Vísir Sunnudagsblað - 29.08.1937, Síða 2

2
VlSffi SUNNUDAGSBLAÐ
Oscap Clausen:
Jón glói og sýslu-
mennirnir.
Fyrri lilula 18. aldar var
sýslumaður á Ströndum er
Einar liét Magnússon. Hann var
sonur Magnúsar Björnssonar
sýslumanns á Snæfellsnesi, sem
bjó á Arnarstapa undir Jökli.
Einari er þannig lýst, a'ð hann
væri litill vexti, snarvitur, orð-
hvass en kurteis og „ölkær
fram úr hófi“. Hann átti alla
ævi í þrætum og málastappi,
sem þó mest mun liafa orsakast
af drykkjuskap lians og ofstopa
þeim, er i liann liljóp, þegar
hann var „undir áhrifum“. —
Einar sýslumaður hjó á Felli
í Kollafirði og hafði mikið um-
leikis, eins og sæmdi slíkum
liöfðingja, en ekki var rausn
hans meiri en svo, að hann hlaut
viðurnefnið „grútur" og var
altaf í daglegu tali kallaður
Einar grútur. — Síðar flutli
sýslumaður i Bæ í Hrútafirði.
— Kona hans var Elín dótlir
Hamraenda-Jóns er hrapaði
fyrir Knararkletta i Breiðu-
vík árið 1705. —
Einar sýslumaður reið til al-
þingis á hverju sumri og var þá
oft við skál. -— Á alþingi 1741
var hann, ásamt kollega sínum,
Nikulási sýslumanni Rangæ-
inga, sektaður fyrir ölæði, há-
vaða og ósæmilegt orðhragð í
lögréttunni. Þessir tveir lag-
anna verðir urðu svo hávaða-
samir á þingi, að lögréttan varð
að hætta störfum, en Ormur
sýslumaður Daðason, sem var
fulltrúi lögmannsins, i veikinda-
forföllum hans, sektaði þá báða
fyrir þau spjöll, er þeir gjörðu.
Einkum hafði Einar lent í
hörku rifrildi við Bjarna sýslu-
mann Ilalldórsson á Þingeyr-
um, sem þá átti i málunum við
Jóhann Gottrup og verið ósvif-
inn í hans garð, en þar var líka
hörðu að mæta. — í réttarskjöl-
um í máli, sem reis á milli
þeirra Bjarna og Einars, tók
liann svo upp í sig og var svo
gífuryrtur að lögréttan sektaði
hann þá líka fyrir „túlann“ á
sér. —
Um þetta er bókað svo í lög-
þingsbókina:1)
1) Lskjs. Lögþingsbókin
1741, mál nr. 43.
„Þann 26. júli innkom Niku-
lás Magnússon sýslumaður í
Rangárvallasýslu fyrir lögréttu
með ónauðsynlegt slcvaldur og
liávaða, réttinum til uppihalds
og vildi ekki burtvíkja þótt
honum það þrálega skiþað væri
undir viðliggjandi sekt, fyrr en
lögmaðurinn Magnús Gíslason,
kom honum í hurt með sér.“
— Sekt hans var ákveðin 3. lóð
silfurs, en svo lieldur hókuniii
áfram: „Sýslumaður Einar
Magnússon uppihélt lögþings-
réttinum sama dag með ólög-
mætri Procuration2) og ótil-
bærilegu framferði“. ■— Hann
var sektaður um 1 Rd og 2 Sk.
— Nikulás sýslumaður drekti
sér árið eftir i gjá á Þingvöllum,
og er liún siðan kend við hann
og nefnd Nikulásargjá. —
Af drykkjuskap Einars sýslu-
manns flaut auðvitað það, að
efni lians tæmdust og hann
varð stórskuldugur maður og
stóðu þá allir skuldheimtu-
mennirnir á honum eins og
gengur. — Ilann hætti þvi að
ríða til Alþingis, til þess að
þurfa ekki að horfa framan í
„rukkarana“ og loks gafst hann
upp í skuidabasli sínu og sagði
af sér cmbætti, en þá var hann
orðinn gjörsnauður maður. —
Dauða lians bar þannig að, að
hann var á ferðalagi vestur á
Skutulsfjarðareyri (Isafirði) og
var drukkinn að vanda. Hann
liafði lagst til svefns að kveldi
til og verið augafullur, en oltið
fram úr rúminu um nóttina og
var dauður á gólfinu þegar að
var komið, um morguninn. —
Norður i Bjamarfirði á
Ströndum var um þessar mund-
ir kænn galdramaður, sem liét
Jón Arnljótsson og bjó í Goð-
dal. Hann var almennt kallað-
ur „Jón glói“ og þótti forn í
skapi og göldróttur, en var ó-
nytjungur og enginn búmaður.
Jón glói var karlmenni að burð-
um og illskeytinn ofsamaður, ef
svo bar undir. — Sira Jón Páls-
son var þá prófastur á Stað í
Steingrímsfirði. Hann var hinn
mesti skörungur og öldur-
menni, sem naut hinnar mestu
2) Málfærslu.
virðingar sóknarbarna sinna.
Emu sinni þegar hann messaði
í Kaldrananesi, að vori til, var
það að Jón glói har upp vand-
kvæði sín fyrir sóknarmönnum
og kvartaði um hestleysi sitt.
Hann fór fram á, að menn lán-
uðu sér hest til þess að reiða
liey sín heim á, um sumarið.
Prófastur aumkvaðist yfir
liann og lánaði honum hest
sumarlangt, en um liaustið kom
svo Jón glói aftur með hestinn
og skilaði prófasti, þegar liann
messaði í Kaldrananesi. Hann
spurði svo prófast um hvað
hann ætti að gjalda í leigu fyrir
hestinn, en þá sagði prófastur:
„Þú hefir að fullu launað, ef þá
hafnar forneskju þinni og fjöl-
kyngi og að kona þín hirði ei
um snakkinn“ (tilberann). Glói
gegndi þessu ekki og féll talið
niður. —
Jón prófastur reið svo heim-
leiðis og var eklcert sögulegt við
ferð hans, fyrr en hann var
kominn í Selárodda, en sumir
segja að það hafi verið fyrir ut-
an Bassaslaði. Þá datt hestur
hans niður dauður, en prófast
sakaði ekki. — Hann kendi
þetta göldrum Jóns glóa og lét
fara með liestinn út á miðjan
Steingrímsfjörð og söldcva hon-
um þar með öllum reiðtýgjum,
til þess að meira ilt hlytist elcki
af. Eftir þetta sýndist mönnum
oft, að vofa sæti fyrir aftan pró-
fast, er liann reið frá kirkjunni,
en þökkuðu því, live prófastur
var mikill trúmaður, að ekki
varð slys af. Hinsvegar var tal-
ið, að Jón glói liefði fullan hug
á þvi, að gjöra honum skrá-
veifur.
Einar sýslumaður Magnússon
komst síðar í kast við Jón glóa,
en þar voru ekki eintómir galdr-
ar í spili, eins og nú skal sagt
frú. —
Eins og kunnugt er, tóku
sýslumenn þá embætti sín „að
léni“ eða á leigu af konungi,
gegn ákveðnu gjaldi, en höfðu
svo allar tekjur af sýslunni, þ.
á. m. þann salceyri, sem ekki
náði 3 mörkum. Þeir voru því,
í mörgum tilfellum, á veiðum
og sífeldu snuðri um framferði
manna, ef ske kynni að liægt
væri að sekta þá fyrir smáyfir-
sjónir eða vanrækslu. Og svo
var heldur ekki laust við, að
þeir gætu komið sér í mjúkinn
á „hærri slöðum“, með því að
snapa uppi og benda á snögga
blelti á siðferði sýslubúa, eink-
um í hjúskaparmálum. —
Bændur voru í þá daga skyld-
ir að koma á vorþingin og
gjalda þar skatta sína og skyld-
ur, eða vcrða fyrir sektum ef út
af var brugðið. Sýslumaðurimx
liafði þingað eitt vorið, en Jón
glói ekki mætt og var því settur
í þingvíti, en Glói gegndi því
ekki og galt livorki sektina né
kom til þings. Þá var sýslu-
manni nóg boðið og gerði aðför
að Glóa. Hann reið nú til Goð-
dals, við þriðja mann, og ætlaði
að ná sektarfénu, eða talca Glóa
fastan að öðrum kosti, og láta
liann afplána það með refsingu.
Þegar sýslumaður reið í hlað-
ið i Goðdal, var Glói staddur úli
og hafði brennivínsflösku í
liendinni. Hann tók nú sýslu-
manni með meslu hlíðu og
kjassi og bauð honum að súpa á
flöskunni, en hað liann að af-
saka það, þótt staðurinn væri
ekld svo ríkur, að eiga staup
lianda svo tignum gesti. — Glói
vissi livað sýslumanni kom,
enda var hann ekki lcngi að
hugsa sig um, hvort liann ætti
að þiggja „tárið“ og saup á
flöskunni. Það fór svo hið hesta
á með þeim, þvi að sýslumaður
hélt, að nú fengi liann sektina
lijá Glóa, cn á þvi varð raunin
önnur: „Viltu ekki að cg sýni
þér lierðablaðið á kálfunum
mínum.“ sagði Glói við sýslu-
mann og benti honum að ganga
með sér í fjósið, sem var að
húsahaki. Sýslumaður hélt þá
að karl ætlaði að gefa sér naut
í sáttabætur og fór með honum.
Glói lét sýslumann bæta á sig
úr flöskunni, þar sem þeir voru
í húsasundinu, en þegar fór aS
svífa á sýslumanninn, hljóp
Glói alt i einu á hann, sleit nið-
ur um liann brækurnar og
flengdi hann með herðalilaði
af kálfi. — Það fylgir þessari
sögu, að Glói liafi galdrað
mönnum sýslumanns missýn-
ingar, svo að þeir væru grann-
lausir á meðan hann flengdi
yfirvaldið. Við svo húið reið
sýslumaður heim til sin og vildi
lítið um ferð sína tala, en liann
vildi heldur ekki nein mök hafa
við Jón glóa upp frá því. —
Eftirmaður Einars sýslu-
manns, í embættinu, var Hall-
dór Jalíobsson sýslumaður.
Hann átti líka viðskifti við glóa,
sem þá var orðinn gamall, og
skal nú sagt frá þeim. —
Þeir liittust einu sinni, .Tón
glói og sýslumaður, en hann
var, af almenningi talinn göldr-
óttur, eins og nærri allir ment-
aðir menn á þeim tímum. Jón
glói var þá, eins og áður var
sagt, orðinn gamall og farið að
förla, en sýslumaður liafði heyrt
um fjölkyngi lians og skoraði
nú á hann að sýna sér, að hann
gæti vakið upp draug. Karl var
drjúgur yfir kunnáttu sinni og