Tíminn Sunnudagsblað - 18.08.1968, Qupperneq 6

flSlsgróf), það er land Viðiness,
Hóla og Hofs. Hjalti Þórðarson er
svo talinn hafa numið Hjaltadal
„að ráði Kolbeins“.
Þvi miður er ég hræddur um,
að eitthvað sé dularfullt við þenn-
an nafna minn. Þess er hvergi get-
ið, hvar hann bjó, og hafi hann
numið í upphafi nluta Hjaltadals,
lá beint við að hann byggi frekar
þar, því þar er búsældarlegra.
Með náttúrunafnakenningu próf.
Þónhalls Vilmundarsonar í huga
má freistast til að ætla Kolbein
aukapersónu, gerða í þeim til-
gangi að skýra nafngjöf dalsins.
Nú héttar svo tii, að eftir Kol-
beinsdal fellur á, sem oftast er
sámleit, jafnvel kolmórauð, því
hún á upptök sín undan jöklum
og blandasr. lítt bergvatni. í fyrstu
heimildum er hún nefnd Kolbeins-
á, nú Koika. Væri fráleitt, að
hugsa sér nafn hennar dregið af
hinum dökka lit’ Kolbeinn þýðir
dökkur fótur, einí og Magnús ber-
beinn þýð:r Magnús berfættur,
birkibeinn, næfrum vafinn fótur.
í dalnum eru ein sjö eyðibýli,
sem öU voru byggð fram undir
lok síðustu aldar. Sviðningur,
næsti bær við Smiðsgerði, fór i
eyði við snjóflóðið, sem féll á bæ-
inn Þorláksmessunótt 1925. Þar
var þá tvíbýli og fórst annar bónd-
inn, ungbarn og roskin kona.
Næst fór Saurbær í eyði 1941
„Af hverju mundi Saurbæjar-
nafnið dregið?“
„Það stendur lagt og eru mýrar
í kring, báða vega út frá bænum
og votlent.
Nú, Skriðuland sem um skeið
var fremsti bær «ustan ár,fór í
eyði, þegar ég hvarf þaðan haust-
ið 1955. Á Skriðuiandi hefur alltaf
verið nokkur snjoflóðahætta, þótt
ekki hafi valdið slysuip, og nokk-
ur bagi er að örðugum samgöng-
um, engin brú á Kolku “
„Dýrt að byggja hana, eða
hvað?“
„Já, og fláir sem njóta.
Skömmu eftir að ég flutti úr
dalnum, fóru Unastaðir og Fjall
í eyði. Enn má nefna Bjamaswtii.
Ábúð þar var iögð niður 1895.
Nokkrum árum seinna féll skriða
yfir stóran hluta af túninu þar.
Beitarhús frá Bjarnastöðum stóðu
við Heljará, sem fellur í Kolku
fimm kílómetrum innan við
1 kriðuland Hvorki nafn né vetr-
arveður gatu fæit menn frá að
reyna að hokra par og var kallafi
606
Bjamastaðasel, Var búið þar ftft
1873 til 1887, en síðan urðu menn
frá áð hiverfa.“
„Eftir þeim fáu nöfnum, sem þú
hefur þegar talið, virðist hafa þurft
mikla seiglu til að byggja Kol-
beinsdal.“
„Kannske, en vorin em fögur,
lognasöm og rnild Samfelld fjalla
lína myndar tilkomumikinn bak-
grunn austanvert við dalinn (þ.e.
norðanvert samkvæmt réttum átt-
um). Fjallaiínan hið efra er skor-
in þverdölum, svo hnúkar verða
á milli, víðast klettum krýndir og
gróðurlausir. Að neðan er fjallið
gróið upp í miðjar hlíðar.
Nálægt merkjum Sviðnings og
Saurbæjar em Hreðuhólar, kennd
ir við kappann Þórð hreðu. Neð-
an við þá er Ástunga, að mestu
flöt, vestan megin ár, en innan við
hólana breytir dalurinn um svip,
útsýni þrengist.
Vestanvert við dalinn (þ.e. í
rauninni sunnanvert) rís lágur ás
hjá Hreðuhólum og hefur beina
hæðarlínu inn dalinn,næstum því
gegnt Skrfðulandi. Þar myndast
Gróf (í Landnámu Hálsgróf) og er
þar vegur yfir í Hjaltadal. Sagnir
segja, að tveir menn hafi deilt
þar, orðið hvor öðrum að bana og
séu dysjaðir við fjárrétt í grófinni.
Eiga þeir að hafa verið á sveimi
stundum síðan. Ekki veit ég nein-
ar sönnur á þessu
Svo rís hæðarlínan hóflega um
sinn, unz liún hækkar snögglega.
Þar myndast fjaliið Elliði utan við
bæinn Fjall og nær inn undir Al-
menningsháls.“
„Hvað þýðir Elliði?“
„Elliði þýðir skip, enda er fjall-
ið nákvæmlega eins og skip á
hvolfi. Hnúkarnir austanvert við
dalinn (þ.o norðar.) eru tilkomu-
meiri og stórskornari. Hver tind-
ur, hvert gil, hver hvammur á
sitt eigið nafn og skal ég lýsa
þeim stutflega.Ég fer fyrst með
efstu brún, síðan miðhlíðis og loks
hið neðra og með ánni
Sé farið efst, er fjallsbrúnin
suður og upp af Sviðnimgi skorin
af Sviðningsdal, þá Saurbæjardal,
þá Tjarnarhlíðardal og suður úr
honum en grynnri Útburðarskál.“
„Útburðarskál?“
„Þar var talið að heyrðust oft
drunur og óhljóð á undan illviðr-
um og válegum tíðindum. Næst
verður Smyrlatungugil, nokkru
sunnai Bakkaskriðugil. Fláendar
þess «tga upptök efst í fjallsbrún.
Orlitlu sunnar Bræðragl, mjð^
grunnt. Síðar Bæjargil og Skriðik
landsdalur og þá er komið að a
rétt.
Telji ég örnefni miðhldðis frá
Sviðningi, sömu leið og áður, þá
er Sviðningsgil utan og ofan við
Sviðning. Það hefst ofar en mið-
hlíðis ognær í fjallsrætur. Á
hnúknuui milli Sviðníngsdals og
Saurbæjardals er hár klettastapi,
nefndur Hreðuklettur. Neðan
undir honum er hjalH, miðhlíðis,
og nefnist brún undir honum
Kambur. Stigahlíð heitir fyrir of-
an Saurbæ. Úr Tjarnarfhlíðardal
felur Tjarnarhlíðarlækur. Bilið
frá honum suður að Smyrlatungu-
gili er ekki breitt og nefnist Tjarn-
ahhlíð. Frá Smyrlatungugili að
Bakkaskriðugili heitir Sandhlíð,
vel gróin hátt upp í fjall Er þar
hjallinn Göngur í Bakkaskriðu-
gli eru nefndar Neðritorfur suð-
ur af Göngunum, en Efritorfur
ofar. Hnjúkurinn frá Bakkaskriðu
gili að Bæjargili heitir Selhnjúk-
ur og Seiskál á Göngum undir
klettastáli eða syðra röðli Bakka-
skriðugils Á sömu hæð er Hraun-
skál, rétt sunnan við Bæjargil.
Enn fer ég þriðju röð í nafna-
leit. Utan við Sviðning eru Ragn-
heiðarhólar niður undir ánni, tald-
ir draga nafn af einsetukonu, er
þar bjó og átti skýli “
„Veiztu, hvort svo hefur verið
í raun og veru?“
„Ekki mundi amma mín eftir
henni, en það væri gaman að gá
í manntölin. Stundum er sannleik-
ur í gömlum sögum
Þannig segja munnmæli, að til
tekinn prestur í Hofspingum hafi
einu sinni spurt konu, sem var
við kirkju hjá honum að Miklabæ.
„Iívers madam eruð þér, heill-
in mín?“
„Ilans Þorláks míns í Flata-
gerði“, svaraði hún.en Flatagerði
er smábýli frá Miklabæ
I kirkjuL'ókum má sjá, að í tið
þessa prests bjó Þorlákur nokkur
um skeið í Flatagerði með konu
sinni, svo þarna fer þjóðsagan
með rétt mál.
í Sviðningshólum, eins og sumir
kalla Hreðuhóla austan ár, er fjöl-
gróið. Þar þroskast aðalbláber og
einiber. Með ánm, í háum, snar-
bröttum meðbakka liggur götu-
slóði, kalað Klif. Sunnan við Klf
er Saurbæjargrund. Á undirlendi
yzt í Sandhlíð er stór melhóll,
Sandhóll, litlu sunnar Valhól,
T I M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ