Pressan - 19.09.1991, Page 26

26
FIMMTUDAGUR PRESSAN 19. SEPTEMBER 1991
íolcitohnr
Ungur maður af Austur-
landi kom í fyrsta sinn til
Reykjavíkur þegar hann hóf
nám við Háskóla íslands.
Að vonum þótti honum
nokkuð til borgarinnar
koma. Hún var öll staerri og
meiri en hann hafði gert sér
í hugarlund.
Ungi maðurinn hafði að-
eins verið fáar vikur i
Reykjavík þegar fraenka
hans, sem bjó í smábae í
Bandaríkjunum, bauð hon-
um að koma til sín og dvelja
þar í tvær vikur. Ungi mað-
urinn þáði boðið með þökk-
um.
Næst segir af honum i
heimsborginni, sjálfri New
York. Þar þurfti hann að
millilenda og gista eina
nótt áður en hann tók fram-
haldsflug á heimaslóðir
frænkunnar.
Ungi maðurinn hafði
pantað herbergi á góðu
hóteli og fór þangað með
rútu. Allt hafði gengið eins
og best varö á kosið. Það
var tekið að kvölda í New
York. Unga manninum
þótti ekki annað fært en að
ganga aðeins um og skoða
hluta borginnar. Hann hafði
ekki gengið lengi þegar
svertingi skaust að honum,
dró upp hníf og gerði til-
raun til að ræna unga
manninn.
íslendingurinn ungi varð
yfir sig hissa og hóf að
segja svertingjanum að
þetta væri sín fyrsta utan-
landsferð og að hann hrein-
legi tryði þvi ekki að þetta
gæti hent sig. Fyrir fáum
vikum hefði hann ekki einu
sinni komið til höfuðborgar
íslands og nú þegar hann
loks færi eitthvað ætti að
ræna hann.
Svertinginn hlustaði á
sögu unga mannsins. Svo
fór að svertinginn varö
djúpt snortinn og að lokum
sagði hann:
„Heyrðu vinur. Hvað vilt
þú eiginlega með að vera
að ganga um götur New
York seint að kvöldi og
halda að þú verðir ekki fyrir
árás? Engan kjaft góði og
komdu með peningana."
íslendingurinn ungi var
með alla sína peninga á sér
og dró hvergi dul á það.
Hann endurtók að hann
hreinlega tryði þessu ekki
og fór aftur með söguna
um fyrstu utanlandsferðina
og allt þaö.
Að lokum sá svertinginn
að sér. Þennan mann gat
hann ekki rænt. Og ekki
nóg með það. Hann fylgdi
unga manninum heim að
hóteli og baö hann i lengstu
lög að fara upp á herbergi
og vera ekki að þessu
fjandans flakki einn og
óstuddur í borg þar sem
hann gat átt von á hverju
sem var.
Ungi maðurinn og svert-
inginn kvöddust og íslend-
ingurinn fór upp á herbergi
og kveikti á sjónvarpinu og
sat þar þar til hann fór að
sofa. Næsta dag flaug hann
til frænku.
(Úr ferðamannasogum)
EDÍAR VAR EIM
VIII LÆKJARGÖTIJ
Einar Óli Ólason býr eins langt niðri í bæ
og hægt er9 - í miðjum sollinum
sem Markús Örn ætlar a5 hreinsa út
Huítkalkad glœsilegt gam-
alt steinhús í miöbœ Reykja-
uíkur adfaranótt laugardags.
Þegar litið er út um suefnher-
bergisgluggann minnir það
sem uið blasir helst á suip-
myndir frá óeirðasuœðum í
útlendum stórborgum. Blikk-
andi lögregluljós, óendanteg-
ur manngrúi, hróp, köll, grát-
ur, blóð og brotnar tennur.
Hann lætur sér fátt um
finnast, búinn að þvælast vítt
og breitt um veröldina, og
kippir sér ekki upp við svona
nokkuð. Hann heitir Einar Óli
og er tvímælalaust einn af
efnilegustu Ijósmyndurum
okkar. Hann nam fræðin á
sinum tíma í Hollandi og hef-
ur síðan fengist við ýmiskon-
ar Ijósmyndarastörf, nú síðast
sem kyrrmyndasmiður við
gerð kvikmyndarinnar „Sód-
ómu Reykjavikur".
Eftir því sem næst verður
komist er Einar eini íbúinn
sem býr við Lækjargötuna
vestanmegin, á horninu þar
sem Skólabrú sker Lækjar-
götuna, — þar sem menn fara
inn á rúntinn svo ekkert fari
nú á milli mála. Hvítkalkaða
steinhúsið sem fylgt hefur
fjölskyldu Einars frá fyrstu tíð
ber vitni um stórhug þeirra
sem réðust í byggingu hússins
á seinnihluta síðustu aldar.
Og innandyra er eins og tím-
inn hafi staðið í stað áratug-
um saman, nema þegar blá-
blikkandi Ijósin lýsauppstof-
urnar um helgar.
„Auðvitað er stundum erf-
itt að sofna á næturnar, sér-
staklega um helgar, en það er
nú dálítill ævintýraheimur
sem skapast af þessum blikk-
andi Ijósum. Þetta er mikil
breyting eftir að lögreglan fór
að loka rúntinum og ég hef
alla tíð verið sérstaklega hrif-
inn af öllu bláu. Þetta var
miklu verra meðan þetta var
eins og í tívolíi, þegar allir
hugsanlegir litir blönduðust
saman; þá gat stundum verið
erfitt að láta sig dreyma. Nú
eru þetta bara Ijósbláir
skuggar sem læðast um þilin
og það er ágætt mál.“
En er þetta hús ekki akkúr-
at það sem menn kalla hjarta
miðbæjarins? „Jú, einmitt, og
það er mjög sérstök tilfinning
að finna daglega þennan
óreglulega hjartslátt borgar-
innar, stundum er eins og allt
sé að deyja út, og þá verð ég
dálítið dapur, en svo áður en
maður veit af heyrist mótor-
hjól þeysa eftir Lækjargöt-
unni, kannski á 150, og þá
verð ég aftur voðalega glað-
ur, því það er ekkert gaman
þegar maður hefur á tilfinn-
ingunni að blessuð borgin sé
að deyja. Svo er náttúrlega
óskaplega þægilegt að hafa
alla þessa banka og strætis-
vagna í kringum sig. Ég er
ekki nema hálfa mínútu að
labba út í íslandsbankann, og
það er gott að vita af öllum
þessum peningum þegar
maður er blankur, eins og
hendir bestu menn.“
En hvernig fara bláu ljósin
við öll þessi gömlu og virðu-
legu húsgögn. Skapar þetta
ekki tímaskekkju? „Jú, þetta
er eiginlega bara eins og
beint út úr bíómynd. Nútím-
inn er fyrir utan gluggann og
gamli tíminn fyrir innan. En
þetta eru skemmtilegar and-
stæður."
Kynda ekki svona and-
stæður undir skemmtilegum
hugmyndum fyrir Ijósmynd-
ara að vinna úr? „Jú, enda er
ég með hugmynd um að gera
stuttmynd sem ég gæti tekið
og notað húsið sem sviðs-
mynd. Ég hef verið að leita til
fólks sem ég þekki, og margir
hafa sýnt því áhuga að vera
með í verkinu. Málið er þó
enn á einskonar getnaðar-
stigi."
Einar segir að flökkueðlið
sé sterkt í sér og hann viti
ekki almennilega hvort hann
sé kominn heim til að vera^
eða ekki. „En þetta hús gefur
mér ákveðin grið, ég get eig-'
inlega horfið langt aftur í tím-
ann þegar ég sest niður í
stássstofunni og læt hugann
reika. Og þá veltir maður því
stundum fyrir sér hvort nokk-
uð breytist; jafnvel þótt ég
geti, í stað þess að nota kerta-
Ijós, lesið við bláblikkandi
Ijós lögreglunnar, þá eiga allir
hlutir upphaf sitt og endi í
sama punkti, eða er ekki
svo?“
Þegar ég var að kveðja rak
ég augun í tvö pör af bleikum
ballettskóm og spurði: dans-
arðu ballett? „Nei, en ég
safna bleikum ballettskóm."
SJÚKDÓMAR OG FÓLK
Óminni eða blakkát
Kristrún Hrungnisdótt-
ir hafði misst stjórn á
drykkju sinni fyrir mörgum
árum. Hún varð iðulega
ákaflega drukkin og virtist
|)á ekkert vita hvað hún
gerði. Eitt laugardagskvöld í
maí fór hún með stelpunum
á skrifstofunni að skemmta
sér. Þær fóru á nokkrar krár
og fengu sér hvern bjórinn á
fætur öðrum. Kristrún varð
ákaflega ölvuð. Á einhverri
knæpu við Laugaveg hitti
hún mann sem sat þar að
drykkju. Hann virtist nokkr-
um árum eldri en hún en var
aðlaðandi og hress. Eftir
þennan fund fór kvöldið að
hverfa inn í heim óminnis
fyrir Kristrúnu, en nokkur
atvik greyptust í hugskotið
eins og skyndimyndir. Hún
minntist þess að hafa dansað
við manninn á miðjum
Laugavegi við tónlist bílút-
varps. þau kysstust í leigubíl
sem þreytulegur maður á
fimmtugsaldri ók. Síðan
mundi Kristrún ekkert fyrr
en hún vaknaði nakin uppi í
rúmi hjá honum. Hún gerði
sér strax grein fyrir því að
samfarir höfðu átt sér stað.
Maðurinn lá og svaf við hlið
hennar og henni fannst
hann óhugnanlegur í dags-
birtunni. í vatnsglasi á nátt-
borðinu lá efri gómur í vatni.
Hann bjó í óhrjálegri íbúð,
nokkrar myndir af berum
stúlkum skreyttu veggina.
hálfrifið plakat með mynd af
spönskum nautabana hékk
yfir gruggugu fiskabúri með
þremur dauðum og átta lif-
andi fiskum, brotinn stóll lá
á hliðinni. Á gólfinu lágu
gömul Morgunblöð, nokkur
eintök af Vikunni og árs-
skýrsla Eimskipafélagsins.
Hún klæddi sig í flýti og
laumaðist út. Á leiðinni
heim grét hún stjórnlaust
enda gat hún ekki munað
hvernig hún hafði lent uppi í
rúminu hjá þessum manni.
Daginn eftir talaði hún við
vinkonu sína. „Hvað gerð-
ist?" spurði hún, „fórstu
heim með þessum hryllilega
manni?" Nei," svaraði Krist-
rún, „ég fór beint heim."
Hún gat ekki hugsað sér að
segja neinum frá því sem
hafði gerst. Hún reyndi að
gleyma en í minningunni
voru fastar nokkrar óhugn-
anlegar myndir sem skutu
upp kolli þegar hún hugsaði
til þessa kvölds. „Mér fannst
fiskabúrið ógeðslegast,"
sagði hún síðar við mig.
FILMULAUS MYNDAVÉL
Langflestir þeirra sem
drekka af stjórnleysi þekkja
óminnið eða „blakkátin".
Þetta er ævafornt fyrirbrigði
enda er minnst á blakkát í
sjálfum Hávamálum en þar
stendur:
Ominnishegri heitir
sá er yfir öldrum þrumir;
hann stelur geði guma.
Þess fugls fjöðrum
eg fjötraður vark
\ garði Gunnlaðar.
(Ominnishegri=gleymsku-
fugl, öldur=ofdrykkja,
þruma=híma. Skáldið líkir
gleymskunni við fugl sem
sviptir menn stjórn á skapi
sínu.)
Óminni lýsir sér á þann
veg að einstaklingurinn
gleymir algjörlega einhverj-
um atburðum sem gerðust á
ákveðnu timaskeiði þegar
hann var að drekka. Þessi
gleymska virðist raunveru-
leg og beinlinis stafa af
áfengisáhrifum á heilafrum-
ur sem hafa með minni og
söfnun upplýsinga frá um-
hverfinu að gera. Sumir hafa
likt óminni við myndasmið
sem tekur myndir í sífellu en
hefur ekki filmu i myndavél-
inni. Einstaklingurinn sér
hluti, heyrir það sem sagt er.
talar sjálfur og segir frá en
skynfærin geta ekki komið
boðum til minnisbanka sem
geyma heila atburöi i tíma
og rúmi. Óminnið er mjög
óhugnanlegt og flestum
bregður illilega í brún þegar
þeir í fyrsta skipti gera sér
grein fyrir því að þeir geta
ekki rifjað upp atburði
kvöldsins áður. Einstakling-
ur í óminni getur þó virst
fullkomlega eðlilegur; hann
talar og hlær og enginn gerir
sér grein fyrir því hversu ölv-
aöur hann í raun er. Ein-
hvern tíma las ég frásagnir
um flugmann sem hafði flog-
ið stórri þotu á milli stranda
i Bandaríkjunum í óminni.
Eftir það átti ég erfitt með að
fljúga í nokkrar vikur. Aðra
sögu heyrði ég um skurð-
lækni sem tók botnlanga úr
sjúklingi sínum og gat ekki
fyrir nokkurn mun rifjað
það upp daginn eftir. Hann
hafði verið vel drukkinn. Ég
þakkaði mínum sæla þá fyr-
ir að búið var að taka úr mér
botnlangann fyrir löngu.
Drykkjuóminni rennur oft
saman við aðra gleymsku og
skerta athygli sem algeng er
meðal þeirra sem ekki hafa
stjórn á drykkju sinni. Menn
bæði gleyma og velja að
gleyma því sem þeir ekki
vilja muna. Gleymskan verð-
ur því vörn og kærkomið
skjól í þeim hraglanda
óþægilegra endurminninga
sem margir eiga frá beiskri
gleði. Aðrir nota óminnið
sem skálkaskjól og fela sig
bak við það. „Það sem ég
man ekki jjerðist aldrei,"
segja þeir. Ominni er alltaf
hættumerki sem bendir til
þess að drykkja sé orðin allt-
of mikil. Endurtekið óminni
á að vera hverjum manni
áminning um að gera eitt-
hvað róttækt í áfengismál-
um sínum áður en stærri
skaði hlýst af.