Íslendingaþættir Tímans - 08.02.1984, Qupperneq 10

hann átti aö taka við Deildartungu. föðurleifð
sinni. Vildi hann búa sig sem best undir það starf
og gekk í Bændaskólann á Hvanneyri haustið
1907. Hann stundaði þar nám í tvo vetur, stóð vel
að vígi, naut þess að hafa verið 1 vetur í
gagnfræðaskóla og bústjóri á stóru búi í 4 ár og
ekki háði honum fjárksortur. Nokkur samgangur
mun hafa verið á milli Hvanneyrar- og Hvítár-
bakkaskóla á þessum árum og víst er, að Jón og
Sigurbjörg kynntust veturinn 1907-’08. Varla
munu þau þó hafa heitbundist þann vetur, þótt
kynnin nægðu til þess að þau gengu í hjónaband
5 árum síðar.
Ég kynntist ekki þcim Deildartunguhjónum
Sigurbjörgu og Jóni fyrren á fjórða tugaldarinnar
þótt þegar á bernskuárum heyrði ég Jóns oft getið
sem eins mcsta fjárbónda landsins.
Sumum fannst skagfirski barnakennarinn, Sig-
urbjörg Björnsdóttir, færast mikið í fang, er hún
tók að sér húsfreyjustöðuna í Deildartungu úr
hendi hinnar þjóðkunnu myndarkonu Vigdísar
Jónsdóttur. Þá voru þær Deildartungusystur allar
giftar og höfðu sett upp heimili í Borgarfirði,
nema Hallfríður, sem átti heima í Deildartungu
uns hún giftist alllöngu síðar Guðmundi Jónssyni
frá Króki í Norðurárdal, og bjuggu þau eftir það
meðan bæði lifðu góðu búi á næstu jörð, Kletti.
Ótti við að Sigurbjörg væri ekki starfi sínu vaxin
var óþarfur. Henni fylgdi gæfa og gengi að
Deildartungu. Þau hjónin voru með cindæmum
samhent. elskuðu og virtu hvort annað og þótt þau
væru um ýmislegt ólíkrar gerðar, þá bættu þau
hvort annað upp svo að samlíf þeirra. heimili og
ævistarf var sönn fyrirmynd og héraðssómi.
Þau Sigurbjörg og Jón voru samhent að dugnaði
og iðjusemi. Jón var í senn stórhuga. ráðsnjall og
ráðríkur bæði á heimili og í héraði. Heima hleypti
hann upp stórbúi og átti lengi vel um 700 fjár á
vetrarfóðri. fjölda hrossa og allstórt kúabú. sem
stækkaði mjög eftir að mæðiveikin tók að mylja
niður fjárstofninn um miðjan fjórða tug aldarinn-
ar. Jón var stórtækur umbótamaður síns tíma.
Honum var bænda ljósast að afkoma íslenska
bóndans byggist á heyöflun og fénað allan þyrfti
að fóðra til afurða. í Deildartungu var að vísu
mikið graslendi. en lítið af því auðræktað án
framræslu. Hann sótti alltaf heyskap af kappi og
jók út túnið ár frá ári svo að hann var bænda
fyrstur til að afla nægrar töðu handa sínu stóra
búi. Hann cndurnýjaði og stækkaði öll penignshús
jarðarinnar áður en nútíma byggingartækni kom
til sögunnar. Jóni lék ungum hugur á að nýta ylinn
frá Deildartunguhver, sem lá 570 m frá íbúðarhúsi
og miklu lægra. Þetta var áður en hitaveitur komu
til sögunnar í þéttbýli, en einn sveitungi Jóns.
Erlendur á Sturlu-Reykjum. hafði þó leitt heim
gufu frá hver skammt frá húsi jarðarinnar. sem lá
þó lægra. Sá sigur hvatti Jón. Tókst honum mcð
ærnum kostnaði að beisia gufuna frá hvernum til
upphitunar og suðu. Þessi umbót var hin mikilvæg-
asta bæði hvað hagkvæmni varðaði og til þess að
létta húsmóðurstörfin.
Umsvifin heimafyrir nægðu ekki Jóni í Deildar-
tungu. Hann var frá unga aldri sannur féiags-
hyggjumaður. Hann þráði alhliða framfarir. hugs-
aði ekki aðeins um eigin hag, heldur vildi leiða
alla á veg framfara og aukinnar hagsældar. Hann
stóð ungur að stofnun Ungmennafélags Reykdæla
og var formaður þess frá stofnun og aðalheimili
þess var í Ðeildartungu.
Jón var hvatamaður að stofnun og starfrækslu
10
allra félagssamtaka í héraðinu. sem áttu að vinna
að hag héraðsbúa og sat í stjórn flestra þeirra
langtímum saman og oft formaður þeirra. Má í
því sambandi nefna Kaupfélag Borgfirðinga,
Mýra- og Borgarfjarðardeild Sláturfélags Suður-
lands og síðar Sláturfélags Borgfirðinga, sem
sameinaðist Kaupfélaginu síðar. Hann var í
fararbroddi um samgöngubætur í héraðinu og við
aðra landshluta t.d. um stofnun Skallagríms h.f.
til að annast skipasamgöngur milli Borgarness og
Reykjavíkur.
Jón var ungur einn af brautryðjendum búnað-
arfélasskaparins í Borgarfirði og einn af stofnend-
um Búnaðarsambands Borgarfjarðar 1910 og í
stjórn þess frá stofnun þar til heilsu hans þraut um
40 árum síðar. Hann var formaður Ræktunar-
sambands Borgarfjarðar- og Mýrarsýslu frá stofn-
un meðan heilsa hans leyfði.
Jón átti sæti á Búnaðarþingi frá 1929-1952 og
var kjörinn í stjórn Búnaðarfélags íslands frá 1939
til 1952. Hann átti sæti í mörgum milliþinga-
nefndum Búnaðarþings. Afurðasölumálin lét Jón
sig miklu varða og átti lengi sæti í stjórn
Mjólkursamsölunnar. Að sjálfsögðu var Jón einn
af ráðamestu bændum sinnar sveitar. Icngi oddviti
og sýslunefndarmaður.
Hér hcfur aQ^ins verið drepið á hluta af þeim
félagsmálum. sem Jón i Deildartungu vann að í
þágu héraðs síns og bændastéttarinnar. sýnir það
þó að fjarvistir hans frá búi og heimili hafa verið
miklar auk þess sem oft hafa fundir verið haldnir
þar heima og fjöldi gesta átt erindi við húsbóndann
vegna hinna fjölþættu starfa hans. Allt þetta hlaut
að auka álag á húsmóðurina og reyna á ráðdeild
hennaf.
Deildartunguheimilið hafði lengi verið hjúasælt
og ekki minnkaði hjúasældin við komu Sigurbjarg-
ar í húsfreyjusætið. Hún hafði frábæra skapgerð
að mildi og drenglund svo að hún öðlaðist vináttu
og virðingu allra sem henni kynntust. Öll störf
innanhúss gengu fyrir sig af öryggi og festu án
hávaða eða óróleika. jafnt barnauppeldið sem
búskaparsýslið og gestamóttakan. en auðvitað
komu börnin foreldrum sínum til aðstoðar jafn ört
og þau náðu þroska til þess. Þau SigurbjörgogJón
nutu barnaláns. Þau eignuðust 8 börn á 17 árum
frá 1914 til 1931. Þau voru í aldursröð: Hannes.
Björn. Vigdís. Andrés Magnús. Sveinn Magnús.
Soffía Guðbjörg, Ragnheiður og Guðrún. Öll voru
börnin hraust og miklum gáfum og mannskostum
búin. Börnin vöndust öll vinnu við bústörf í
foreldragarði og voru öll hvött til að undirbúa sig
vel til að takast á við nytjastörf í lífsbaráttunni.
þót( eigi veldi nokkurt þeirra langskólagöngu.
Eitt barnanna. Sveinn Magnús. dó aðeins 17 ára
hinn 1. október 1939. Varð hann fjölskvldunni
allri harmdauði enda' við hann bundnar miklar
vonir. Hin systkinin öll luku námi við Reykholts-
skóla og öfluðu sér síðar ýmissrar sérmenntunar.
Hannes lærði rafvirkjun. Björn. búfræðingur frá
Hvanneyri 1935. Vigdís lauk prófi frá Garð-
yrkjuskólanum á Reykjum 1940 og húsmæðra-
kennaraprófi 1944, Andrés Magnús garðyrkjufræð-
ingur frá sama skóla og Vigdís. Soffía Guðbjörg
lauk húsmæðraprófi frá Varmalandi 1947 og
handavinnukennaraprófi frá Handíðaskólanum
1951, Ragnheiður fóstrupróf frá Fóstruskóla ís-
lands 1958 og Guðrún lauk prófi frá Samvinnu-
skólanum 1950. Öll hafa börnin stundað störfin.
sem þau bjuggu sig undir.
Þess hetur enn ekki venð getið. að þau
Deildartunguhjón Sigurbjörg og Jón beittu sér
mjög í skólamálum héraðsins. Jón var einn þeirra
sem stuðlaði að því að Hvítárbakkaskólinn var
keyptur og starfræktur eftir að brautryðjandinn
Sigurður Þórólfsson hætti þar störfum, og þegar
Reykholtsskóli var stofnaður sem arftaki Hvítár-
bakkaskóla vann Jón mjög að því máli og var
fjárhaldsmaður skólans í mörg ár. Sigurbjörg og
Jón unnu mjög að því að Húsmæðraskólinn á
Varmalandi var stofnaður. Sigurbjörg var í
undirbúningsnefnd þessarar skólabyggingar og í
skólanefnd frá stöfnun skólans til 1971. Sigurbjörg
var í skólanefnd Reykholtsdalsumdæmis um 20
ára skeið og formaður Kvenfélags Reykdæla frá
stofnun þess.
Ég og síðar við hjónin þekktum Deildartungu-
heimilið vel enda þau hjón í hópi bestu vina
okkar. Það var dæmigert menningarheimili þar
sem samhugur, hlýja, myndarbragur og andleg
sem verkleg menning réð ríkjum. Sigurbjörg var
myndarkona að líkamlegu og andlegu atgerfi,
engin tilhaldskona og laus við allt tildur, en
látleysi og virðuleiki einkenndi allan heimilisbrag.
Þótt Jón ætti til með að vera hrjúfur í svörum þá
bjó hann yfir óvenju heitum tilfinningum og
traustum persónuleika. Sambúð þeirra hjóna var
svo samstillt og hlý að unun var að kynnast henni,
gáfurnar, bókmenntaþekkingin, raunsæ mann-
þekking og vilji til að veita öllum fyrirgreiðslu og
hjálparhönd var einstæð. Viðhorf þeirra hjóna til
manna og málefna var svo jákvætt að eindæmum
sætti, og aldrei var hallað máli á nokkurn mann,
þótt auðfundið væri að húsbóndinn bar gott skyn
á hæfni manna og til hvaða starfa mætti trúa
hverjum.
Jón Hannesson lést 12. júlí 1953 eftir nokkra
hrörnun síðustu árin, aðeins 67 ára að aldri. Við
fráfall hans urðu eðlilega breytingar á högum
fjölskyldunnar. Björn og kona hanshöfðu nokkru
áður byggt myndarlegt íbúðarhús og flutt í það.
Á honum og móður hans hafði kúabúið hvílt á
annan áratug en fjárbúið á Andresi. Nú var
bújörðinni skipt og bræðurnir tóku við búsfor-
ráðum hvor á sínum hluta, en Sigurbjörg tók að
sér ráðskonustarf hjá Andrési og gegndi hún eða
yngri systur hans því starfi til skiptis.uns Andrés
hóf sambúð með Kolbrúnu Árnadóttur og börnum
hennar. En Sigurbjörg var ekki hætt búskap. Jón
hafði ásamt tveim öðrum Borgfirðingum og
umdirrituðum tekið á leigu eyðijörð í Miðfirði
1948. og sett þar saman fjárbú, sem starfrækt var
í 19 ár. Fjárskipti höfu þá farið fram í Miðfirði en
óvíst hve mörg ár Borgfirðingar þyrftu að bíða
eftir fjárskiptum. Þá bið þoldi hinn brennandi
áhugi Jóns ekki. Hann kom til mín á skrifstofu
mína snemma sumars 1948. bað mig að benda sér
á hentuga eyðijörð á svæði þar sem fé væri
heilbrigt og spurði, hvort ég vildi vera með að
koma upp fjárbúi utan Borgarfjarðar. Ég sló til.
Jón fékk jörðina þegar á leigu. Á henni var eitt
mannvirki nokkurs virði. heyhlaða við fallin hús.
Á 3-4 vikum um sumarið byggði Jón þar fjárhús
fyrir 300 fjár og heyjaði túnið með orfi. Ijá og
hrífu. Hafði hann með sér vinnuflokk 4 eða 5
manna.
Búið blómgaðist skjótt. sem þakka má ráðsnilld
og dugnaði Jóns í upphafi og auðsæld og trú-
mennsku eins meðeigandans Eggerts Eggertsson-
ar. sem annaðist búið frá 1950-'67. Eignarhluta
Jons í búi þessu kaus Sigurbjörg sér til handa og
gafst hann hcnni vel. Sigurbjörg átti lögheimili
ÍSLENDINGAÞÆTTIB