á
vottun um sjálfbærar veiðar og
vistvæna vinnslu getur hamlað við-
skiptum með sjávarafurðir þeirra.
Vaxandi vottun
Það virðist ljóst að vottun um
sjálfbærar veiðar og vistvæna
vinnslu verður vaxandi í framtíð-
inni. Orkunotkun og ýmsir fé-
lagslegir þættir geta svo bætzt við
og neyt-
endur
munu í
auknum
mæli velja á milli vottaðra afurða
og óvottaðra. Dæmi um vottun
sem hefur skilað miklum árangri
eru samtökin MAC, sem votta sölu
á skrautfiskum. Þau hafa náð út-
breiðslu um allan heim.
Það getur hins vegar ruglað
neytendur í ríminu hve margir að-
ilar fást við alls konar vottun. Við-
miðanir eru mismunandi milli
landa og vottunarfyrirtækja. Fyrir
vikið eru möguleikar vottunar
langt frá því að vera nýttir í
þróuðu löndunum. Til að vottunin
skili árangri þarf hún að vera sam-
ræmd og líklega er bezt að vott-
unarfyrirtækins séu sem fæst.
Hvort MSC og ISO 14000 séu svo
réttu viðmiðanirnar og merking-
arnar skal ósagt látið.
Byggt á Eurofish Magazine.
Vottun á fiskafurðir
vex fiskur um hrygg



     

 


!
 "


3 ! %! +5

#$  #

3 # +5

! 


3 # %" +5

!$ 3 "% +5

#"# $
!%
3 $ +5

" #
!&%

3 "%% +5

$ " '(
& 3 "!$! +5

$  )*


+*
3 "$ +5


,


+*
3 !%"! +5

"!#" -%

3 "$ +5

" . 3 "%% +5

## ! #/
3 !!#" +5

##! #
01

3 ! +5

 ' 

3 6
#  +5
#! 
 


 

  
 

%

3 ###
+5

""