Vísir Sunnudagsblað - 07.03.1943, Blaðsíða 4

4
Vfclii gUNNUDAGSBLAS _
ÓSKAR BJÖKGVIN BENDER: DÆTUR RENNIMANNSIN S
til stuðnings og skýringar ai-
mennri ættfræði og sögu Islend-
inga. Víkingslækjarætt og önn-
ur slík niðjalöl eru ómetanleg
drög til almennrar íslerizikrar
mannfræði, og vonandi koma
þeir timar, að mannfræðingar
vorir taki að nola á vísindaleg-
an hátt inn afarmikla fróðleik,
sön felst í ættvísinni, að fornu
og nýju, þótt nú sjái ýmsir fátt
nýtilegt í þeim fræðum. Þó eru
kynhótafræðingar að rekja ættir
dýra og jafnvel grasa, og hefir
það leitt í ljós ýmsan gagnlegan
fróðleik í náttúruvísindum.
Hvers vegna eru þá ættir mann-
anna ekki einnig athugaðar vís-
indalega meira en verið hefir?
Er það huginynd sumra nátt-
úrufræðinga, sem virðast fyrir-
líta mannlega ættvísi, að mann-
dýrið sé svo miklu lægra en
önnur dýr, eða jafnvel grös, þau
er jörð vor hefir af sér getið?
Náttúrufræðingar hafa lengi
verið að leita milliliða manna og
apa, sem ekki er lastandi. En
mér skilst að engu síður sé fróð-
legt að þekkja — þar sem unnt
er, — milliliði fornætta og
yngri ætta, t. d. vors eigin þjóð-
ernis. Þess vegna hefi eg lagt
mesta stund á rannsóknir mið-
aldaættanna, en þær voru flest-
ar i myrkri og með öllu ókann-
aðar áður, meðan fornbréfa-
söfnin voru óprentuð og fjarri
flestra augum, en hafa nú loks-
ins komizt á prent fram til
1562. Væri þjóð vorri meira
gagn, sögulega, að flýtt væri á-
framhaldandi útgáfu fornbréfa-
safnsins og alþingisbókanna o.
fl. þessháttar, en að hrúgað sé á
prent þýðingum erlendra reyf-
ara, sem sneyddir eru öllum
sannsögulegum fróðleik.
Pétur Zoplioníasson skilur vel
að eldri ættir eru engu síður
merkar en inar yngri, sem af
þeim runnu.
Myndirnar, sem fylgja Vík-
ingslækjarætl, gefa hók þeirri
ómetanlegt gildi, ekki síður en
eldri ættirnar, sem þar eru rakt-
ar. Hitt er inn mesti ókostur,
að ættliðamerkin í bókinni, sem
sýnast eiga að vera endurbóta-
liugmynd, gera bókina flestum
lítt eða ekki nothæfa. Ættatölur
eru nógu flóknar þólt þáer séu
ekki gerðar flóknari cn þær
þurfa að vera. Þar hefði mátt
taka Bergsætt Guðna magisters
Jónssonar til fyrirmyndar. Eg
lél þó tölumefrki og tölritilvísari-
ir einfaldastar og myndu þær
bezl reynast, eins við niðjatöl og
tramættir, hverjar sem. væri.
Væntanlega bætir P. Z. þessar
merkjagrillur með nákvæmri
nafnaskrá í stafrófsröð, með
þlaðsíðutilvjfminum, ~ yfjr
Saltvíkurbúar höfðu aldrei
fullyrt, að Hafdís, dóttir síra
Hafliða, væri ekki hold af hans
holdi, enda þótt þrálátur orð-
rómur hafði gengið um kaup-
túnið öðru hvérju i tólf ár, „að
telpan væri merkilega ólík
fólkinu sínu; þessum tveim
ættum, sem hefði svo glögg og
sérslök ættareinkenni, er kæmu
ótvírætt fram hjá Hrefnu, hinni
dótturinni". Þetta liöfðu Salt-
vikingar sagl og ekki kvint
meira, að minnsla kosti ekki
upphátt. Ástæðan fyrir því, að
menn sögðu ekki meira upp-
hátt um þennan dularfulla öi'-
ugsnúð á ættum síra Hafliða
og konu hans var sú, að Haf-
dísi unnu allir i kauptúninu,
næstum þvi án undantekning-
ar, enda mátti með sanni segja,
að hún væri meðlimur allra
fjölskyldna kauptúnsins, og þó
sérstaklega hjá alþýðunni. Á
meðan þær systur voru enn í
æsku, olli flakk Hafdísar inn
á hvert heimili í kauptúninu
miklum vandræðumá prestssetr-
inu, þvi að Hrefna, sem sór sig
bæði í föður og móðurætt, og
]>ó meira í móðui’ættina, vildi
ekki fylgjast með systur sinni
á þessum ferðum og grét því
oft sinn einstæðingsskap lang-
tímunum saman. Bæði sira Háf-
liði og frú Steinunn, kona lians,
liöfðu reynt, fýrst með góðu,
cn siðan með nokkurri liörku,
að leiða Hafdísi það fyrir sjón-
ir, hvað systir hennar væri mik-
iil einstæðingur, þar sem hún
hefði engan til þess að leika
sér við. En allar slíkar mála-
leitanir foreldra hennar komu
fyrir ekki og það, sem verra
var, nýir eiginleikar, sem voru
óþekktir hjá niðjum beggja
ættanna, komu fram i svör-
um Hafdísar, sem loguðu af
háði og voru tvíræð og hál.
Kæmi það fyrir, að Hafdís léti
að vilja foreldra sinna og léki
við Hrefnu, var það segin saga,
að flestir krakkarnir i kaup-
alla bókina, — eldri sem yngri
nöfn þar, jafnvel þótl slík skrá
yrði nærri jafnlöng sjálfum
texta bókárinuar.
Með slíkri nafnaskrá yrði
bókin, — þrátt fyrir ina frá-
leitu irierkjasétningu, óbrot-
gjarn minnisvarði höfundarins
og allra þeirra, sem af Vikings-
lækjarætt er'u komnir, og inn
mesti fróðleikur til annara, sein
unna islenzkri sögu og ættvisi;
Reykjnvík. 22. febr. 1943.
Rtejnn Bofri.
túninu voru innan stundar
komnir heim að prestssetrinu
með þeim óliemju gauragangi,
er fylgir báðum kynjum á þess-
um aldri. Afleiðing þessa varð
því alltaf á einn veg: Hrefna
kvæma og kvenlega í fari
flýði grátandi á náðir móður
sinnar, er skildi svo vel liið við-
herinar, en Hafdis fór með
krökkunum út um hvippinn og
hvappinn og flaugst þar á bæði
við slráka og stelpur. Enda þótt
foreldrunum þætti þetta tiltæki
Hafdísar mjög leiðinlegt, var
þó annað í fari hennar, sem
æ varð meira og meira áber-
andi, er olli þeim vaxandi á-
hyggjum, og það var sú stað-
reynd, að systurnar átlu bók-
staflega enga samleið í leikj-
um sínum, þó að þær væru
tvær einar, eins og stundum
var, þegar óveður hömluðu
þeim útiveru. í innileikjunum
kom það skýrt fram, að svst-
urnar voru tvö andstæð skaut.
Hrefna lék sér að brúðum, bí-
aði þeim af móðurlegri nær-
gætni, var kvenleg í hvívetna,
viðkvæm og ástrík. Hafdís
gerði hinsvegar skip úr öllum
sínum leikföngum, var liávær,
ærslagjörn og notaði munn-
söfnuð fjörunnar, þegar hún
skipaði fyrir í sínum sjómanns-
heimi. Allt var þetta til þess
að ýta undir orðróminn, og
menn hvísluðu: „Það er ein-
liver ólga eða jafnvel uppreist
í blóði telpunnar," og bættu
svo við enn lægra rómi: „Bara
að hún „falleri“ nú ekki fyrir
'ferminguna, auminginn, þvi að
það yrði mikið áfall fyrir síra
Hafliða.“ Síra Hafliði sagði þó
jafnan, að „telpan myndi setj-
asl með aldrinum“, og það vori-
aði frú Steinunn einnig. Ef
til vill var það líka þessi von,
er hamlaði foreldrunum frá
því, að leggja meíra kapp á
það, en þau gerðu, að innræta
Hafdisi guðsótta og góða siðu
og þó sérstaklega kveftlegri
siði, en hún notaði daglega,
enda þóll læpast væri hægt að
lala um kvenmann í sambandi
við óvita cins og Hafdis var
á þessum árum.
Það ár, sem Hafdís varð níu
vetra, kornu mörg atvik fyrir,
er bentu til þess, að hún myndi
bregðast vonum foreldra sinna
hvað kvenlegri framkomu
snerti. En Hrefna varð hins-
vegar því prúðari ug sat alltaf
og nam hannyrðir gf móður
sinni, sem var kona myudar-
leg á því sviði sem öðr.um,
Sá siður hafði lengi yerið
meðal barna og' nnglinga i
kauptúninu, að keppa einu
sinni á veturna um það, livor-
ir væru hraustari, inn- eða úl-
bæingar. Stúlkur höfðu þó
aldrei fengið að laka þáll í
keppni þessari, enda var þetta
talin styrjöld og því enginn
vettvangur fyrir Evu dætur.
Það þótti því heldur en ekki
i frásögur færandi, er það frétl-
ist, að Hafdís hefði tekið þátt
í þessari vetrarstyrjöld strák-
anna og meira að segja tekið
að sér forystuna, þegar innbæ-
ingar — eri hún var innbæing-
ur —. ætluðu að leggja á flótta
undan grimmum áhlaupum út-
bæinga. Reyndar liafði hún
beðið ósigur eftir langa og
vasklega vörn og verið liand-
tekin af úthæingum, sem full-
yrlu, að félagar hennar hefðu
allir verið hálfu kjarkminni
— og mörgum sinnum krafta-
minni en liún. Blóðug og rifin
hafði Hafdís komið heim úr
þessari orustu og varð heim-
ilisfólkinu heldur bilt við að
sjá liana þannig lil reika. Það
var margt lmgsað á prestssetr-
inu þetta kvöld, en minna tal-
að. Síra Hafliði og frú Stein-
unn ræddust við lengi nætur og;
þótti háðum uggvænlega horfa
með dótturina, jafnvel var-
hugavert, að láta þær systurn-
ar sofa í sama lierbergi, þar
eð ómögulegt væri að segja, upp-
á hverju Hafdis kynni að taka..
Vildi frú Steinunn flytja Haf-
dísi upp í lierbergi til ömmu
sinnar, móður síra Hafliða, en
Hafíiði vildi hinsvegar flytja
Hrefnu þangað, og láta aðra
vinnukonuna, sem var prúð
stúlka, flylja til Hafdísar, en
ákvörðunum þessu viðkomandi
var þó slegið á frest. Næsta
dag sat Hafdís á fundum með
foreldrum sínum og kom það
ekki ósjaldan fyrir í þeim við-
ræðum, að liún gengi fram af
móður sinni og gerði föður sinn
orðlausan með kyngikrafti
mælsku sinar, sem var krydd-
uð óprenthæfum orðum, en
viðræðurnar urðu þó til þess,
að Hal’dis var falin ömmu sinni
til varðveizlu og allrar umsjár.
Skannna liríð liafði Ilafdís
verið samvistum með ömmu
sinni, þegar gamla konan hafði
fengið meira en nóg af ærslum
hennar og hrekkjabrögðum,
sein komu fram í óliklegustu
myndum. Var það t. d. ekki ó-
títt, að í þann mund, sem amm-
an var að festa svefninn, þá
færi Hafdís fram úr rúmi sinu
og ýmist liengdi upp nætur-