Nýja dagblaðið - 25.02.1934, Síða 2

2
Sí Ý J A
daöblaðib
Tækifæriskaup.
Nokkur Viðtæki af eldri gerð-
um seljum vér næstu daga, með
tækifærisverði.
Yiðtækjaútsalan
Tryggyagötu 28.
Happdrætti Háslcóla fslands
Með því að fá hæsta vinning á sama númer í
hverjum flokki er hægt að vinna á einu ári
185000krónur
Fjórðungsmiði kostar 1 kr. 50 au. í hverjum
flokki.
Á fjórðungsmiða er hægt að vinna á einu ári
46250 krónur.
Vinningar eru skatt- og útsvarsfrjálsir.
Fleiri börn í ár
til að skjóta niður á vígyöUunum eftir
1950. -■ Ráðstafanir til íólksfjölgunar.
(Eftir Richard D. Mc
Millan í París 26. des.).
Vestur-íslenzka blaðið Heims-
kringla birtir nýlega þessa
eftirtektarverðu grein:
Móðurdómur var heiðraður
meir í Evrópu í dag (26. des.),
en nokkur dæmi eru til að átt
hafi sér stað áður.
prátt fyrir atvinnuleysið.
Stjómarformenn og valda-
menn hvetja til meiri mann-
fjölgunar, svo að >au börn er
nú fæðast verði, eftir 18 eða 20
ár, orðin fær til að fara á víg-
völlinn, til þess að mæta
sp.rengikúlum, vélabyssum og
eiturgasi.
Þó að á yfirborðinu, að allur
sá heiður, sem nú er sýndur
mæðrum og móðurdómi í Ev-
rópu virðist að stafa af um-
hyggju og góðvild, þá eru þó
engar tilraunir gerðar til þess
að breiða yfir þann undirliggj-
andi tilgang stjómarinnar, að
aðalástæðan sé að koma upp
sem stærstum skylduher, og
það sem fljótast og mögulegt
er.
Á Frakklandi, Italíu, Þýzka->
Iandi og Póllandi, er afar mikið
gert til að hvetja fólk til að
giftast og fjölga mannkyninu
eftir mætti. Stórar. upphæðir
eru veittar úr ríkisfjárhirslum,
ofannefndra landa til verðlauna
þeim mæðrum er flest börn
eiga, og auk þess er þeim sýnd
sú heiðursviðurkenning, að vera
boðið til höfuðborganna, til að
sitja veizlur hjá stjórnarfor-
mönnum og öðru stórmenni.
Franska stjórnin borgar 500
—2000 kr, fyrir hvert barn.
Aðaltilgangurinn er, að vinna
að því að fjölgun nafna á her-
mannaskránum 1950 og þar
eftir verði sem mest, það er að
tryggja sér gnægð hermanna,
til að berjast við þau böm axm-
ara landa, sem hafa verið get-
in og uppalin, með sama augna-
miði. Frakkar, JÞjóðverjar og
Italir hafa keppt hverjir við
aðra, um aukna mannfjölgun,
síðan eftir stríðið og kjörorðið
er í öllum löndunum: „fleiri og
hraustari böm“. Frakkar borga
einni miljón ríkisþjóna 500
franka á ári, fyrir fyrsta bara-
ið, sem þeir eiga og allt upp
í 2000 fr. á ári fyrir fjórða
og hvert þar framyfir. Sérsták-
ur skattur er lagður á atvinnu-
veitendur, eftir sérstakri
reglugerð, sem verja skal til
verðlauna því af verkafólki
vinnuveitandans sem börn
eignast, það er kallað „bonus“.
öllum fjölskyldum á Frakk-
landi, er borgaður „bonus“,
sem nemur frá 100 til 500
franka á ári; jafnvel útlend-
ingar sem eru um 3.000.000,
sem hafa sezt að í landinu
síðan eftir stríðið, eru hvattir
til að gerast nýlendumenn og
verða franskir borgarar, og
gera sitt til að fjölga og marg-
faldast, og vinna sér rétt til að
Dettiioss
fer í dag kl. 6 í hraðferð
vestur og norður
Gnllioss
fer 1. marz til Leith og
K aupmann ah af nar.
Brúarfoss
fer 2. marz til Breiðafjarð-
ar og Vestfjarða, þaðan
norður um land til London
og Kaupmannahafnar.
Fellur því niður ferðin
héðan 13. marz til útlanda.
Vegna þess
hve mikið Verk og kostnaðar-
samt það er, að innheimta blað-
gjöld, hefir v.erið ákveðið, að
þeir sem borga blaðið fyrir-
fram fyrir næstu þrjá mánuði
(marz, apríl og maí) fái það
fyrir 5 krónur yfir allan tím-
ann.
verða aðnjótandi hins almenna
fj ölskyldustyrks.
350 doliara giltingarlán
Hltlers.
Þá er Adolf Hitler, forsætis-
ráðherra Þýzkalands, sem ekki
vill vera neinn eftirbátur ann-
ara á þessu sviði, hann skorar
hlífðarlaust á kvenþjóð Þýzka-
lands að liggja ekki á liði sínu,
með að eiga böm. Eitt af
hvatningarmeðölum stjómar
innar er það, að hverju pari,
sem giftist, er veitt 350 dollars
úr ríkissjóði, sem lán,sem borg-
ast af þannig, að með hverju
barni sem lánþegi eignast, lækk
ar skuldin um 100 dollara og ef
langt líður milli bama, stendur
skuldin og bíður þess næsta.
\
Mussolini leggur aukaskatt
á ógiít íólk.
Til þess að verða ekki minnst-
ur sinna bræðra, hefir Signor
Mussolini á Italíu gert afarmik-
ið á ýrnsum sviðum til þecs að
hvetja kvenfólk til bameigna,
enda sér það á. Á hans stjórn-
arárum hefir fólksfjölgunin á
Ítalíu numið 3.779.000; meðal
j annars hefir hann komið á hóp-
| giftingum (sem Þjóðverjar eru
j nú að taka upp). Hann hefir
j lagt þvingunarskatt á' ógifta
; menn og konur, sem eru yfir á-
! kveðið aldurstakmark. Hann
' veitir og verðlaun fyrir hvert
barn, sem fæðist í landinu, og
ýmsa viðurkenningu og virð
ingu, sem þeim mæðrum, er
flest böm eiga, er sýnd.
Laugardaginn þ. 23. des. tók
Mussolini á móti 93 mæðrum,
sem gestum sínum, sem höfðu
til samans átt 1310 böm, eða
að meðaltali 14 börn hver.
Bókmenntir — iþróttir — listir
Nýtt sögurit
Rigshofmester Kristoffer
Valkendorf til Glorup
(1525—1601).
Levin & Munksgaard. —
Kbh. 1933.
Þetta er æfisaga eins hins
merkasta og áhrifamesta
manns í Danaveldi á síðara
hluta 16. aldar. Valkendorf var
kominn af þýzkum aðalsættum,
og getur þeirra ættmanna fyrst
í Danmörku 1374. Voru þeir
lengst af kenndir við Glorup
(af mannsnafni eða viður-
nefni: Glói) skammt frá Svend-
borg. Fara litlar sögur af þeiffi
frændum fyrri en um 1500. Var
þá höfuð ættarinnar Eiríkur
Valkendorf, síðar (1510) erki-
biskup í Þrándheimi. Var hann
um hríð vinur mikill Kristjáns
konungs annars og skrifari
hans og einkaráðunautur í Nor-
egsferð konungs 1506, og svo
hefir verið talið, að hann hafi
fyrstur komið konungi í kynni
við Dyveke hina fögru, er síð-
an var ástmey konungs, og
urðu þau kynni næsta affara-
rík. Eiríkur Valkendorf hrökkl-
aðist að lokum til Rómaborg-
ar undan óvild konungs, er
kenndi honum meðal annars
um að hafa átt einhvern þátt
i fráfalli ástmeyjar sinnar, er
ekki þótti hafa orðið með
felldu, og andaðist biskup í
Róm 1522. Er talið að hann
væri hinn nýtasti og bezti mað-
ur, og hafður mjög fyrir röng-
um sökum. Fékk hann enga
uppreist. En segja má, að bróð-
ursonur hans, Kristoffer Val-
kendorf, nyti því meira trausts
og halds hjá Danakonungum'
og bættist svo ættinni meðferð-
in á Eiríki biskupi.
Æfisaga Kristoffers Valken-
dorfs eftir Hassö er lipurlega
rituð og læsileg. Hún gefur í
fremur stuttu máli mjög
glögga lýsingu á viðfangsefn-
um æðstu valdsmanna í
Danmörku á umbrotatímanum
mikla, frá um 1550 til 1600.
Það tímabil mun jafnan verða
talið merkilegt í sögu íslend-
inga, því á þeim tíma festir
konungsvaldið fyrst verulega
rætur og um sama leyti komst
smátt og smátt föst skipun á
aðferðir þær, sem síðan var
lengi beitt til þess að hafa
sem mest fé af þjóðinni. Þau
fjárafla~„plön“ voru auðvitað
ekki ný. Þau voru áður notuð
og hafa líka síðan lengst af
verið látin bitna á skattlöndum
og nýlendum. En það er þá
líka mjög nauðsynlegt að
gera sér grein fyrir því, hvern-
ig fjármálum ríkisins var fyrir
komið á þessum tíma, hver
fjár þörfin og hvernig á haldið.
Og rangt væri að ætla, að ekki
fengi aðrir þegnar Danakon-
ungs en Islendingar að kenna
á fjáröfluninni í ríkishítina.
Kristoffer Valkendorf kemur
reyndar ekki mikið við Islands-
sögu beinlínis. Hann var þó
höfuðsmaður á íslandi frá því
í apríl 1569 og þangað til í maí
• 1570. Mætti hann á Alþingi
1569 og átti hann meðal arm-
ars að setja niður deilur þeirra
Orms lögmanns Sturlusonar og
Eggerts Hannessonar og fleiri
mál Orms, málavafstur Páls á
Staðarhóli, morðbréfamál Guð-
brands prests Þorlákssonar og
fleira. Er kátleg saga til um
viðskipti þeirra Valkendorfs
og Staðarhóls-Páls, en um
sannindi hennar skal hér ekk-
ert fullyrt (Safn til sögu Isl.
H. 708). Ekki má kalla að bein
afskipti Valkendorfs af ís-
lenzkum málum, meðan hann
var höfuðsmaður, hafi leitt
til stórra afdrifa. En þó bendir
ýmislegt til þess, að ferð hans,
slíks manns, hingað 1569, hafi
raunar alls ekki verið gerð til
þess eins að jafna þrætur þess-
ar, þótt nógu harðar væri og
stórkallalegar á íslenzkan mæli-
kvarða. Um þetta leyti var
Valkendorf orðinn mjög kunn-
ur maður 1 Danmörku og
reyndur í vandasömum störf-
um og áríðandi sendiferðum.
Má nefna, er hann var léns-
maður í BjÖrgvin 1556—1560
og átti hann þar í mjög örð-
ugu og vandasömu stímabraki
við kaupmennina þýzku og
tókst honum að brjóta á bak
aftur tvöhundruð ára veldi
þeirra og sýndi þá bæði karl-
mennsku og hyggindi, en hvort-
tveggja þurfti hér mjög við.
Síðan var Valkendorf erind-
reki stjómarinnar í Líflandi og
sendiherra í Moskva. Og það er
upp úr þessum trúnaðarstörf-
um öllum, sem honum er falið
höfuðsmaimsembætti á íslandi
um eitt ár. Á erindisbréfi hans
má sjá, að honum var ætlað
að kynna sér hér alla útvegu
til fjáraflá fyrir konung, jafn-
vel búskap. Verzluninni átti
hann að gefa sérstakar gætur.'
Og það hefir hann vafalaust
gert, enda færist um þetta
leyti nýr kraftur í hina dönsku
einokunarstefnu. Var þess og
skammt að bíða, að Valkendorf
yrði mestu ráðandi um fjármál
dánska ríkisins. Iþ74 varð
hann rentumeistari, þ. e. fjár-
málaráðherra og ríkisféhirðir í
einni persónu. Hélt hann því
starfi til 1589. 1596 varð hann
ríkishirðmeistari, fékk þar raeð
æðstu ráð í ríkinu, næst kon-
ungi, og hélt því embætti til
dauðadags, 1601. En ári síðar
komst kaupþrælkun á hér á
landi og var það allt fullræki-
lega undirbúið áður og hefir
Valkendorf áreiðanlega átt
sinn þátt í því.
Valkendorf var fjármála-
maður mikill, feikilega starf-
samur og afkastamikill og
kunni vel að haga öllu svo að
ekki yrði betur á annan veg.
Nokkuð var hann harðráður ef
svo bar undir, svo sem eins og
þegar hann lét höggva Magnús
Heinason hin færeyska, og
hefði slíkt gerræði orðið að
falli minni rnanni en honum.
En auk þess sem hann vann
Danaveldi vel og , lengi lagði
hann drjúgan skerf til mennta
í landinu með stofnun stúd-
entaheimilisins Valkendorfs
Kollegium og er hann þó sjálf-
ur talinn að hafa verið lítill
lærdómsmaður að námi.
I