Nýja dagblaðið - 05.03.1935, Page 3

I t ) i
DASBLABI*
Magnús Sigurðsson.bankastjórí
hefir verið umboðsmaður ríkísstjórnar
við lántökuna, sem fer til greiðslu eldri
og óhagstæðra lána.
Þsttir úr sögu íslenzkra bankamála
Það er búizt við, að Magnús
Sigurðsson bankastjóri komi
heim í dag eftir að hafa gengið
frá, fyrir hönd landsins, hinni
vaxtalægstu lántöku, sem ís-
lenzka ríkið hefir nokkurntíma
verið riðið við.
Það er jafnan mikið vafamál
í lífi einstaklinga og þjóða, að
hve miklu leyti er heppilegt að
taka lán og nota lánsfé. En um
hitt verður ekki deilt, að ef lán
er tekið og notað á annað borð,
þá skiptir miklu, að kjörin séu
góð, og að lántakandi komi
fram með festu, sem vekur
traust og virðing þeirra er féð
lána.
Nú vill svo til að Magnús
Sigurðsson hefir verið banka-
stjóri í Þjóðbankanum síðan í
ársbyrjun 1917. Hann hefir á
þessum tíma verið óvenjulega
áhrifamikill maður í bankamál-
um Islendinga. Hann hefir kom-
ið nýjum blæ á íslenzk fjármál
erlendis. Hann hefir fremur en
nokkur annar Islendingur skap-
að Islandi tiltrú og virðingu í
fjármálaefnum hjá þeim þjóð-
um, sem skipta við ísland.
Það hafa orðið mjög djúp-
tækar breytingar í fjármálalífi
Islendinga síðan 1917. Sú saga
er íöng og merkileg, og hér er
ekki tími eða rúm að rekja
nema lítið eitt af þeim atburð-
um, sem marka tímamót
í þessu efni, en þó verður gerð
hér lítil tilraun að skýra og
meta þá þýðingu, sem Magnús
Sigurðsson hefir haft í því
mikilvæga starfi að skapa trú á
Islendinga og íslenzka atvinnu-
vegi, hjá erlendum fjármála-
rnönnum.
Þegar Magnús Sigurðsson
var settur bankastjóri í Lands-
bankanumi snemma árs 1917,
var hann 36 ára að aldri. Hann
var fæddur í Reykjavík, hafði
numið lög í Khöfn, kvænzt
dóttur Magnúsar Stephensen
landshöfðingja, og' setzt að í
Reykjavík sem málafærslumað-
ur. Þegar hér var komið sög-
unni þóttu þeir mestir skör-
ungar í lögmannsstarfi þre-
menningamir Sveinn Björns-
son, Eggert Claessen og Magn-
ús Sigurðsson. Slíkuml mönnum
varð vel til um tekjur af starf-
inu, eins og'sást á því, er Jón
Magnússon samdi litlu síðar
við E. Claessen um 40 þús. kr.
laun í Islandsbanka. E. Cl.
taldi sig hafa þvílíkar tekjur
af starfi sínu við málfærslu og
samninga. Og þó að það hafi
verið ýkjur, þá var álitsmikill
lögfræðingur á þeim tíma ör-
uggur um miklar tekjur í
Reykjavík.
Þegar Magnús Sigurðsson
hætti við málfærslu og gerðist
bankastjóri, var aðstaðan í
fjármálum og stjórnmálumj öll
önnur en nú. Þegar íslands-
banki var stofnaður laust eftir
aldamótin voru Islendingar eins
og þroskaláus böm í fjármál-
um. Alþingi var í þann veginn
að leggja Landsbankann niður
og afhenda erlendu gróðafélagi
allt bankavald í landinu og þar
með seðlaútgáfuréttinn í nærri
heila öld. Stephensen landshöfð-
ingja tókst að vísu að bjarga
Landsbankanum og stytta leyf-
istíma íslandsbanka mjög mik-
ið. En íslandsbanki varð samt
aðalbankinn í landinu, og utan
unf hann og hans hágsmuni
snerist allt það fólk, sem nú eru
kallaðir Morgunbl.menn. Lands-
bankinn lifði einskonar van-
ræktri skuggatilveru, var lítils
megnugur og að'litlu hafður.
B. Ki\ hafði verið aðalbanka-
stjóri þar síðan 1909 og legið
í þrálátum, en vanmáttugum
deilum við íslandsbanka, og að-
standendur hans, án þess að
verða nokkuð ágengt, sem
gagn var að.
Pólitíska aðstaðan í ársbyrj-
un 1917 var sú, að þá var ný-
mynduð hin fyrsta þriggja
manna rílusstjóm. Jón Magn-
ússon var forsætis- og dóms-
málaráðherra. B. Kr. var fjár-
málaráðherra og Sigurður 1
Yztafelli var atvinnu. og banka-
inálaráðherra. Jón Magnússon
og íhaldsmenn þorðu ekki að
trúa B. Kr. fyrir valdinu yfir
bönkunum, af ótta við að hann
myndi þrengja að kosti íslands-
banka. Sigurði Jónssyni voru
falin bankamálin. Engum af
samherjum Mbl. datt í hug, að
roskinn sveitabóndi, sem allt í
einu kæmi úr sveitakyrrðinni í
ráðherrastólinn myndi byrja að
blanda sér í bankamálin. B. Kr.
vænti hins sama. Hann fékk í
fyrstu settan einn af sínum
nánustu vinum í stað sinn í
bankann, og ætlaði að vera í
einu bankastjóri og ráðherra.
Hinn „setti“ átti að koma til
B. Kr. eftir vinnutíma og fá
fyrirskipanir um vinnubrögð
næsta dags.
Jón Magnússon studdist á
þingi við Mbl.mennina. B. Kr.
var fyrir hina svonefndu
„þversum“menn, en það voru
hinir kröfuharðari menn í bar-
áttumálunum við Dani. Hefir
mest af því liði síðar runnið
saman við Mbl.liðið, en þá var
úlfúð á milli þessara flokka. t
þriðja lagi voru liðsm'enn Sig-
urður í Yztafelli, samvinnu-
bændurnir og einn þingmaður,
sem kosinn var af socialistuin
í Reykjavík og liði B. Kr.
Framsóknarflokkurinn var þá
nýmyndaður og fékk undir eins
mann í ríkisstjómina og mikil
áhrif á meðferð landsmála.
Einn af þeim bændum, sem
mestan þátt átti í að koma Sig-
urði á Yztafelli á þing 1916,
var Gestur Einarsson á Hæli.
liann var tiltölulega ungur
bóndi í Árnessýslu. Hann var
stórgáfaður maður, fullur af
áhuga, kjarki og skapandi hug-
myndum. Hann hafði hinn
mesta metnað fyrir hönd stétt-
ar sinnar, bændanna, og hann
sá, að bændumir gætu aldrei
notið sín í atvinnubaráttunni,
nema að hafa aðgang að fjár-
magni eins og útgerðin. Höfuð-
takmark Gests á Hæli var að
veita fjármagni í stríðum
straumum í atvinnulíf sveit-
anna. 1 þeim efnum var hann í
einu stórhuga, djarfur og ráð-
kænn.
Gestur á Hæli og Magnús
Si'gurðsson vom vinir. Gestur
trúði því, að ef Magnús Sig-
urðsson fengi mikil mannafor-
ráð í fjármálum, þá myndi
hann muna eftir sveitinni og
landbúnaðinum engu síður en
hinum atvinnuvegunum. Gest-
ur beitti sér fyrir því að Fram-
sóknarmenn lögðu áherzlu á að
Magnús Sigurðsson yrði settur
bankastjóri í Landsbankanum,
í annað áf tveim bankastjóra-
sætunum, þar sem! aðalmenn-
imir voru fjarverandi um
stund. Sigurður Jónsson var
ungur í anda, þótt roskinn væri
að árum. Hann kunni að meta
þann stórhug, sem fólginn var
í þessari ráðagerð og setti
Magnús Sigurðsson inn í Lands-
bankann með fullum! óvilja B.
Kr.
Fyrir Magnús Sigurðsson var
aðstaðan ekki glæsileg. Launin
voru 6000 kr. og langtum lægri
en tekjur hans af málfærslu.
Hann var settur í óvissa stöðu,
og hans eigið fyrirtæki, mál-
færsluskrifstofan, hlaut að
leggjast niður. En fyrir fortöl-
ur Gests og annara vina sinna
tók Magnús Sigurðsson móti
setningu í bankanum og ófriði
þeim, sem eftir hlaut að fylgja.
Og sá ófriður kom fljótt. B.
Kr. hóf undir eins glímu um
váldið yfir bankanum. Hann
þekkti hinn nýja mann og vissi,
að þeir gátu ekki búið saman
í bankanum. B. Kr. vissi, að
hinn nýi bankastjóri var skarp-
vitur, vel menntur, framsýnn
og ráðkænn og mjög ófús að
láta hlut sinn. Þeir tilheyrðu
hvor sinni kynslóð. Lífsskoðan-
ir þeirra og vinnubrögð voru
ólík. Milli þeirra var ekki um
annað að tala en stríð, og full-
an sigur annars og ósigur
hins.
B, Kr. lagði hiklaust út í
styrjöldina, með öllum þeim úr-
ræðum, er hann hafði yfir að
ráða. Deilan stóð allt árið 1917,
1918 og mikinn hlut ársins
1919. Þá hafði Alþingi búið til
þriðja embættið í stjórn Lands.
bankans, og skyldi sá maður
vera lögfræðingur. Sigurður í
Yztafelli veitti það starf vini
sínum Magnúsi Sigurðssyni. B.
Kr. hafði beðið hvern ósigur-
inn af öðrum í málinu. Hann
undi ekki í ráðherrastöðu af
ótta við hinn nýja mann í
bankanum. Hann hætti að vera
ráðherra og fór inn í bankann
til að mæta á sjálfum vígvell-
inum. En er í bankann kom
hafði hann ekki persónukraft
til að haldast þar við. í her-
bergjum bankastjóranna heyrð-
ust ekki hörð orð né heitar
deilur milli bankastjóranna.
Þar var tekið á málum eins og
í höll Goðmundar Glæsivalla-
konungs. Eftir stutta stund
flutti B. Kr. sig úr herbergí
bankastjórans fram í biðstof-
una og síðan út úr bankanum
og á æfilöng eftirlaun. Nýi
tíminn hafði sigrað, eins og
vænta mátti.
Lítið dæmi úr viðskiptasögu
Landsbankans frá þessum ár-
um! sýnir um hvað var barist.
Formaður í myndarlegu kaup-
íelagi kom í bankann og bað
um hóflegt viðskiptalán. Það
var 1917, og allt flaut í pen-
ingum. Meðbankastjóri Magn-
úsar var vinur og skjólstæðing-
ur B. Kr. Hann neitaði kaupfé-
lagsmanninum með kuldalegum
orðum. Magnús Sigurðsson
sagði ekki neitt. Kaupfélags-
maðurinn fór út í bili og hitti
samherja sína og sagði sínar
farir ekki sléttar. Þeir ráðlögðu
manninum að fara í bankann
næsta dag, flytja fram rök sin,
bera sig saman við kaupmenn-
ina, sem stöðugt gætu fengið
fjármagn í bankanum, og
benda umboðsmanni B. Kr. á,
að ef ekki fengist úrlausn
myndi verða að fá atvinnu-
málaráðherra Sigurð frá Yzta-
felli til að segja sitt álit um
skiftingu veltufjárins. Þetta
hreyf. B. Kr. þótti ekki álit-
legt að láta sinn mann þver-
synja og lánið var veitt.
Um það leyti sem Magnús
Sigurðsson varð fastskipaður í
stjóm bankans, varð Kaaber
annar bankastjóri og stuttu
síðar Georg ólafsson. Þessir
þrír menn hafa borið saman
hita og þunga dagsins síðan í
fyrstu kreppunni eftir stríðið.
Undir þeirra stjórn hefir bank-
inn vaxið frá því að vera van-
ræktur kotbanki, án nokkurra
nýtilegra sambanda erlendis og
orðið að höfuðvígi Islendinga 1
fjármálum. Þegar þessir þrír
menn byrjuðu að vinna saman,
skyggði útlendi hlutabankinn á
Landsbankann. En síðan hefir
skift um hlutverk. Útlendi
hlutabankinn, sem Mbl.-liðið
trúði mest á, rak hvað eftir
annað upp á sker, og hefir nú
verið endurreistur í nýrri mynd
og undir nýrri stjóm. Sigur
Landsbankans er sigur hinnar
þjóðlegu meðvitundar, sem ekki
gat unað því, að meginfjárráð
íslendinga væru í höndum er-
lendra fésýslumanna.
B
NÝJA DAGBLAÐIÐ
Útgefandi: „Blaðaútgáfan h.f.“
Ritstjórar:
Gísli Guðmundsson.
Hallgrímur Jónasson.
R i tst j ómarskrif stofumar
Laugv. 10. Símar 4373 og 2353.
Afgr. og auglýsingaskrifstofa
Austurstr. 12. Simi 2323.
Áskriftargjald kr. 2,00 á mán.
í lausasölu 10 aura eint.
Prentsmiðjan Acta.
Þetta er saga Landsbankans
heima fyrir. En hann á líka
sína sögu út á við, og sú saga
er að mestu leyti um starf
Magnúsar Sigurðssonar. Þegar
hann kom 1 bankann, var stofn-
unin án verulegra sambanda
erlendis, nema lítillega við einn
banka í Danmörku. Tryggvi
Gunnarsson hafði skapað þá
þræði, en eftir að B. Kr. tók
við, þá vantaði hann skörungs-
skap og þrek til að færa út
kvíarnar. Kunnugir menn telja,
að hann hafi yfirleitt ekki
fengið að tala við yfirmenn
þess banka og sætt sig við það.
I Englandi voru engin við-
skiptasambönd, sem heitið gátu
fyr en 1920. Jón Magnússon
var þá staddur í London og
vildi freista að opna Islandi
viðskiptalán, en gat ekki. Sím-
aði hann þá til Magnúsar Sig-
urðssonar og tókst honum að
fá fyrstu beinu bankaskiptin
við England, sem síðan hafa
haldizt.
Árið eftir þrýstu spekulant-
ar íhaldsflokksins Magnúsi
Guðmundssyni til að taka „ó-
kjaralánið“ 1921. M. Guðm. var
móti því að taka lánið, og tal-
,aði á móti því í þinginu. En
spekulantarnir þurftu að fá
lánið. íslandsbanki var að
fara á höfuðið. Forráðamenn
Mbl.-flokksins afréðu að taka
lánið. Og þeir létu gera það
undir aumustu kringumstæð-
um, af því þeir höfðu ekki
manndóm til meira. Hvorki Jón
Magnússon eða Magnús Guð-
mundsson gátu beitt sér fyrir
vinnunni við lánið. Til þess
voru fengnir tveir spekulantar,
danskur glæframaður, og um-
komulaus, íslenzkur loftkastala-
maður. Þessir menn fengu 100
þús. kr. fyrir starf sitt við lán-
tökuna. Vextir voru gríðarhá-
ir og tolltekjur landsins voru
„bundnar" sem trygging, eins
og frægt er orðið.
Enska lánið og allir atburðir
við það sýndu á hvaða stigi
forráðamenn íhaldsstefnunnar
voru. Sú lántaka gefur mynd
af persónugildi þeirra og mann-
dómi, svo að ekki verður um
það bætt.
Sá blettur, sem fallið hafði
á fjármálaheiður Islendinga
með enska láninu 1921, var
ekki auðveldlega þveginn af.
Og þó hefir það sár nú gróið.
Landsbankinn efldist með
hverju ári, fyrst og fremst
fyrir sækni og manndóm
bankastjórnarinnar. Meðhverju
ári sem leið styrktist samband
Landsbankans við banka á
Norðurlöndum og í Englandi.
Magnús Sigurðsson myndaði
Framh. á 4. ftí&u.