Nýja dagblaðið - 22.03.1938, Blaðsíða 3

N Ý J A
DAGBLAÐIÐ
3
Fjárhagur sildarverksraiðja rikisins
Eítir Þorstein M. Jónsson
NÝJA DAGBLAÐD)
Útgefandi: Blaðaútgáfan h.f.
Bitstjóri:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
Ritstj órnarskrií stof umar:
Lindarg. 1 D. Símar 4373 og 2353.
Afgr. og auglýsingaskrifstofa:
Lindargötu 1D. Slmi 2323.
Eftir kl. 5: Sími 3948.
Áskriftarverð kr. 2,00 á mánuðí.
í lausasölu 10 aura eintakið.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Simar 3948 og 3720.
i ■—c —c —°iuiu^u»°—n — ,
Hallað réttu máli
í Alþýðublaðinu í gær er
talað um það, „hvernig Fram-
sóknarflokkurinn lét skipa í
sáttanefndina“ og að Fram-
sóknarflokkurinn hafi „krafizt"
þess „að fá að ráða einn, hvern-
ig sáttanefndin og gerðardóm-
urinn væri skipaður".
Hér er, vægast sagt, mjög
einkennilega að orði komizt.
Framsóknarflokkurinn réð
engu um það, hvaða menn voru
skipaðir í sáttanefndina. For-
sætisráðherrann snéri sér með
samþykki beggja meðráðherra
sinna til hæstaréttar og bað
hann að tilnefna mennina.
Hæstiréttur fékk vitanlega
engin fyrirmæli um það frá
neinum, hvaða menn hann ætti
að velja, enda var ekki hægt að
binda réttinn við nein slík fyr-
irmæli. Og óhætt er að fullyrða
það, að af Framsóknarflokknum
var síður en svo óskað eftir því,
að Framsóknarmenn væru skip-
aðir í þessa nefnd. Hæstiréttur
réð að sjálfsögðu þar öllu um.
Það er líka íjarri öllum sanni,
að Framsóknarflokkurinn hafi
heimtað að fá fulltrúa sína
í gerðardóminn. Framsókn-
arflokkurinn lagði einmitt höf-
uðáherzlu á það, að strangasta
hlutleysis væri gætt við val í
dóminn. Þessvegna var hæsta-
rétti falin útnefning meirahluta
dómsins. Svo stranglega var frá
þessu hlutleysi gengið, að í lög-
unum var hvorum aðila um sig
veittur réttur til að ryðja þeim
manni úr dóminum, sem hann
helzt teldi líkindi á, að kynni að
líta einhliðá á málið andstætt
hagsmunum aðilans.
Og Alþýðublaðið hefir líka
síður en svo ástæðu til að
kvarta. Því að úrskurður gerð-
ardómsins er greinilega sjó-
mönnum í vil, miðað við þær til-
lögur, sem áður lágu fyrir í deil-
unni til lausnar.
Bráðlætí
Morgunblaðið og Vísir hafa
áhyggjur stórar út af brottför
Haralds Guðmundssonar úr
ríkisstjórninni og framkvæmd
verka hans í stjórnarráðinu nú
næstu daga. Virðast blöð Sjálf-
stæðisflokksins um þetta miklu
áhugasamari en fulltrúar hans
á Alþingi. Því að þegar forsæt-
isráðherra skýrði frá afsögn
H. G. og hversu störfum hans
væri ráðstafað í bili, gerði
Sjálfstæðisflokkurinn á Al-
þingi enga athugasemd við það
— ekki svo mikið sem fyrir-
spurn um, hvort stjórn Her-
manns Jónassonar nú styddist
við þingræðislegan meirahluta.
En skrifarar flokksins hjá
Mbl. og Vísi virðast nú skyndi-
lega hafa orðið „gripnir af
miklum ótta“. Þessi ótti er um
það, að svo kunni að fara, að
Alþýðuflokkurinn veiti Fram-
sóknarflokksstjórn stuðning
eða hlutleysi, og að engin
stjórnarskipti fari fram. í-
haldsblöðin bæði keppast nú
við það, að sýna fram á, hví-
lík fjarstæða slíkt væri, og Al-
þýðuflokknum algerlega ó-
samboðið. Þykir þessum vel-
unnurum Alþýðuflokksins
hörmung til þess að vita, ef
hann sýndi slíka „auðmýkt“
gagnvart Framsóknarflokknum,
og óttast (!) þeir það mjög, að
Alþ.fl. yrði þá ekki langrar
framtíðar auðið.
Það er auðvitað mikils virði
fyrir Alþýðuflokkinn, að fá
ráðleggingar gefnar af góðum
hug á timum neyðarinnar. En
ýmsum mun nú detta í hug,
að það sé ekki umhyggjan ein-
skær fyrir velferð Alþýðu-
flokksins, sem þessu veldur. á
bak við allt þetta þykjast sum-
ir sjá glampa í „vonaraugun“
sem stundum hefir skotið upp
áður, þegar örðugleikar hafa
verið á samvinnu Framsóknar-
flokksins og Alþýðuflokksins.
Og við því er heldur ekkert
að segja, þó að lið Morgunblaðs-
ins sé farið að yfirvega í leyn-
um möguleikann til þess að
skipa mann í hinn auða stól
Haralds Guðmundssonar eða
komast í vinsamlega stuðnings-
eða hlutleysisaðstöðu gagnvart
ríkisstjórn. Flokki, sem búinn
er að tapa mörgum kosningum
og orðinn þreyttur á andstöð-
unni, er auðvitað ekki óljúft
að hugsa til hvíldar á hinni
-löngu göngu um eyðimörkina.
En langlundargeð er einna
nauðsynlegast allra dyggða.
Bráðlætið hjá skrifurum Mbl.
getur ekki orðið Sjálfstæðis-
flokknum til neinna happa í
þessu máli.
Ljósvíti
á Þrídröngum
Blaðinu er skrifað frá Vest-
mannaeyjum, að mikill og al-
mennur áhugi sé þar meðal
sjómanna fyrir því að byggður
verði ljósviti á Þrídröngum.
Segja sjómenn, að ekki sé
hægt að gera farmönnum við
suðurvesturströndina meira
gagn til öryggis þeim en að
ðyggja vita á þessum stað.
Er jafnvel álitið, að hefði
ljósviti verið þarna, myndi hið
hörmulega slys, sem varð á
byrjaðri vertíö, ef til vill ekki
hafa komið fyrir.
Mun sá atburður hafa allmik-
ið komið mönnum til að fylkja
sér einhuga um þetta ópóli-
tiska velferðarmál Vestmanna-
eyinga.
Jóhann Jósefsson flytur
þingsályktunartillögu þessa
efnis í sameinuðu þingi.
mðeins Loftur.
Framkvæmdastjóri S. R. hr.
Jón Gunnarsson skrifar í Nýja
dagblaðið 22. febrúar um fjár-
hag ríkisverksmiðjanna og
ræðir þar sérstaklega um
rekstursafkomu þeirra s. 1. ár,
í grein þessari gerir hann
nokkrar athugasemdir við
grein mína um þetta sama
mál, sem birtist í Nýja dag-
blaðinu 19. febrúar. Um stofn-
kostnað verksmiðjanna að við-
bættum áhöldum, sem keypt
hafa verið, og endurbótum ber
okkur alveg saman, enda eru
þær tölur teknar eftir- bók-
um verksmiðjanna. En það
sem hann telur athugavert við
reikningsfærzlu verksmiðj anna
s. 1. ár er:
a. Að rétt sé að telja miklu
meira af viðbótum og endur-
bótum verksmiðj anna á við-
haldsreikning en gert hafi
verið, eða sem nemi 136,713,06
kr. í viðbót við þær 130,000,00
kr., sem þegar höfðu verið
færðar, sem viðhald á þessu
eina ári.
b. Að afskrifa beri nýju
þróna um 178,931, 57 kr.
Vitflialdskostnaðiir.
í grein minni fór ég eingöngu
eftir þeim tölum, sem færðar
voru í bækur verksmiðjanna.
Verksmiðjustjórnin hafði sjálf
ekki ákveðið neitt um það,
hvað skyldi færast á viðhalds-
reikning og hvað teljast viðauk-
ar og umbætur á verksmiðj-
unum, reiknað til eignar s. 1.
ár, Enda mun það jafnan hafa
verið venja, að framkvæmda-
stjóri í samráði við skrifstofu-
stjóra hafi metið, hvað beri að
telja af umbótum til eigna og
hvað til viðhalds. Að sjálfsögðu
getur það oft verið álitamál,
hvað telja beri eigna-aukningu
og hvað viðhald. Samkvæmt
því, sem ég hefi áður skýrt
frá, þá hefði verið talið til
viðhalds verksmiðjunni á síðastl.
ári um 130 þúsund krónur, og
er það miklu meira, en reiknað
hefir verið nokkru sinni fyrr,
eða um 9 þúsund kr. meira en
öll árin til samans frá því
verksmiðjurnar voru byggðar og
keyptar og til ársloka árið 1935.
Hr. Jón Gunnarsson vill reikna
af fé því, sem lagt var í umbæt-
ur og viöhald S. R. s. 1. ár um
267 þúsund krónur til viðhalds,
sem er miklu hærri upphæð
en allt það fé, sem lagt hefir
verið til viðhalds verksmiðj-
unum frá byrjun að meðtöldu
árinu 1936, en þá var lagt í við-
hald, sem nam rúmum 68 þús.
kr. Ef þetta mat framkvæmda-
stjórans væri að öllu leyti rétt,
þá sýnist verksmiðjunum hafa
verið allmikið ábótavant og að
of lítið hafi verið gert, til að
halda þeim við, allt fram til s.
1. árs. Ég er á sama máli og hr.
Jón Gunnarsson um það, að
fremur beri að reikna of mikið
en of lítið af umbótum verk-
smiðjanna á viðhaldsreikning,
en þar verður þó að gæta hófs.
Reikningar verksmiðj anna fyrir
árið 1937 eru enn óendurskoð-
aðir, en fyrr en það er gert og
ríkisstjórnin hefir samþykkt
þá, er vitanlega ekki hægt að
slá neinu algerlega föstu um
útkomu þeirra í öllum atrið-
um.
Afskrift á
nýju þróimi.
Það mun aldrei hafa verið
venja að afskrifa neinar sér-
stakar fasteignir S. R.; hins-
vegar er myndaður fyrningar-
sjóður af fyrningarsjóðsgjaldi.
Árlegar afborganir eru reikn-
aðar sem afskriftir en ekki sem
eignaaukning, þegar reikning-
ar verksmiðjanna eru gerðir
upp ár hvert. Oft má deila um,
hvort byggingar og aðrar fram-
kvæmdir hafi ekki orðið of
dýrar. Flestir, sem til þekkja, á-
líta að verksmiðjan S. R. ’30
hafi orðið allt of dýr, miðað við
afkastagetu hennar, allt að
hálfri milljón króna. Aldrei
hefir um það verið rætt, að
minnsta kosti er það ekki bók-
að í fundargerðarbækur verk-
smiðjustjórnarinnar, að það
beri að afskrifa hana sérstak-
lega. Ef afskrifa ætti nýju
þróna, og það þegar á fyrsta
ári, þá er hér um nýjung að
ræða hjá verksmiðjunum. Það
mun líka vera óvenjulegt hjá
hvaða fyrirtæki, sem er, og
með hvaða formi, sem er á
reikningshaldi þeirra, að af-
skrifa byggingar sama árið og
þeim er komið upp. Þessi af-
skrift, sem hr. Jón Gunnarsson
vill gera á nýju þrónni er held-
ur ekkert smáræði — 178,931,57
kr. — Til mála gæti alveg eins
komið að afskrifa S. R. ’30 og
fleiri byggingar verksmiðjanna
og ef allar þær afskriftir væru
settar á rekstursreikning árs-
ins 1937, þá þarf ekki um það
að ræða að útkoma á árinu
sýndist óglæsileg. Hvað myndi
ríkisskattanefndin segja, ef
verksmiðjurnar væru einstakl-
ings fyrirtæki, nýja þróin
kostað 248 þúsund krónur, en
eigandi ekki reiknað hana
sama árið, sem hún var byggð,
nema 70 þúsund króna virði, en
fært mismuninn sem reksturs-
útgjöld á árinu(!).
lVýja þróin.
Því, sem framkvæmda-
stjórinn segir um þróna að
öðru leyti, ætla ég ekki að
svara hér. Full reynsla á henni
er ekki fengin ennþá. Og þótt
síld skemmdist í neðri þrónni
s. 1. sumar, þá er það ekki eins-
dæmi. Það eru takmörk fyrir
því, hvað lengi má geyma síld-
ina i hvaða þró sem er. En
skemmdirnar i síldinni í nýju
þrónni stöfuðu meðal anttars
af því, að síldin var skemmd,
þegar hún kom í þróna og var
geymd í þrónni óhæfilega lengi.
Annars ber fyrverandi fram-
kvæmdastjóra að svara fyrir
gerðina á þrónni. Hann fékk,
sem verkfræðingur að ráða gerð
hennar og hafði sér til aðstoðar
tvo aðra verkfræðinga. Þróin
fór langt fram úr þvi verði,
sem verksmiðjustjórnin hafði
leyft framkvæmdastjóra að
hún mætti fara, eða úr krón-
um 175,000,00 upp í nál. krónur
248,000,00. En þar færði hann
sér til málsbóta, ófyrirsjáan-
lega verðhækkun á efni o. fl.
Aths. hr. Jóns Gunnarssonar
viðvíkjandi færzlum til fyrn-
ingarsjóðs tel ég réttar.
Raunverulega fjárhagslega
þýðingu fyrir verksmiðjurnar
hefir það enga, hvort farið
,yrði eftir tillögum hr. Jóns
Gunnarssonar með færzlu á
reikningnum fyrir s. 1. ár eða
ekki. Á pappírnum kæmi það
þannig út, að í stað 921,309,56
kr., sem verksmiðjurnar hefðu
bætt fjárhag sinn s. 1. ár,
samkv. grein minni 19. febrú-
ar, þá teldist það, samkvæmt
tillögum hr. Jóns Gunnarsson-
ar 605,664,93 kx. En hinsvegar
lækkar þá stofnkostnaður verk-
smiðjanna með umbótum, sem
teljast til eignar úr 4,070,049,72
kr. í 3,654,384,79 kr. En eftir
hvorri aðferðinni sem reiknað
yrði, þá verða ógreiddar skuldir
verksmiðjanna óbreyttar.
Umbætnruar
á síðastl. ári.
Ég áleit það mjög óheppi-
lega ráðstöfun, þegar hr. Jón
Gunnarsson var látinn fara frá
verksmiðjunum fyrir tveim ár-
um siðan, og var ég þvi ein-
dregið fylgjandi að koma hon-
um að aftur sem framkvæmda-
stjóra, þegar tækifærið gafst
nú um s. 1. áramót. Þegar hann
kemur nú aftur að verksmiðj-
unum, þá sýnist honum margt
hafa verið gert á annan veg, en
hann myndi hafa látið gera, ef
hann hefði ráðið. Ég efast ekki
um hagsýni hr. Jóns Gunnars-
sonar, en þrátt fyrir það, þá
kann ég ekki vel við að hann
þegar felli eins þungan dóm og
hann hefir gert, yfir manni
þeim, sem séð hefir um fram-
kvæmdir verksmiðjanna s. 1.
ár, þar sem hann segir að
framkvæmdir verksmiðjanna
séu þannig úr garði gerðar, að
þær að miklu leyti séu einkis
virði. Allmiklu fé hefir verið
varið í skilvindur. Ég held að
gæði þeirra séu hin sömu hver
sem hefði keypt þær. Lýsis-
tankinn á Raufarhöfn, sem
byggður var af Landssmiðj-
unni, vatnsleiðsla á Raufar-
höfn, girðing um verksmiðj-
urnar á Siglufirði, síldarpressa
á Siglufirði. Þetta nefni ég að-
eins af handahófi af því, sem
framkvæmt var s. 1. ár. Eru
þetta allt einkisverðar fram-
kvæmdir? Hitt má allt af deila
um, hvort rétt sé að ráðast í
miklar framkvæmdir eða ekki.
Árið 1936 var óvenjulega hag-
kvæmt ár verksmiðjunum. Þær
græddu þá allmikið og var
(Frh. á 4. síöu.J