Pressan - 14.12.1989, Síða 4

4
Fimmtudagur 14. des. 1989
Það er orðið dimmt um hádegið,
áður en það nær að verða bjart. Ef
ekki væri fyrir armbandsúrin og
stofuklukkurnar myndu dagarnir
renna saman í eitt við næturnar eins
og mismunandi grátt í stað þess að
skipta litum svo skil megi verða. í
stofum og herbergjum hverskonar
situr fólk og enginn á ferli, allir eiga
frí og súkkulaðið á borðum í litlum
skálum og á veggjunum eru myndir
af jólasveinum frá ýmsum tímum og
jólaljós í gluggum. Fyrir innan ríkir
friðsemdin ein, í hverjum stól og
hverjum sófa situr mannvera og háir
glímu við andann, ferðast um lang-
an veg í huganum, til hátíðabrigða
er komin klassísk plata á fóninn.
Ekkert óvænt getur gerst, engin tek-
ur skyndilega ákvörðun, skarkali
hvunndagsins getur allt eins aldrei
hafa verið til. I hverri hendi situr
bók. Það eru engin jól án bóka.
IVannski eru jólin orðin eins og
styrjöld. Milli kaupandans og selj-
andans. Kaupandinn reynir í lengstu
lög að láta ekki hafa áhrif á sig, selj-
andinn reynir hvað hann getur að
hafa áhrif og svo togast þeir á yfir
búðarborðið eftir af hafa háð lang-
vinna strategíska baráttu í gegnum
sjónvarpsauglýsingarnar þar sem
hvert lýsingarorðið á fætur öðru
missir gildi sitt. Stórkostlegt er orðið
frumstig af meiriháttar og frábær í
besta falli miðstig af einstaklega op-
inská þegar rætt er um bækur.
Og það virðist sem einstaklega op-
inská sé það besta sem hægt er að
vera um þessar mundir. Stjórnmála-
menn í fullu fjöri æða út á ritvöllinn,
eru að tjaldabaki í 40 ár eins og þeir
búi yfir einhverri vitneskju um opin-
berar athafnir sem enginn annar
hefur nokkurntíma heyrt getið um.
SOLLA BOLLA OG
TÁMÍNA
Eftir Elfu Gísla og Gunnar Karlsson
IÐUNN hefur gefið út nýja barnabók eftir Elfu Gísla og Gunnar Karlsson. Heitir
hún Solla bolla og Támína, en þær stöllur sem bókin fjallar um eru eflaust mörg-
um börnum að góðu kunnar úr sjónvarpinu.
Sagan segir frá því, hvernig Solla og Támína kynnast og verða vinkonur. Þær
bralla ýmislegt saman sem stundum veldur alls konar misskilningi, en það gerir
bara ekkert til því að þær skemmta sér ágætlega og eiga saman dálítið leyndar-
mál sem enginn veit. En það er aldrei að vita hvað getur gerst þegar stóratáin
vill fá að ráða ferðinni!
Solla bolla og Támína er bráðskemmtileg bók, prýdd fjölda litskrúðugra
mynda eftir listamanninn Gunnar Karlsson.
IÐUNN
SVAÐASTAÐA-
HROSSIN
Uppruni og saga, li bindt, eftir Anders Hansen,
i þessu bindi er haldiö áfram að rekja sögu þessa merka hrossakyns sem er
nú útbreiddasti stofninn innan islenska hrossastofnsins. í fyrra bindinu, sem út
kom fyrir ári, var saga Svaðastaðahrossanna rakin allt frá miðri 1R öld. Nú er
haldið áf ram þar sem f rá var horfið og getiö margra þekktustu gæðinga og stóó-
hesta iandsins.
Ritverkiö um Svaðastaðahrossin er þegar orðið grundvallarrit um islenska
hrossarækt. Ritverkið geymir hafsjó af upplýsingum um menn og hesta sem
aldrei hafa birst opinberlega áður. Bækurnar eru því í senn skemmtileg lesning
og ómissandi uppsláttarrit fyrir alla þá sem áhuga hafa á íslenska hestinum.
Bókin er unnin i isafoldarprentsmiðju hf.
ÍSAFOLD
STEFNUMÖTIÐ
íslensk njósnasaga eftir Agnar Þórðarson.
Agnar Þórðarson hefur um langt skeið verið í fremstu röð íslenskra rithöfunda,
en um þessar mundir eru fjörutíu ár síðan fyrsta bók hans, Haninn galar tvisvar,
kom út. Agnar er einnig kunnur fyrir leikrit sín, bæði leiksviðsverk og útvarpsleik-
rit.
Stefnumótið er spennandi njósnasaga og er Reykjavík nútímans aðalsögu-
sviðið, en Agnar hefur valið Reykjavík sem sögusvið flestra verka sinna. Sagan
hefst í boði hjá Popoff, sendiherra Sovétríkjanna á íslandi. Hinum megin við
Tjörnina er sendiráð Bandaríkjanna og liggja rætur atburðanna þar á milli. At-
burðir síðustu ára, bæði innanlands og utan, koma við sögu og spennan eykst
eftir því sem örlaganornirnar spinna vef sinn.
Stefnumótið er 223 blaðsíður. Bókin er prentunnin i Prentstofu G. Benedikts-
sonar en kápu hannaði Auglýsingadeild Frjáls framtaks hf.
FRJÁLST FRAMTAK
Kannski eru jólin orð-
in eins og styrjöld.
Milli kaupandans og
seljandans.
Orðhvatir menn biðjast afsökunar á
því sem þeir hafa gert eða sagt og
svo eru felldir dómar. Þessi var linur
og blauður og kom í bakið á mönn-
um, þennan var ekki hægt að nota
til neins og þess vegna var fundin
handa honum staða þar sem hann
gerði hvað minnst ógagn. Eins og
stjórnmál séu álíka merkileg og
firmakeppni í fótbolta þar sem
svarti sauðurinn er settur í framlín-
una af því þar gerir hann örugglega
ekki sjálfsmark.
Einhver taugatitringur grípur um
sig á ákveðnum stöðum í þjóðfélag-
inu, menn óttast einkunnina sem
bókahöfundarnir gefa þeim í opin-
skáu ævisögunum og viðtalsbókun-
um og endurminningaritunum.
Sendiherrafrú spilar út og finnur sig
knúna til að segja öðru fólki frá því
í bók að maðurinn hennar hafi verið
öðruvísi en hann átti að vera. Fræg-
ur ferðaskrifstofukóngur neyðist til
að benda þjóðinni á að hann sé alls
ekki sá sem hún hefur haldið hann
vera.
I fjölskylduboðum eru þetta bæk-
urnar sem eru ræddar. Enginn vill
kaupa þær handa sjálfum sér en
vandlega passað upp á að kaupa
þær handa einhverjum nánum ætt-
ingja svo hægt sé að fá afhjúpanirn-
ar lánaðar. Eins og rándýrt gians-.
tímarit sem allir sjá en enginn les.
Svo eru þessar bækur gleymdar —
engum dettur i hug um þessi jól að
gefa sögu um ristilbóigur fyrrver-
andi fréttastjóra í jóiagjöf. Hvað þá
heldur söguna um Höllu Linker sem
var einskonar ævinýri í útlöndum
með eiginmanni sem bjó yfir illri
lund og ótuktarskap. Strax í janúar
eru þetta orðnar gamiar fréttir á
gulnuðum blööum.
En svo er það þannig að þrátt fyrir
ótrúlegan áhuga íslendinga á ís-
lendingum og einkalífi þeirra er allt-
af einn erlendur höfundur sem seiur
betur en þeir íslensku. Þessi maöur
er að vísu iöngu dauður og eftir því
sem best verður séð líka löngu hætt-
ur að skriía. Samt kemur frá þessum
meistara spennusögunnar, eins og
það hlýtur að heita, hvert verkið á
fætur öðru, dauöa-þetta-giidru-nitt-
kulda-eitthvaö-annaö með reglu-
legu millibili. Og menn spyrja sig
hvernig þetta megi vera, að látinri
maður skuli ár eftir ár skrifa bækur
og slá við ölium íslenskum höfund-
um í sölu af miklu öryggi. Hér hefur
bókaþjóðin látið snúa á sig segja
spakvitrir og skiija ekkert í málinu.
Hinum er alveg sama, þeir kaupa
bækurnar ár eftir ár og ritsafn nób-
elsskáldsins upp á einar fimmtíu
bækur verður bráðum frekar fátæk-
iegt i hillu miðað viö „samlede vær-
ker" hins látna manns. Það hlýtur
að vera spurning hvort fleiri fara
ekki að sjá sér leik á borði og skrifa
bækur undir nafni gengins fólks —
t.d. mætti hugsa sér að grafa upp
eitthvert handritsrifrildi frá kunnum
höfundi og „vinna úr hugmyndinni”,
skrá svo viðkomandi fyrir bókinni
og selja vel. Ekkert er ómöguiegt í
þessum heimi. Svo skrifar látni
maðurinn líka hetjubókmenntir en
eftir því sem næst verður komist er
það að margra áliti eitthvað sem
vantar algerlega í flóru íslenskra
bókmennta. Alvöru hetjur sem svíf-
ast einskis til að ná fram markmið-
um sínum og láta jafnan tilganginn
helga meðalið.
Og menn sjá fyrir sér náunga í
frakka með hatt á hausnum standa
í porti í miðbænum og gera sig lík-
legan til að elta vel klæddan mann
á fimmtugsaldri sem ekki hefur
hreint mjöl í pokahorninu. Einhvern
veginn dettur samt sagan um sjálfa
sig þegar spæjarinn rekst óvart á
gamian skólabróður úr Iðnskólan-
um, kannski fyrir utan Hressó, og sá
vill fara að rifja upp horfna æsku,
vantar kannski kjölfestu í lífið og er
ótrúlega feginn að finna einhvern
svo hægt sé að fóta sig í sameigin-
legri fortíð. Um leið verður sagan
vandræðaleg því ástandið er eins
hjá öllum íslendingum; húsnæðisb-
aslið, skuldirnar, síðasta Spánarferð,
fíflin á þinginu. Jafnskjótt dettur
spennusagan um sjálfa sig og snýst
upp í sænska vandamálasögu og er
þá betur heima setið en af stað farið.
Og velklæddi maðurinn á fimm-
tugsaldrinum sem hafði óhreina
mjölið í pokahorninu hverfur fyrir
næsta horn og er úr sögunni. Líka
svo hallærislegt að skrifa spennu-
sögu sem gerist í Reykjavík þar sem
rignir í andlitið á mönnum og þeir
geta ekki annað gert en að halda í
hattinn. Eitthvað svo vonlaus spæj-
ari sem bograr móti strekkingsvindi
og heldur i hattbarðið milli þess sem
hann revnir að skima haukfránum
sjónum um sviðið. Þá er kannski
betra að láta látna útlendinga um að
viðhalda spennunni.
Tyliidagabókaþjóðin hefur líka
kannski eitthvað misst áttirnar í
seinni tíð. Þrátt fyrir aö sjónvarps-
þættirnir og umræðurnar séu enn í
tyllidagastílnum með áhersiu á
menninguna og nauösyn þess að
virða og elska íslenska tungu með
öllum hennar kostum og kynium
verður ekki annað séð en menn séu
orðnir ótrúlega snöggir að hrófla
upp bókarskari fyrir jóiin. Eklci ein-
asta að viðtalsbækurnar séu hrað-
soðnar margar, heldur birtast víða
frístundarithöfundar sem sýnir sig
að eru hamhleypur til verka og
spinna þráðinn næstum ómeðvitað
inn á töivurnar sinar í litlum iokuð-
um nerbergjum um bæinn. Dag-
launamenn koma þreyttir heim á
LEka sv« kaHærisíegf
öö skriíe spennusögu
sem geríst í Reykjavík
bar sem rignir í andlit-
ið é mönnum og þeir
geto ekki annað gert
en að haida í hattínn.
kvöldin en ná einhversstaðar í af-
gangsorku sem brýst út í skáldsögu
eða minningaþáttum um gesti og
gangandi. Kannski þetta sé helsti
munurinn á íslendingum og Banda-
ríkjamönnum. Sálarangist þeirra
fyrrnefndu brýst út í bókaskrifum,
menn hafa eitthvað að segja og
finna ekki aðra leið betri. Banda-
ríkjamennirnir þyrpast til sálfræð-
inga sem jafnast á við hauga af les-
endum og stendur ekki á viðbrögð-
unum, gagnrýninni, umræðunni.
Og í blöðunum birtast viðtöl við
höfunda allra jólabókanna. Sumum
er mikið niðri fyrir, þetta er þeirra
starf og þeir skýra skilmerkilega
hvað vakir fyrir þeim án þess að
segja of mikið. Þræða listilega þetta
einstigi milli þess að segja eitthvað
eða ekkert. Aðrir kannast alls ekk-
ert við að þeir hafi nokkuð að segja,
gera sér satt að segja alls ekki grein
fyrir tilganginum með því að sak-
lausar vasabókanótur þeirra eru
skyndilega komnar á prent og farn-
ar að velkjast um vinnulúnar hend-
ur verkarans og lakkaðar neglur
frúar um sextugt sem finnur sig ekki
í erfiða stöffinu og leitar í léttmetið.
Margir viðurkenna að þeir hafi ætl-
að sér að skrifa sögu eða einhverja
aðra bók um langan tíma en aldrei
Sagan segir að miili
jóla og nýérs sé
traffík i bókabúðum
þegar viðskiptavinirn-
ir koma með fimm
eintök af helstu met-
sölubókinni og vilja fé
eitthvað annað.
undið sér í það fyrr en eitthvað kom
upp á og þeir bara bókstaflega urðu
að koma frá sér því sem hafði safn-
ast. Að skrifa sig frá einhverju eins
og frægt var i eina tíð. Skúffuljóðin
hætta að vera skúffuljóð, ieyndustu
hugrenningar ganga kaupum og
sölum og verður ekki annað séð en
það sé ekki tekið út með sældinni að
bera sig á torg. Samt virðist enda-
laust hægt að finna fólk sem er tilbú-
ið að reyna þjáninguna sjálft og
virðist alls ekki taka mark á þjáning-
arsystkinunum frá jólunum áður.
Nema þau séu öli meira og minna
gleymd.
Allt rennur þetta saman í þjóðarsál-
inni um jólin. Biöðin full aí fréttatil-
kynningum og ritdómum, auglýs-
ingum, og útvarpsstöðvar taka
skyndilega upp á að fá höfunda í
heimsókn, lesið upp Ijóð í miðju
poppgiundrinu á fm og sjónvarps-
stöövarnar hendast fram og til baka
um samfélagið tii að kanna undir-
ölduna, metsöiuiistarnir birtast og
einhver náfgasi látna útlenska
spennusagnahöfundinn í sölu.
Meintir milljónamæringar spretta
fram úr skúmaskotum í janúar. I
búðunum er örtröðin með ólíkind-
um. eins og 50% þjóðarinnar ákveði
að morgni Þorláksmessu að þeim
detti ekkert í hug til að gefa í jólagjöf
nema bækur og þyrpast þá í bóka-
búðirnar og velta vöngum. Hefur
samt ekki tíma til að mynda sér
neina sérstaka skoðun og velja því
það sem búið er að segja þeim að
hljóti að vera eðlilegast að þau velji.
Hann/hún getur alltaf skipt þessu
er viðkvæðið og sagan segir að milli
jóla og nýárs sé traffík í bókabúðum
þegar viðskiptavinirnir koma með
fimm eintök af heistu metsölubók-
inni og vilja fá eitthvað annað. Svo
dettur allt í dúnalogn strax upp úr
áramótunum. Hvergi bókaauglýs-
ing, hvergi ritdómur, enginn höf-
undur í sjónvarpinu. Og þá verður
það ljóst. Það er engin bók án jóla.