Nýja dagblaðið - 10.12.1937, Qupperneq 3

NÝJA DAGBLAÐIÐ
3
NÍÝJA DAIiBLAIÍIÐ
Útgefandi: BlaSaútgáfan h.f. I
Ritstjóri:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON. I
Ritstj ómarskrif stof umar:
Lindargötu 1.1. Símar 4373 og 2353 j
Afgr. og auglýsingaskrifstofa: I
Hafnarstræti 16. Sími 2323.
áskriftargjald kr. 2.00 á mánuði.
í lausasölu 10 aura eintakið.
PrentsmiSjan Edda h.f.
Sími 3948.
•»!»—o—o—o—o—o—
Hitaveítumálíð
og lánstraust
ríkísíns
Morgunblaðið skrifar mikla
langloku í gær um „hagstæða
lánið“, sem Reykjavíkurbær geti
fengið til hitaveitunnar. Segir
blaðið að þaö sé raunverulega
yfirlýsing enskra fjármála-
manna um að fjárhagur Reykja-
víkurbæjar sé í bezta lagi.
Jafnfram' þessu segir blaðið,
að lánstrausti íslenzka ríkisins
sé þann veg komið erlendis, að
útilokað sé að það geti fengið
þar nokkurt lán.
Að svo stöddu skal ekki rætt
um það, hversu hagstætt hita-
veitulánið er. Enn svifur allt i
lausu lofti með afföllin. Mun
það hingað til hafa verið talinn
fullkominn afglapaháttur í fjár-
málum, að næstum þvi fastsetja
stór lán, áður en nokkuð er sam-
ið um afföllin. En um það og
lánið sjálft gefst tækifæri til að
ræða síðar.
Fjarri fer því, að þetta lán
geti á nokkurn hátt skoðast sem
traust á fjárhag bæjarins. Allt
lánið rennur til fyrirtækis, sem
á að verða fjárhagslega sjálf-
stætt. Geti það hinsvegar ekki
staðið í skilum, hefir lánveitandi
forgangsrétt í tekjum bæjarins.
Hann fær sinn hlut, þó bærinn
verði þá orðinn svo illa stæður
fjárhagslega að geta ekki kostað
starfrækslu barnaskóla og lög-
regluhald. Það kemur lánveit-
andanum ekki við, svo lengi sem
bærinn getur nurlað inn útsvör
frá skattþegnunum.
Hinsvegar sýnir þetta lán bezt
að Morgunblaðið fer með full-
kominn óhróður og ósannindi
um lánstraust íslenzka ríkisins
erlendis. Ef það hefði verið álit
erlendra fjármálamanna að
fjárhagur ríkis og þjóðar hefði
farið versnandi á undanförnum
árum og ríkisgjaldþrot væri yf-
irvofandi, eins og Morgunblaðið
vill vera láta, myndi hvorki
Reykjavíkurbær eða annað bæj-
arfélag hér, hversu vel sem það
væri stætt, geta fengið eins eyr-
is lán erlendis. Þaö má líka ó-
hœtt fullyrða, að hefði jafnmik-
ill halli verið á verzlunarjöfnuð-
inum við úilönd á stjórnarárum
núv. ríkísstjórnar og var á sein-
asta stjórnarári Ásg. Ásgeirsson-
ar og heildsalanna (1934) myndi
hvorki hafa verið kostur á að
fá þetta lán eða annað erlendis
af neinum aðila hér innanlands.
Sannleikurinn var sá, að ís-
lendingar voru að missa allt
traust erlendis, þegar núv.
stjórn kom til valda, sökum hins
Ömurleg meðferð
á góðum málstað
Hagnýtíng jarðhítans hér á landi
og aðdragandi hítaveitunnar
Ekki voru það verkfræðingar,
sem hér á landi uppgötvuðu
notagildi jarðhitans.
Það voru tveir bændur, Er-
lendur Guðnason á Sturlu-
Reykjum i Borgarfirði og Stefán
B. Jónsson á Reykjum í Mos-
fellssveit.
Þegar Sigurjón á Álafossi
hugðist að geta notfært sér heita
vatnið frá Reykjum til upphit-
unar á Álafossi, leitaði hann á-
lits verkfræðinga, og þar á með-
al hinna fremstu í þeirri stétt,
sem jafnframt voru áberandi
stjórnmálamenn í liði íhaldsns,
þá komust þeir að þeirri niður-
stöðu, að þetta væri óframkvæm-
anlegt. Vatnið myndi kólna við
leiösluna niður i 12 gráður
Fyrsti íslenzki stjórnmála-
maðurinn, sem skildi til hlýtar
nytsemi jarðhitans, var Jónas
Jónsson. Fyrsta frumvarpið sem
hann flutti á Alþingi, var byggt
á notagildi jarðhitans. Það var
frumvarpið um Sundhöll
Reykjavíkur. Þetta var árið
1923.
Þegar Framsóknarflokkurinn
tók við völdum 1927, hófst hag-
nýting þessara dásamlegu nátt-
úrugæða fyrir alvöru, og þá sér-
staklega undir forustu þessa
sama stjórnmálamanns.
Landið keypti Reykj atorfuna
í Ölfusi fyrir verð, sem nú mun
ekki talið nema brot af sann-
virði, einmitt vegna hinnar
miklu jarðhita-auðlegðar.
Sundlaugum var komið upp á
fjölmörgum stöðum við heitar
laugar víðsvegar um land og þær
ríflega styrktar af framlögum úr
ríkissjóöi. Tvö sjúkrahæli voru j
óhagstæða verzlunarjöfnuðar á
undanförnum árum. En undir
forystu fjármálaráðherra hefir
verið tekið svo rösklega í taum-
ana, að traustið hefir vaxið aft-
ur. Þeir erlendu fjármálamenn,
sem fylgzt hafa með íslandi,
hafa séð að hér var fyrir hendi
svo sterkur og ákveðinn vilji um
að vernda landið frá fjárhags-
legu hruni, að þeim hefir aukizt
trú að nýju á áframhaldandi
sjálfstæði þjóðarinnar.
Glöggt dæmi um þetta er það,
hversu illa Jóni Þorlákssyni
gekk að fá Sogslánið eftir
stjórnartíð Ásgeirs og íhaldsins,
en að Pétri Halldórssyni, sem
er áreiðanlega helmingi óslyng-
ari en Jón var, skuli heppnast
það, sem Jón gat ekki. Það er
ekki vegna þess, að fjárhagur
Reykjavíkur hafi batnað síðan.
Þvi mun Morgunblaðð ekki einu
sinni þora að halda fram. Það
er vegna þess, að traustið á
landinu hefir vaxið síðan, sökum
hinnar ákveðnu framkomu rík-
isstjórnarinnar í gjaldeyrismál-
unum.
reist í skjóli jarðhitans. Hver
héraðsskólinn öðrum veglegri
risu upp á „heitum“ stöðum.
En allt var þetta gert gegn
harðvítugri andstöðu íhaldsins.
En Framsóknarþingmaðurnin
Bjarni Ásgeirsson var brautryðj-
andinn á sviði blóma- og aldin-
ræktar við orku jarðhitans.
Þegar Laugarvatnsskólinn var
reistur, var leitað ráða verkfræð
ings, sem var sérfræðingur um
hitalagnir. Lét hann grafa í
jörð pípurnar sem leiða áttu
heita vatnið frá hvernum í
skólahúsið, smíða utan um þær
timburstokk og fylla síðan með
mómylsnu. Þetta gafst illa.
Rigningarvatn og annað jarð-
vatn komst inn í stokkinn og
mómylsnuna. Verkið var ónýtt.
Leikmenn komu þá til, grófu
upp pípurnar og lögðu ofanjarð-
ar og breyttu jafnframt til um
einangrunaraðferð.
Sýnir þetta atvik, ásamt nið-
urstöðum verkfræðinganna um
hitaveituna að Álafossi á sínum
tíma, að bókvitið eitt náði
skammt, þegar um hagnýtingu
þessara tiltölulega sjaldgæfu
náttúrugæða er að ræða.
Áður en langt um leið, linaðist
nú andstaða íhaldsins gegn
notkun jarðhitans. Sundhallar-
málið átti sinn mikla þátt í því.
Lögin um Sundhöllina voru
samþykkt á fyrsta þinginu eftir
að Framsóknarflokkurinn hafði
myndað stjórn. Hana skyldi
reisa inni í bænum. Heita vatnið
þurfti að leiða all-langan veg og
skyldi jafnframt notað til að
hita upp Landsspítalann og
j Austurbæjarskólann.
]\!lorgunbl. skal ekki heimska
sig á því, að halda því fram, að
Reykjavík eða aðrir aðilar hér á
landi gætu fengið lán erlendis,
ef erlendir fjármálamenn héldu
að ríkisgjaldþrot væri yfirvof-
andi. Það er óbreytanlegt lögmál
fjármálamanna að lána ekki til
slíkra landa, a. m. k. ekki öðrum
aðilum á undan ríkinu sjálfu,
því þeir vita, að það hefir for-
gangsréttinn að skattþegnunum
og sterkustu aðstöðuna til að
afla tekna. Morgunblaðið skal
heldur ekki heimska sig á því,
að reyna að telja nokkrum
manni trú um, að hingað hefði
fengizt erlent lánsfé, ef ríkis-
stjórnin hefði haft áfram sama
halla á verzlunarjöfnuðinum og
var hjá íhaldinu og Ásgeiri 1934.
Það er hin sterka forysta fjár-
málaráðherrans í gjaldeyrismál-
um, sem er að byggja upp álit
og traust landsins aftur, og
veldur því að Pétri Halldórssyni
tekst nú betur en Jóni Þorláks-
syni 1935, enda þótt Pétur hafi
ekki helminginn af fjármála-
hyggindum Jóns.
Þegar almenningur sá, hversu
heppnaðist að hita stórbygging-
ar í bænum með laugavatninu
og eimstrókana lagði upp úr
skólpræsunum af heita vatninu,
sem bersýnilega hafði ekki lokið
ætlunarverki sínu, þótt það væri
búið að funhita hinar tvær miklu
byggingar, þá var tekið að leiða
þetta heita vatn í einkaíbúðir
manna í bæjarhluta þeim, sem
bezt lá við, og reyndist þar einn-
ig að gera kraftaverk.
Samhliða þessum fram-
kvæmdum vaknaði hugmyndin
um hitaveitu sem nægði allri
Reykjavík.
Sjálfur foringi íhaldsins, Jón
Þorláksson, hafði nú lært af
reynslunni og tók að beitast fyr-
ir um þetta stórfellda velferðar-
mál.
Fyrst var hafin leit að heitu
vatni með jarðborun við Laug-
arnar innan við bæinn. Var það
sjálfsögð ráðstöfun. Boranirnar
á þessum stað báru nokkurn ár-
angur, einkum jókst heita vatn-
ið talsvert við fyrstu borholurn-
ar, en hlutfallslega lítill árang-
ur varð þó af allt að tveggja ára
starfi við jarðboranirnar á þess-
um slóðum, og minni en þurft
hefði að vera, ef óhapp hefði
ekki steðjað að, sakir reynslu-
leysis eða þekkingarskorts.
Sprenging var framkvæmd
þarna á staðnum, vísast til að
greiða fyrir vatnsrennslinu, en
við það hvarf æðimikill hluti af
þvi heita vatni sem fengið var
og hefir þess ekki orðið vart
síðan. Orsökin mun hafa verið
sú, að kísillinn í hinu efsta jarð-
lagi mun hafa sprungið svo við
sprengingu þessa, að heita vatn-
ið átti nú hlaupvítt í allar áttir.
Má af þessu marka, hversu tak-
markaða þekkingu verkfræðing-
arnir, sem við þetta fengust,
höfðu á viðfangsefninu.
Þegar sýnt var, að ekki fékkst
nægilegt heitt vatn í næsta ná-
grenni Reykjavíkur, þá var
gerður samningur við eigendur
Reykjatorfunnar í Mosfellssveit
um réttindi til að framkvæma
jaröborun í landi þeirra.
Skyldu þeim greiddar 15 þús.
krónur, ef borunin bæri ekki
æskilegan árangur, en þætti
Reykjavíkurbæ til kostandi að
virkja heita vatnið sem fyrir
hendi yrði, þá var svo um samið,
að þeir seldu vatnsréttindin fyr-
ir 150 þús. krónur, að undan-
skildum 7 lítrum á sekúndu, er
ætlaðir voru til heimanotkunar
á hlutaðeigandi bæjum.
Á fimmta ár hefir nú veriö
unnið að jarðborun eftir heitu
vatni á Reykjum.
Þar er nú fyrir hendi heitt
vatn, sem talið er að nægi hálf-
um bænum, þegar frá eru talin
öll úthverfi hans, svo sem
Skerjafjörður, Grimsstaðaholt,
Kirkjusandur, Sogamýri og aðr-
ir slíkir bæjarhlutar.
Menn taki eftir þessu:
Heíta vatnið sem fyrir hendi
er að Reykjum, nœgir aðeins
sem svarar öðru hverju húsi í
bcenum, þrátt fyrir það, þótt öll
öll úthverfin séu sniðin af, eins
og þau heyri bœnum ekki til.
Þegar hinar langvinnu jarð-
boranir að Reykjum höfðu ekki
borið meiri árangur en raun er
á, og líkurnar ekki miklar fyrir
tTLÖND:
Halif ax
Nafn Halifax innsiglisvarðar
hefir oft verið nefnt í blöðunum
undanfarnar vikur. Margir hafa
haldið að hér væri um nýjan
stjórnmálamann að ræða, en svo
er ekki. Halifax hefir verið
framarlega í stjórnmálalífi
Breta um langt skeið, en hann
hefir ekki gengið undir Halifax-
nafninu nema í þrjú ár, og af
þvi stafar ókunnugleiki margra
um störf hans.
Afi hans hét upphaflega Char-
les Wood og var ráðherra í flest-
um þeim stjórnum, sem frjáls-
lyndi flokkurinn myndaði á 19.
öldinni. Hann var kvæntur dótt-
ur Grey jarls, sem um skeið var
forsætisráðherra og áhrifamesti
stjórnmálamaður Englands. —
Nokkru áður en Ch. Wood lézt
var hann aðlaður og hlaut þá
nafnið Halifax.
Fyrst þegar Halifax innsiglis-
vörður byrjaði stjórnmálaferil
sinn, gekk hann undir hinu
forna nafni afa síns, Wood.
Hann byrjaði snemma þátttöku
í stjórnmálum og varð þingmað-
ur 1910, þá þrítugur að aldri.
Þingmennskunni hélt hann til
1925. Gengdi hann stundum
minniháttar ráðherrastörfum á
þeim tíma. 1925 varð hann land-
stjóri eða vara-konungur Breta
í Indlandi og var það til 1931.
Var hann aðlaður áður en hann
hlaut embættið, og gekk nú
undir nafninu Irwin lávarður.
Hann gat sér gott orð í Indlandl
og hefir t. d. Gandhi farið um
hann viðurkenningarorðum.
Hann var á vlxl hermálaráð-
herra og menntamálaráðherra I
ráðuneytum þeirra MacDonalds
og Baldwins 1932—37, og á sið-
astliðnu voru varð hann innsigl-
isvörður í ráðuneyti Chamber-
lains. Hann fékk Halifax-nafn-
bótina, þegar faðir hans lézt
1934.
Halifax þykir ekki sérstakur
skörungur, en er vel menntur og
slyngur samningamaður. And-
stæðingar Edins í enska íhalds-
flokknum hafa helzt augastað á
Halifax til þess að verða efttr-
mann hans.
því, að þar fáist nægilegt vatns-
magn til hitaveitu fyrir allan
bæinn, þá kröfðust Framsóknar-
menn þess, að fenginn yrði val-
inn verkfræðingur frá því landi,
sem mesta reynslu hefir um
virkjun jarðhita, og hann látinn
athuga hver úrræði væru hag-
kvæmust í þessum málum.
Fullvíst er talið, að jarðhitinn
í Henglinum og Krísuvik, hvor
um sig, sé svo orkumikill, að
nægja mundi Reykjavík og
Hafnarfirði, ekki aðeins eins og
þessir bæir eru nú, heldur einnig
vexti þeirra um all-langa hrið.
Framsóknarmenn hafa bent á
það, að óvarlegt sé að ráðast í
virkjun á jarðhita, sem aðeins
fullnœgi hluta af bænum, án
þess að rannsaka aðrar orku-
stöðvar, sem liklegar vœru til
þess að fullnœgja bœði Reykja-
vik og Hafnarfirði, og það um
langa framtíð.
Þá hefir einn hinn lærðastí
(Framhald á 4. síðu.)