Íslendingaþættir Tímans - 15.12.1973, Side 8

Sextugur:
Hermann Guðmundsson
bóndi Blesastöðum Skeiðum
Á árunum upp úr 1930 varð mikil
hreyfing i landinu um stofnun nýbýla.
Kreppan var i algleymingi og at-
vinnuleysi við sjávarsiðuna, og ekki
hvað sizt i Reykjavik. 1 mörgum
sveitum var farinn að verða skortur á
jarðnæði vegna hins ótrygga atvinnu-
ástands i bæjunum, En voru ekki tök á
þvi að skapa möguleika fyrir fleira
fólk i sveitunum, og hvaða leiðir átti
þá að fara?
Til þess var tæpast nema ein leið
fyrir hendi og hún var sú að fjölga
býlum. Þar var um tvennt að velja, —
að bændur létu börn sina hafa land til
nýbýlastofnunar eða tekin yrðu stór,
samfelld, ræktarleg lönd og þar stofn-
uð nýbýlahverfi, eftir erlendri fyrir-
mynd. Inn á báðar þessar leiðir var
farið og hefur reynslan orðið sú að
fyrri leiöin hefur reynzt i flestum til-
fellum vel, en um árangur hinnar leið-
arinnar hefur á ýmsu oltið.
Nýbýla- og héraðsskólamálin voru
eitt af baráttu — og hugsjónarmálum
ungmennafélaganna. Voru þessi mál
mikið rædd á fundum þeirra og i tima-
ritinu Skinfaxa.
Bjartsýni gætti þá i sveitum landsins
þrátt fyrir kreppu og mikla fjárhags-
erfiðleika, sem landbúnaðurinn átti
viö að búa. Fólkið trúði á framtiðina
og það sá, að ýmislegt benti til þess að
betri timar væru framundan.
Jarðræktarlögin, sem sett voru
1923 , komu af stað mikilli hreyfingu
um aukna ræktun og nýbyggingar. Um
1930 var farið að nota dráttarvélar til
jarðvinnslu og jafnframt byrjaði
notkun tilbúins áburðar svo um
munaði. En dráttarvélar til jarð-
vinnslu og tilbúinn áburður voru alger
forsenda þess að túnrækt i stórum stil
gæti hafizt i landinu. A þessum árum
náðu hestavélar til heyskapar veru-
legri útbreiðslu og létti það störfin og
jók afköstin.
Þessi þróun ýtti mjög við þeim hug-
myndum, sem uppi voru um stofnun
nýbýla. En hvar átti ungt fólk, sem
vildi stofna nýbýli að fá fjármagn til
þess? Þarna var svo stórt mál i
i uppsiglingu, að rikisvaldið var eitt
megnugt að leysa það svo að gagni
mætti verða.
Á Alþingi 1936 voru samþykkt lög
um nýbýli þar sem kveðið var á um
mikilsverðan stuðning rikisvaldsins og
jafnframt var Búnaðrbankanum gert
kleift að lána til nýbýlastofnunar. Á
næstu árum voru fjölmörg nýbýli reist
á grundvelli þessara laga. og hefur
svo verið allt til þessa.
Mörg þessára nýbýla hafa orðið að
höfuðbólum, ef saman hefur farið
dugnaður og hagsýni ábúenda. Þvi er
þetta rifjað upp hér, að Hermann Guð-
mundsson bóndi á Blesastöðum var
einn þeirra bjartsýnismanna, sem
stofnaði nýbýli með aðstoð þessara
laga vorið 1941. Hann fékk einn þriðja
úr föðurleifð sinni tii ábúðar. Hann
hefur fyrir löngu gert jörð sina að einu
af meiri háttar höfuðbólum á Suður-
landi.
Hermann Guðmundsson er fæddur á
Blesastöðum á Skeiðum 23. ágúst 1913.
Voru foreldrar hans Kristin Jónsdóttir
og Guðmundur Magnússon er bjuggu á
Blesastöðum i yfir 60 ár og áttu 13
börn er til aldurs komust.
Hermann Guðmundsson ólst upp á
heimili foreldra sinn i stórum syst-
kinahópi og vandist snemma mikilli
vinnu. Haustið 1928 tók héraðsskólinn
á .Laugarvatni til starfa. Með bygg-
ingu hans opnaðist fjölmörgum ung-
lingum leið til mennta. sem annars
hefði verið lokuð. Höfðu Sunnlend-
ingar verið að láta sig dreyma um
slikan skóla undanfarna áratugi, en
ekki orðið úr framkvæmdum meðal
annars vegna þess, að þeir gátu ekki
komið sér saman um hvar skólinn ætti
að vera. Árnesingar fjölmenntu i
skólann strax i upphafi og hafa gert til
þessa dags.
Hermann lauk prófi frá Laugar-
vatnsskólanum eftir tveggja vetra
nám vorið 1933. Á þeim árum mun
hugur hans hafa staðið til frekara
náms, enda var hann prýðilegur
námsmaður, en úr framkvæmdum
varð ekki. Næstu árin vann hann á búi
foreldra sinna á sumrin en stundaði
sjómennsku að vetrinum. Haustið 1939
fór hann i bændaskólann á Hólum og
settist i eldri deild og lauk burtfarar-
prófi um. vorið.
Kona Hermanns er Ingibjörg
Jóhannsdóttir frá Háakoti i Fljótum
Foreldrar hennar voru Jóhann Bene-
diktsson bóndi þar og kona hans
Sigriður Jónsdóttir. Ingibjörg er kona
mikillar gerðar, sem hefur staðið við
hlið manns sins af skörungskap.
Börn þeirra eru: Sigurður
iðnaðarmaður á Selfossi, kvæntur
Báru Oddsteinsdóttur Kristin, gift Vil-
mundi Jónssyni bónda i Skeiðháholti,
Guðrún, gift Hjalta Arnasyni i Galta-
felli. Sigriður Maria, gift Helga
Bjarnasyni verkfræðingi frá Selfossi,
Hildur gift, Kristján Guðmundssyni
skipasmið i Reykjavik.
Hermann og Ingibjörg giftu sig vorið
1941. Jarðnæði lá ekki á lausu á þeim
árum. en Blesastaðir jörð, sem hafði
möguleika til stórfelldrar ræktunar.
Foreldrar Hermanns höfðu búið stóru
búi. en nú voru börn þeirra uppkomin
og þau vildu fara að hafa minna um
sig. Þá varð það að ráði hjá Guðmundi
á Blesastöðum að skipta jörðinni vorið
1941. Sama vorið byrjaði Magnús
sonur hans einnig búskap. Fengu þeir
Hermann og Magnús sinn þriðjunginn
hvor af jörðinni en Guðmundur hafði
einn sjálfur og bjó hann á honum til
dauðadags.
Hermann varð að byggja frá grunni
yfir fólk og fénað. að visu var hann
nokkur fyrstu árin með heimili sitt i
ibúðarhúsi foreldra sinna en þau
byggðu vandað stórhýsi 1934. A
þessum árum hefðu nýbýlastofnun
vart komið til greina, ef aðstoð rikis-
valdsins samkvæmt nýbýlalögunum
frá 1936 hefði ekki komið til.
Framhald á 7. siðu.
8
islendingaþættir