Vísir Sunnudagsblað - 07.03.1943, Blaðsíða 2

2
VÍSIR SUNNUDAliotíLAÐ
mesta skálds og andans manns
siðustu tíma.
Þá hef eg alltaf heyi*t að Ask-
mannsstaða væi’i að leila
skammt út frá Skógum, og sjái
þar fyrir tóftum, en frekari
sönnur veit eg ekki á þvi.
Þá eru Kinnarstaðir næsþ
bær þar sem Þuriður Dritkinn
bjó og virðist sem hún hafi átf
allt land inn í fjarðarbotn, því
hún seldi Oddi skrauta föður
Þóris þar land.
Næsti bær út með firðinum
eru Hofstaðir; bær Halis gegnt
Þórisstöðum og er lioftóftin
niðri í vellinum. En upp í háls-
inum er Rauðsdalur, bær Rauðs,
sem var sonur Halls. Þar heitir
nú Stekkjardalur, og sér þar
enn fyrir garðlagi.
Þá er næsti bær út frá Hof-
stöðum, en það er Hhð og er
drepið á hann i sögunni og er
að sjá sem Þórir hafi átt þar bú
eða einhver ítök.
Laugaland er yzti hær sunn-
anmegin á móti Hallsteinsnesi.
En hans er að engu getið i sög-
unni.
Bæir þeir sem nú verða taldir
eru fyrir æfalöngu komnir í
eyði:
Grímkellsstaðir, tveir bærir í
Þorgeirsdal sem ekki eru nafn-
greindir í sögunni. Gunnars-
staðir, Askmannsstaðir og
Rauðsdalur. Botn er og nefnd-
ur, gæti verið Kollabúðir.
Mundi nú þykja þröngbýll ef
þessir bæir allir væru byggðir.
En það er líka vist, að skógur
hefir þá klætt allan fjörðinn,
nema óvíst um Hlið og Lauga-
land. Er þó mesta l'urða hvað
eftir er ennþá, eins og búið hefir
verið að honum i aldaraðir með
kolagerð og beitingum; auk
eldsneytis, og húsaviðar fram
að þessu. Skóglaust er með öllu
í Hlíð og Laugalandi, en mestur
skógur er í Gröf og á HaJlsteins-
nesi.
Það mun hafa verið sumarið
1941 sem hr. Árni Óla blaða-
maður brá sér þarna vestur í
Reykhólasveit sennilega til að
skyggnast um sögustöðvar
þarna vestra einkum i grend við
Borg og Hafrafell og máske
viðar. Getur hann þess til í „Les-
bók Morgunblaðsins“ að bær
Askmanns hafi verið norðvestan
imdir HafrafeQli þar sem nú
heita Auðunnarstaðir eða Auð-
unnarkot. Er sýnilegt að þarna
liefir verið býli til forna og víð
girðing í kring, fyrir ofan og til
sjávar beggja vegna. Sér einkar
glöggt fyrir henni er fallið hefir
föl á auða jörð, og maður er á
ferð vestan fjarðarins á Barma-
hlíð.
Sagnir þekki eg engar um
Steinn Dofri:
Tíkín^slækjarætt I.
vftir
Pétur Zophoniaison
það hver búið hafi þarna, en ó-
líklegt þykir mér að Askmaður
liafi búið þar. „Vóru þar lítil
hús“ segir í Þorskfirðinga sögu
og bendir það ekki til þess að
Askmaður hafi verið sá athafna-
maður sem girðingin vottar
þarna. Hann er líka í sögunni
nefndur Askmann hinn þungi.
En hvað það á að' gefa til kynna
um manninn verður ekkert sagt
um. En nú er það oft haft um
þá menn sem eru latir.
Þá þykir Árna það styðja
þessa tilgátu sína, að þá er Þórir
heimsótti Kýlan, og þeir fóst-
bræður, til að beiðast bóta fyrir
Má, ])á var það að Kýlan svaraði
illu um, og rak aftur liurðir, og
fer út á bak húsum og heldur
til fjalls. Sáu ]>eir Þórir skjótt
til hans og eltu hann upp á fell-
ið unz þeir komu að vatninu, en
þá bleýpur Iiýlan þar á kaf, en
Þórir skaut til spjóti og kom
hvorki upp síðan. Gerir Árni
Ola ráð fyrir að Kýlan hafi ætl-
að sér að leita trausts hjá Ask-
manni en hafi kastað sér í vatn-
ið er hann sá sér ekki undan-
komu auðið.
Likurnar fyrir þessu held eg
séu vafasamar. En hitt er ljóst
af sögunni, að Þórir var það af-
armenni að öllum stóð ótti af
honum og karlmennsku hans,
eins og sýndi sig um Kálf sem
varð að gjalti einu og steypti sér
í árgljúfrið af ótta við að verða
fvrir vöpnum Þóris. Eða þá
Þorbjörn stokkur sem hljóp í
fjallið upp og treyslist ekki að
mæta Þóri og var þó garpur
mikill.
Ein ásíæða Arna er sú, að áð-
ur fyrr hafi allt verið eitt skóg-
lendi frá Þorskafirði meðfram
Bcruf,jarðarvatni og ofan i
Berufjörð, ])ó nú sé ekki slcógur
nenia hér og þar. Það er nokk-
urn veginn vist að skógur hefir
klætt allt þetta svæði er land-
nám bófst. En hitt held eg lika
jafnvíst að slcógur sem var eða
er fyrir sunnan Skógaháls liafi
ekla getað fallið undir nafnið
Þorskafjarðarskógar, því þetta
skóglendi heyrir þá undir Beru-
fjörð, sem er smáfjörður norð-
ur úr Gilsfirði. Enda segir í sög-
unni „út frá Skógum“ En út er
þar málvenja þegar meint er út
með firðinum. En hinsvegar
suður fyrir Skógarháls ef átt er
við Berufjörð, hvað þá lieldur
suður að Auðunnarsöðum.
Úr þessu mætti sennilega
skera til fulls með ítarlegri
fornmenjarannsókn, því að
væri grafið í tóftirnar, ætti að
verða vart kola i uppgreftri,
þvi bæ Askmanns brenndu þeir
Þórir og menn hans.
I. bindi, 1.-—3. hefti. Reykja-
vik 1939 og 1942 (Stein-
dórsprent).
Þessi stórmerkilega bók er
sjaldan nefnd á nafn eða aug-
lýst í islenzkum blöðum eða
tímaritum og eg hefi ekki séð
nema einn stuttan ritdóm um
bana, i „Skírni“ 1940, eftir
ættfræðinginn dr. Jón Jóhann-
esson (nú kennara við mennta-
slcólann á Akureyri).
Af þessu riti P. Z. eru þegar
komnar á prent 132 blaðsíður
í stóru 16 blaða broti, auk fjölda
mvnda af niðjum Bjarna Hall-
dórssonar á Vílcingslæk (d.
1757), sem um ræðir í bólcinni.
Öll nnin bókin áætluð 10 hefii
eða nteir og mun þegar búin
undir prentun, að meginefninu,
nema nafnaskrá yfir þau hefti
sem ólcomin eru á prent. Ril
þetta verður, þegar allt kem-
ur, eitthvert ið mesta afrek í
ætlvísi, sem sézl hefir á þrenti
(að frátelcnum Sýslumannaæf-
um), og sýnir fráhæya elju og
aflcösl höfundarins, sem raunar
var áður kunnugt af „Ættum
Slcagfirðinga (er P. Z. laulc við
1914) og ýmsu öðru sem hann
‘hefir afrelcað. En af öllum in-
um ýmsu afrelcum P. Z„ verður
Víkingslækjarættin ið mesta,
ef höfundur og útgefendur end-
ast til þess að lúlca við útgáfuna
með góðri og glöggri nafnaslcrá,
sem er alveg óhjákvæilegur
lykill að slíkuni ritum ef þau
ciga að koma nótendum að
fullu gagni. En eins og öll ælta-
söfn liljóta að vera, er rit ]>etta„
næstum allt, manna og staða-
nöfn auk inna mörgu ártala og
mánaðardaga (fæðinga, gift-
inga og dánardaga), sem jafn-
an hljóta að fvlgja slílcum ætta-
söfnum.
Hér eru niðjar Bjarna á Vílc-
ingslælc allir taldir sem P. Z.
hefir fundið, cr fa’ðst hafa á
timabilinu frá 1709 lil 1930, og
sumir vngri, og eiga margir
þeirra P. Z. að þakka að þeir
geta héðanaf aldrei fallið í al-
gerða gleymsku, meðan nolclcur
örmull er lil af rili þessu. Og
það er vitanlega fyrst og fremst
sjálfsögð skylda allra niðja
Bjarna á Víkingslæk sem nú
lifa og hér eftir lcunna að fæð-
ast og þroslcast til vits og ára,
að eignast þennan minjagrip
ættar sinnar og aulca hann eftir
])ví sem ættinni fjölgar, og varð-
veita siðan frá glötun. Auk þess
getur ritið tengdaætta þeirra.
Það er hverjum ættfræðingi of-
vaxið, að semja æfiágrip, jafn-
vel í styttztu máli, þeirra manna
sem getið er i slíkum söfnum.
Slíkt verlc er þeirra manna sem
það vilja stunda sérstaklega.
En ættartölurnar, ]>ótt án séu
æfisagna, verða jafnan undir-
staða allrar viðtækrar mann-
fræði og eru tvimælalaust þjóð-
legasta fræðigrein sem til er.
Enda mundi ættrækni og fróð-
leiksfýsn styrkjast meir af ætt-
visinni en nokkurfi annari
fræðigrein, ef menn vildu kynna
sér ættir sínar meir en gert er.
Og ættlaus fæðist enginn. Til
eru menn sem telja ættvísina
einkisvirði og jafnvel níða hana
og allt sem að henni lýlur. En
það gera aðeins þeir sem ekk-
ert vita um ættvísi og ekki
slcynja hversu milcill fróðleikur
í henni getur falizt og i lcring-
uni hana liggur. Erigir yfir-
'borðs „sagnfræðingar“ þurfa að
ætla sér að deila við skarpa og
víðsýna ættfræðinga, eins og t.
d. P. Z. og lians lílca um ein-
stök alViði i æfisögum og við-
víkjandi uppruna þeirra manna
sem söfn þeirra nefna.
Hér er elclci unnt að kanna
N'ílcingslækjarættina að því er
snertir réttmæti hverrar ein-.
stalcrar ættfærslu og greinar-
lcorn þetta getur eklci orðið
neinn vísindalegur ritdómur um
]>að efni, því það myndi verða
efni í heila bók ef rannsalca ætti
hverja ætlfærslu hjá P. Z. í svo
flólcnu riti. En flest liygg eg
þar rétt vera, þótt eg liafi að
visu fundið ýmsar smávillur í
bóicinni, að ]>vrí cr ættfærslur
snertir. En villurnar liggja elclci
fremur i forn og miðaldaætl-
færslum cn inum yngri, nema
síður sé, ef cldri ættirnar eru
rétt upp lelcnar eftir beztu sam-
tíða heimiídum, t. d. fornbréf-
unum, Annálum, Árlíðaskrám,
að ógleymdum Landnámu og
Sturlungu. Þeim sem fvrirlíta
forriættir og miðaldaæltir sér-
staklega æltu að minnast þess
að allar ættir voru einu sinni
nýjar og að engar yngri ættir eða
núlifandi menn gæti verið til, ef
engir eldri menn eða forn- og
miðaldaættir hefði til veríð.
Miðaldaættirnar eru oftast eina
brúin vfir ið annars myrkva