Nýja dagblaðið - 15.09.1938, Qupperneq 3

N Ý J A
DAGBLAÐIÐ
3
Jónas Jónsson s
Kveðja irá Islandí
Ræða flutt á Islendíngadagínn að Gímlí
1. ágúst síðastl., en þar voru nær 4000 Is-
lendíngar samankomnír
YÝJA DAGBLAÐIÐ
Útgefandi: BlaSaútgáfan hJt.
Rltstjórl:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSaON
RitstJ órnarskrif stoíurnar:
Lindarg. 1 D. Simar 4373 og 2353.
Aígr. og auglýsingaskriístoía:
Lindargötu 1D. Siml 2323.
Efttr fcl. 5: Síml 3948.
Áskriítarverð kr. 2,00 k mánuði.
í lausasölu 10 aura eintaklð.
Prentsmlðjan Edda h.f.
Simar 3948 og 3720.
Reykjavíkurbær
og fátækraframfæríð
Þegar íhaldsmenn í Reykjavík
eru að verja fjársukk bæjar-
stjórnarmeirihlutans og skulda-
basl bæjarins, grípa þeir venju-
lega til þess, að kenna Alþingi
um ófarirnar; einkum ásaka þeir
þingið fyrir „að hafa velt fá-
tækraframfæri landsins yfir á
Reykjavík", eins og þeir orða
það.
Það hefir áður verið sannað
hér í blaðinu, með tilfærðum
dæmum úr Alþingistíðindunum,
að Sjálfstæðisflokksmenn á Al-
þingi mæltu með og greiddu at-
kvæði með þeirri breytingu á
framfærslulögunum, sem kveður
svo á, að dvalarsveitin skuli vera
sveit þurfalings. Nöldur ihalds-
manna út af þessari lagabreyt-
ingu er því næsta óskiljanlegt,
en sýnir þó berlega ráðaleysi
þeirra og rökþrot. Hér í Reykja-
vík eru allir helztu hálaunamenn
landsins, allir stærstu atvinnu-
rekendur, allir heildsalar og yfir
höfuð mestar tekjur miðað við
mannfjölda. Þrátt fyrir þettá
hefir bæjarstjórnarmeirihlutinn
orðið að lifa á lánum frá degi til
dags, ræður ekkert við fátækra-
málin og reynir svo að skella
skuldinni af ráðleysi sínu og
aumingjaskap yfir á andstæð-
ingana, sem engu geta ráðið um
málefni Reykjavíkur.
í sambandi við nöldur íhalds-
manna um „að fátækraframfær-
inu hafi verið velt yfir á Reykja-
vík“ væri vert að athuga, hvað
margir af þeim þurfalingum hér
í bænum, sem áttu framfærslu-
sveit annarsstaðar, hafa komizt
á sveitina hér í bænum. Það
sanna í þessu máli er það, að
fjöldi fólks, sem fæddist og ólst
upp í sveit, flutti til bæja og sjó-
þorpa — einkum hingað til
Reykjavíkur, — komst þar á
sveit áður en það hafði unnið sér
sveitfesti, og síðan „veltu bæirn-
ir framfæri þessa fólks yfir á
sveitirnar". Breytingin á fram-
færslulögunum var því nauðvörn
fyrir sveitirnar. Á þeim hvíldi sá
mikli þungi, að sjá um uppeldi
fjölda manna, sem á unga aldri
fluttu úr sveit í bæi, en svo bætt-
ist það við, að sveitunum var
ætlað að framfæra það af þessu
fólki, sem komst á sveitarfram-
færi eftir að það flýði úr sveit-
unum. Hreppsnefndir í fram-
færslusveitunum réðu ekkert við
það, hvernig að þessu fólki var
búið áður en það fór á sveit í
bæjunum, né eftir að það fór að
þiggja sveitarstyrk. Og það var
meira að segja mjög útbreidd
skoðun, að bæjarstjórnir væru
mjög kærulausar um fram-
færslukostnað utansveitarþurfa-
linga, enda áttu mörg fámenn
sveitarfélög um sárt að binda
meðan bæjarstjórn Reykjavíkur
og aðrar bæjarstjórnir landsins
gátu sótt fátækraframfærið í
vasa þeirra eftir eigin vild.
í þessu máli, eins og svo mörg-
um öðrum, snúa íhaldsmenn öllu
öfugt, af því að þeir þora ekki
að horfast í augu við staðreyndir
og reyna að leysa málin eins og
menn í stað þess að afsaka sig
stöðugt með því að skella skuld-
inni á aðra.
**
Handan um landa-
mærin
Það mun vera tiltölulega nýleg
uppgötvun Sjálfstæðismanna, að
þeir ættu sín á meðal þvílíkan
fyrirtaks siðameistara sem Árna
frá Múla. Svo afkastamikill er
þessi landskunni dugnaðarfork-
ur, að við hliðina á aðalstarfi
hans, sem lýtur að því að bjarga
f isksölumálum þ j óðarinnar, verð-
ur það aðeins hjáverkastarf að
hreinsa til í þjóðfélaginu, þ. e. a.
s. utan Sjálfstæðisflokksins. En
innan þess flokks er starf hans
óþarft, eins og glöggt má verða
af skrifum hans, því þar eru sið_
ir góðir.
Þessum ágæta manni hefir of^
verið brigzlað um það, að hann
hér um árið fann ekki hvíta hús-
ið í Washington. Þetta aðkast
hefir mér aldrei þótt byggt á
sanngirni, því margur hefir villzt
á skemmri leið. Eg hefi vitað til,
að menn hafa villzt á milli fjár-
húsa, að ég nú ekki tali um veg-
farendur á heiðum uppi. Og þó
Magnús heitinn Guðmundsson,
sem var alkunnur drengskapar-
maður, hirti hann af götu sinni,
þar sem hann var í greinarleysi,
og flytti hann heim eins og
hvern annan óskilapening, þá
var það ekki tiltökumál, því
maðurinn var veikur; enda bú-
inn að leggja hart að sér, til þess
á ýmsan frumlegan hátt, að
halda uppi heiðri þjóðar sinnar
meðal þeirra fákænu manna, er
byggja önnur lönd, og halda að
hér búi tómir skrælingjar.
Ekki þykir þessum siðameist-
ara hvað sízt máli skipta, að
vel sé vandað til starfsliðs í
ríkisstofnunum og þá einkum
forstöðumanna þeirra, og verð-
ur slíkt aldrei of mjög brýnt
fyrir valdhöfunum. Eða hver
skyldi mega þar fremur gilt úr
flokki tala en einmitt Árni frá
Múla; því auk sinnar alkunnu
siðavendni hefir hann reynsl-
unnar þungu hönd, til þess að
ægja með hinum brotlegu með-
bræðrum sínum. Árna var sem
sé eitt sinn af ríkisvaldinu feng-
inn opinber sjóður til varð-
veizlu. Og þrátt fyrir varkárni
þá og grandvarleik, sem honum
er gefinn í svo ríkum mæli,
hvarf allmikill hluti sjóðsins á
þessu tímabili. Illgjarnar tung-
ur, sem nóg er til af, utan Sjálf-
stæðisflokksins, lögðu honum
þetta mjög til lasts. Slík eru laun
þessa vonda heims til handa
þeim mönnum, sem fórna sér
NIÐURLAG
Síðasta mjög umtalaða stór-
málið, sem íslendingar vestra og
eystra eru að leysa saman er New
York sýningin fyrirhugaða. ís-
land leggur þar út á nýja braut
og hefir þar sína sjálfstæðu sýn_
ingu erlendis, hina fyrstu, sem
þjóðin tekur þátt í. Og þessi
þátttaka í heimssýningu er ekki
gerð af yfirlæti, heldur af kaldri
nauðsyn. ísland vill byrja mikil
og gagnkvæm verzlunarviðskipti
við Bandaríkin og Kanada. ís-
land vill flytja verzlun sína að
verulegu leyti vestur um haf. Ef
það tekst, fylgja því beinar
skipaferðir milli íslands og Ame-
ríku, sem myndu verða hin
máttugasta lyftistöng fyrir sam_
starf íslendinga báðum megin
hafsins. Þessi sýning er vel undir
búin heima á íslandi. Að henni
standa allir flokkar og vel vand-
að til forustu. En sýningarnefnd-
in í Reykjavík hefði tæplega lagt
út í þetta dýra og áhættusama
fyrirtæki, nema af því að vissa
var fyrir að nokkrir af mestu á-
huga- og áhrifamönnum í Vest-
urheimi voru fúsir til að veita
margháttaða aðstoð. Undirbún-
ingur New York sýningarinnar er
gerður með mikilli forsjá og
miklu samheldi íslendinga aust-
an hafs og vestan, og ef ekki
dynur á heimsófriður, verður
þessi sýning mjög merkilegur
viðburður í sögu íslendinga.
Eg hefi nú um stund dvalið við
liðna tímann, þar sem margs er
að minnast og margt að þakka.
En eg kem nú að því máli, sem
stærst er af sameiginlegum við-
fangsefnum allra íslendinga, en
það er verndun og efling ís-
lenzkrar tungu.
í Reykjavík hefir nú um nokk-
ur misseri verið unnið að því að
reisa stærsta og veglegasta hús-
ið, sem íslenzka þjóðin hefir enn-
þá eignazt. Það er háskólabygg-
ingin, sem vænzt er eftir að lokið
verði við innan fárra ára. Há-
skólabygging íslendinga er að
vísu ekki þannig að hún felli
skugga á stórhýsi ríkra og mann-
margra þjóða, en hún er þó svo
vænleg, að hún myndi sóma sér
öðrum til viðvörunar, eins og
Árni hefir gert.
Það er því ekki að furða þó
Sjálfstæðisflokkurinn nú —
eftir að allur fiskurinn er seld-
ur — láti ekki starfskrafta
þessa ágæta siðbótarmanns
liggja ónotaða. Þess er vissu-
lega óskandi, áður en næsta
vertíð hefst, að hin alkunna og
efalausa siðfágun og ráðvendni
sjálfstæðismanna megi ryðja
sér til rúms sem víðast utan
flokksins fyrir tilverknað þessa
tilvalda siðameistara hans,
Árna frá Múla.
vel í hvaða borg sem vera skyldi.
Eins og Englendingar flytja
margháttaðan efnivið úr hinu
víðlenda Bretaveldi í Shakespe-
are-leikhúsið í Stratford, þannig
munu íslendingar í fyrsta sinni
nota hinar mörgu og dýrmætu
steintegundir sem til eru í land-
inu, til að skreyta eina stórbygg-
ingu. Framan við íslenzka há-
skólann verður hamraveggur,
klæddur með svörtum steini. Há_
skólahúsið sjálft verður hvítt
eins og nýhöggvinn marmari. Og
í hvelfingunni yfir hinu mikla
anddyri verður raðað silfurbergi,
sem nálega hvergi er til nema á
íslandi. Ljósmagnið fellur neðan
á þessa silfurbergshvelfingu og
brotnar þar eins og á þúsund de-
möntum og flæðir þaðan yfir
forhöllina alla. Þannig er á allan
hátt vandað til hinnar nýju há-
skólabyggingar í Reykjavík.
Dýpsta ástæðan til þess, að ís-
lenzka þjóðin vandar svo til
húsakynna háskólans er, að sú
bygging á um allar ókomnar
aldir að vera meginhof ís-
lenzkrar tungu. Þar á fágun ís-
lenzkunnar að vera mest og
bezt. Þangað eiga að leita menn,
ekki aðeins frá íslandi, heldur
úr öllum heimi, til að stunda
íslenzkt mál og íslenzk fræði.
Og frá háskólanum í Reykjavík
eiga landar í Vesturheimi að fá
þann stuðning, sem um munar
í baráttu, sem er erfiðari en að
sanna fund Ameríku á hendur
íslendingum. Þetta nýja og veg-
lega verkefni er að fá íslenzka
tungu viðurkennda sem sígilt
mál í háskólum Bandaríkj anna
og Kanada, og sem eðlilegt
stuðningsmál enskrar tungu.
í þessu musteri íslenzkrar
tungu í Reykjavík er Sigurður
Nordal hofgoði, og hann nýtur í
því starfi hins fyllsta trausts
allra, sem skilja íslenzkt mál og
dómbærir eru um andleg mál-
efni. Eftir heimsókn sína til
landa í Vesturheimi fyrir nokkr-
um árum, kom Sigurður Nordal
með frumdrög að stefnuskrá
fyrir málbaráttu íslendinga í
Vesturheimi. Og þessi frumdrög
eru að minni hyggju það lang-
bezta og djúpsæjasta, sem sagt
hefir verið um það mál.
Sigurður Nordal viðurkennir
að sj álfsögðú nauðsyn íslend-
inga til að nema til fulls þjóð-
tunguna í landinu. Við það mál
verður bundinn meginhluti
hinnar daglegu lífsbaráttu. Svo
bætir Nordal við: Menntaþjóðir
Norðurálfunnar og ekki sízt
Englendingar, hafa um langa
stund lagt stund á að nema eitt
og helzt tvö sígild mál, grísku
og latínu. Þessi mál eru bæði
dauðar tungur. Það má með
sanni segja, að aldaraðir séu
liðnar síðan ritaðar voru á þess-
um málum lífrænar bókmennt-
ir. En Englendingar leggja
stund á þesar tungur til að
þjálfa æskuna með erfiðu
tungumáli og til að fága smekk
ungra menntamanna með því að
þeir geti lesið á frummálinu
hin fornu snilldarverk Grikkja
og Rómverja.
Ef það er hyggileg ráðstöfun,
af því fólki í engilsaxneskum
löndum, sem mestu fórnar
vegna uppeldis barna sinna, að
verja miklum tíma af margra
ára námi, til að kenna nokkuð
í hinum dauðu forntungum lat-
ínu og grísku, vegna erfiðrar
málfræði og sígildra bókmennta,
þá er auðskilið, að enskumæl-
andi íslendingar í Vesturheimi
geta sér til stórmikils ávinnings
stundað íslenzku sem mennt-
andi menningarmál. Því fremur
er ástæða til fyrir íslendinga í
enskumælandi löndum, að
unna sér þessa hlutskiptis, þar
sem íslenzkan hefir alla sömu
kosti og gömlu suðrænu málin;
er auk þess lifandi tunga, töluð
af hverju mannsbarni í stóru
landi og liggur enn lífræn og
sterk á vörum og í hugum mörg
þúsund íslendinga í hinum nýja
heimi.
Með þessari hugmynd Sig-
urðar Nordals er fenginn glögg-
ur grundvöllur að framtiðar-
starfi þjóðrækinna íslendinga
vegna móðurmálsins. í háskóla
íslands í Reykjavík verður meg-
instund lögð á íslenzk fræði.
Þangað leita allir, sem þau
fræði vilja stunda, svo sem bezt
má vera._ Frá þeirri stofnun
dreifast út um allan heim kunn-
áttumenn í þeirri einu forn-
tungu, sem er í einu lifandi
máli og sígilt frá fornöld. En í
þeirri sókn, sem hafin er nú
þegar í Vesturheimi, bæði til að
gera íslenzku að viðurkenndri
háskólanámsgrein og að fáguðu
menningarmáli fyrir yngri kyn-
slóð þá, sem borin er af nor-
rænum stofni, mun hitinn og
þunginn falla á íslendinga
vestan hafs. Þeir munu líka
manna fúsastir að viðurkenna,
að til mikils sé að vinna, þegar
hin enskumælandi kynslóð
ungra íslendinga getur notað
mál feðra sinna og mæðra sem
fullkomna menningartungu,
eins og menn af öðrum þjóð-
flokkum nota grísku og latínu.
Með þessum hætti hefir íslenzk-
an í Vesturheimi fengið þann
sess, sem henni ber til eðlilegur
réttur, ef ekki er hallað máli af
óviðkomandi orsökum.
Ég vil að lokum þessa máls
minnast á eitt atriði af fjöl-
mörgum, sem koma í huga minn
um framtíðarstarfsemi íslend-
inga yfir hafið. Nú er verið
heima á íslandi að gera góða
kvikmynd af landslagi, at-
vinnulífi, byggingum, ræktun o.
s. frv. Einhver lítill hluti af
þessari kvikmynd mun verða
sýndur í New York að ári. En
það er von mín, að áður en svo
langt er komið, hafi þessi kvik-
mynd farið sigurför um allar
byggðir og bæi íslendinga í
Vesturheimi. Fyrir eldri kyn-
slóðina, sem sér ísland enn í
hillingum æskuáranna, rnyndi
slík mynd verða kærkomin.
Hún myndi sýna þeim ísland
eins vel og unnt er að sýna
land, án þess að sjá það með
(Framh. á 4. slöu.)