NT - 21.11.1984, Blaðsíða 6

GuðmundurP.
Valgeirsson:
■ Svo sem kunnugt er hafa
þrír alþingismenn, þeir Ellert
Schram, Jón Hannibalsson og
Guörún Helgadóttir, endur-
tlutt þingsályktunartillögu sína
frá fyrra þingi, um framleiðslu
og sölu áfengs öls (bjórs) hcr á
landi. Skora þau á alþingis-
menn aö samþykkja þessa til-
lögu sína. Þykir jseim ntikiö
við liggja aö Alþingi samþykki
þetta landsmönnum til bless-
unar.
í kvöldfréttum útvarpsins,
fimmtudaginn 1. nóvcmber,
var sagt frá reynslu Sovét-
manna og Grænlendinga af
áfengisneyslu í þeim löndum.
Fréttin frá Sovétríkjunum virt-
ist komin frá opinberum ábyrg-
um aöilum (Pravda). Paö
mætti því taka hana alvarlega,
en ekki sem neina flugufregn.
Og um fréttina frá Grænlandi
virtist gilda það sama.
Taliö var að í Sovétríkjun-
urn væri almenn áfengisneysla
oröin þjöðfélagslegt böl, sem
ekki yröi lcngur horft upp á án
róttækra mótaðgerða. - Sagt
var að áfengisneysla þar drægi
stórlega úr framlciðslu þjóöar-
innar svo til alvarlegra vand-
Hvað gera þeir nú?
ræða horföi. Stór hópur barna
fæddist þar aumingjar vegna
áfengisneyslu foreldra þeirra
(mæöra) o.fl. í ljós hefði
komiö, að læknisfræðileg og
félagsleg hjálp kæmi að engu
gagni gagnvart þessu alvarlega
þjóðarböli. Það eina sem hugs-
anlega gæti unniö bug á því
væri strangt áfengisbann. Svo
slæmt er þetta orðið þar, í því
landi þar sem hugsjónir sósíal-
ismans áttu að koma í veg fyrir
áfengisneyslu, hér fyrr á árurn.
í fréttum frá Grænlandi kom
frarn aö búið væri að setja á
áfengisbann í Scoresbysundi
eftir hryllilega atburði þar af
völdum áfengisneyslu. I frétt-
inni var sagt að í Scoresbysundi
hefði heimilisfaðir framið sjálfs-
rnorð eftir að hafa myrt konu
sína og þrjár ungar dætur í
ölæði.
Hér voru alvarlegar og
hryllilegar fréttir sagóar, sem
hljóta að vekja hvern mann til
umhugsunar. Þær setja hryll-
ing og viðbjóð að hugsandi
mönnum. En þetta þart
■ Hér voru alvarleg-
ar og hryllilegar fréttir
sagðar, sem hljóta að
vekja hvern mann til
umhugsunar. Þær
setja hrylling og við*
bjóð að hugsandi
mönnum.
kannski ekki að koma
mönnum svo mjög á óvart.
Drykkjuskapur eykst og marg-
faldast með mörgum þjóðunt
svo að um þjóðarböl er að
ræða víðar en sagt er frá í
þessari frétt. Og ekki dregur
hið stórkostlega atvinnuleysi,
sem algengt er í mörgurn
löndum heims, úr áfengis-
neyslunni.
Við þessar fréttir verður ef-
laust mörgum á að spyrja:
Hvernig er þetta hjá okkar
þjóð? - Er slík hætta yfirvof-
andi eða hugsanleg meðal
okkar? -.
Á allra vitorði er, að hér
viðgengst gífurleg neysla
áfengis. Nægir þar að benda á
fréttir í fjölmiðlum og dag-
blöðum af óheyrilegri áfeng-
isneyslu ungra og fullorðinna.
- Því hefur verið haldið fram
sem staðreynd, að annaðhvert
heimili í mesta þéttbýli lands-
ins sé undirlagt áfengisböli og
áfengisneysla leiði til upp-
lausnar fjölda heimila. Talið
er að áfengisneysla færist æ
■ Halda þeir sínu
striki og halda áfram
að særa alþingismenn
og aðra til undanláts-
semi við ölþyrsta,
brjóstumkennanlega
vínneytendur?
í skugga neyðarinnar
Kit Kjörns Halldórssonar í
Sauölauksdal.
Gísli Kristjánsson og Björn
Sigfússon bjuggu til prentunar.
Búnaðarfélag Islands 1983.
■ Við fyrstu sýn kann ýmsunt
að virðast að Búnaðarfélagi
íslands stæði annað nær en að
gefa út 200 ára gömul rit eftir
vcstfirskan sveitaprest. Þá er
skylt að muna að Búnaðarfél-
agið gefur út ýmiskonar hand-
bækur sem byggðar eru á
nútíma vísindum og eiga þann-
ig að styrkja framleiðslu og
afkontu líðandi stundar. Þessi
rit sr. Björns í Sauðlauksdsal
ciga annað erindi við okkur.
Nafn sr. Björns Halldórs-
sonar mun geymast í búnaðar-
sögu íslendinga sem nterkilegs
brautryðjenda og rithöfundar. I
ritum hans eru varöveitt
fyrstu jarðræktarlög íslend-
inga, forordningin um garða- og
þúfnasléttun 1776 og nýbýla-
lögin frá sama ári. Þar með
vildi stjórnin stuðla að fjölgun
heimila í landinu og greiöa
fyrir því að tún væru girt og
sléttuð.
Séu þessi rit lesin nteð at-
hygli eru þau fjölþætt aldar-
farslýsing. Þar má m.a. sjá hve
skorturinn og hungrið var
nærri og vofði yfir. Því lætur
sr. Björn Atla mæðast yfir
börnunum og leggur honum í
munn: „Feginn yrði ég ef Guð
tæki þau af mér annaðhvort í
bólunni eða öðru vísi en ég fæ
ekki svo gott að þau deyi.“
Og um góða húsmóðursegir
sr. Björn:
„Hún gefur ekki göngu-
manni þann mat eða það fat í
guðsþakkanafni, sem börn og
hjú svelta og kelur fyrir.”
Áður hafði hann sagt að góð
kona „vill allra mein bæta," og
„er hugul og guðsþakkagjörn
við þurfamenn." Sarnt vissi
Itann að stundum varö að hafa
hemil á góðvildinni og neita
göngumanni ætti heimafólk að
fá nóg. Þetta bendir til þess að
neyðin var nærgöngul og ætla
verður að sr. Björn hafi vitað v sem
dæmi þess að örlæti og hjálp-
fýsi var meira en efni leyfðu.
Þessi rit sýna líka hvernig
fólk nýtti sér og bjargaðist af
því sem landið gaf. Bóndi
ætlaði nýbýlingum að hafa
þurran mosa í sængina í hjóna-
rúntinu og „má hann líka brúk-
ast fyrir í leppa í skóm". Sitt-
hvað fróðlegt er að finna í
samband við grasnytjarnar.
. Sr. Björn hefur lesið erlend
búfræðirit og í þau vitnar hann
jöfnum höndum og hann skír-
skotar til innlendrar reynslu,
sjálfs sín og annarra. Hann er
konunghollur maður og trúr
cinveldinu. Hann veit aö
landsfaðirinn þarf miklu að
kosta til landvarna, dómgæslu
og klerkastéttar sem vera skal
til sálgæslu og andlegrar
vcrndar og vakningar allri al-
þýðu. Því leggur Itann bónda í
munn:
„Þú þarft að láta verja þig
fyrir ráni og hernaöi, þar til
þarf stríðsfólk og mikinn her-
búnað. Þú þarft að láta verja
þig fyrir annarra þinna landa
ágangi og rangsleitni, þar til
þarf dómara, og það einn
öðrum æðri, svo þú missir ekki
réttar þíns þó fyrsta dómara
sjáist yfir. Þú þarft, eins og
allir þeir sem vilja vera dygð-
ugir menn, að trúarbrögðin
séu brýnd fyrir.þér. En einkan-
lega þarftu fyrst þú ert kristinn
maður, að heyra Guðs orð og
brúka sakramentin og þar til
þarf presta og biskupa yíir
þeim, líkaskólaoglærða menn
þar til. Öllum þessum sér
kóngurinn fyrir brauði og
máttu skilja að mikið þarf til
að fæða allar þessar stéttir og
viðhalda þeim."
„Síðan Guð stiftaði keisara- '
dæmin og kóngadómara samt
önnur yfirvöld. hefur veröldin
aldrei orðið svo vond sem þá.
í samræmi við þetta er það
„að skynsöm kona hyggur að
Guðs stjórn í heiminum" og
„styrkir bónda sinn í öllum
greiðslum og allri skyldu við
yfirboðara. •
Bóndi hvetur Atla til að láta
ekki dæmi annarra binda sig
eða óttast aðhlátur manna
Og í santbandi við góða hús-
móður segir sr. Björn.
„Hér til heyra þessi hindur-
vitni: að. velja lukkudaga til
sinna uppátækja, trúa draum-
um. gæi'u- eða ógæfubæjum og
stöðum, kvíða göldrum, óttast
reimieika, halda ára í hverju
skoti og halda alla sjúkdóma,
gjaldgengir eru, fyrir
töfra, með óteljanlegum fleiri
órunt og atkvæðum þess háttar
skuggsýnu innbyrlinga. Sé
nokkur húsmóðir eða bústýra
kappsöm í þessari villu þá má
það miklu illu valda og þar
verða börn og ungmenni oftast
vantrúarfullir skreppingar,
hrædd ístöðulaus hvar sem
nokkuð í dálpur, þó ei væri
meira en að ganga um þvert
hús í myrkri."
Skreppingur kvað vera
„myrkfælinn maður, sá er Gð
skreppur af hræðslu".
„Vera má að einhverjum
konti það á óvart að bóndi
telur lóárgóðangiftingaraldur
fyrir stúlku en mannsefnið
hefði þurft að vera 20 ára.
Meðalaldurinn var miklu
styttri þá og e.t.v. hefur því
þótt meiri ástæða til að taka
daginn snemrria.
Sr. Björn í Suðalauksdal var
góður þegn hins upplýsta ein-
veldis. Ég held að þessi rit
hans séu ágætlega fallin til
skilnings á samtíð hans, sem
vissulega er vakningatími á
ýmsan hátt og kalla má árroða
íslenskrar endurreisnar. Með
þessari útgáfu er varpað Ijósi
á merkan kafla úr sögu ís-
lenskrarmenningar. Minningu
sr. Björns Halldórssonar er
verðugur sómi sýndur og ís-
lensku nútímafólki er veittur
aðgangur að gagnmerkum
heimildum. Þessi útgáfa er
menningarstarf sem hefur
ótvírætt menntagildi fyrir þá
sem lesa.
H.kr.
Pétur Karlsson Kidson
vinnuna og aftur til baka dag
hvern og segir lítt af þeim. Svo
eru liinir, sem lifa að flestn
leyti óvenjulegu lífi, eru á
þeytingi meiri hluta ævinnar,
kynnast löndunt og þjóðunt og
upplifa eitthvað nýtt flesta
daga.
Pétur Karlsson Kidson er
einn úr síðarnefnda hópnum.
Hann er Englendingur að upp-
runa, hlaut að því er virðist
ósköp venjulegt uppeldi og
menntun og hefði kannski orð-
ið óbreyttur Breti, ef heims-
styrjöldin síðari hefði ekki
það bil sem deilur íslendinga
og Breta vegna útfærslu land-
helginnar í 12 mílur voru að
harðna mjög. Að starfinu hér
loknu sagði hann upp, gerðist
íslenskur ríkisborgari, tók sér
búsetu hér á landi, en stundaði
ólíklegustu störf.
í þessari bók segir Pétur frá
lífshlaupi sínu. Hann sýnir
okkur hina hliðina á breska
hernáminu hér á landi í stríð-
inu, segir frá störfum leyni-
þjónustumannsins víða unt
lönd og leggur áherslu á. að
þau störf eru engan veginn svo
Heimsins lausamaður
■ Þorgeir Þorgeirsson: Ja -
þessi heimur. Veraldarsaga og
reisubók Péturs Karlssonar
Kidson
Iðunn 1984
206 bls.
Lífshlaup mannanna er með
ýmsum hætti. Flestir verða
hvunndagsmenn, vinna sín
störf íkyrrþey lengst afævinni,
fara sömu leið að heiman í
brotist út þegar hann var um
tvítugt. Styrjöldin greip hann,
eins og svo marga af jafnöldr-
um hans og gjörbreytti lífinu.
Fyrir tilverknað styrjaldarinn-
ar barst hann til íslands, síðan
suður til Egyptalands og þaðan
um Evrópu sem starfsmaður
bresku leyniþjónustunnar. Að
styrjöldinni lokinni lá leiðin
víða um lönd, til Sovétríkj-
anna, austur til Asíu og víðar,
og til íslands kom hann um
Vinsæl rit í endurútgáfu
■ Gunnar M. Magnúss: Árin
scm aldrei gleymast. ísland og
heimsstyrjöldin fyrri
1914-1918.
367 bls.
Árin sem aldrei gleymast. ís-
land og heimsstyrjöldin síðari
368 bls.
Skuggsjá 1984 (2. útg. beggja
rita)
Ár heimsstyrjaldanna
tveggja hafa orðið íslending-
um minnisstæð. Áhrif fyrri
heimsstyrjaldarinnar hér á
landi voru einkum þau að
vöruskortur þjakaði þjóðina,
verðlag rauk upp úr öllu valdi,
og undir lokin dundi yfir
Kötlugos og spánska veikin.
Til gleðilegra tíðinda frá þess-
um árum má telja að ísland
varð fullvalda 1. desember
1918 og að fyrstu fossarnir.
Gullfoss og Goðafoss, komu
til landsins.
Atburðir síðari heimsstyrj-
aldarinnar hérlendis urðu
miklu stórbrotnari, höfðu
meiri og langvinnari áhrif. Þá
var landið hernumið og þjóðin
lifði mikla uppgangstíma í
efnalegu tilliti. Islendingar
drógust inn í hringiðu styrjald-
arinnar og kynntust oft hern-
aðarátökunum af eigin raun,
m.a. er íslenskum skipum var
sökkt í hafi.
Bækur Gunnars M. Magn-
úss um styrjaldarárin komu út
1964 og 1965 og hlutu þegar
miklar vinsældir. í þeirn er
rakinn gangur mála á Islandi á
árum beggja heimsstyrjald-
anna á læsilegan og fróðlegan
hátt og margt rifjað upp, sem
enn er mörgum í fersku minni.
Þá minnist ég þess, að þegar
bækurnar kornu fyrst út þótti
mörgum mikill fengur að því
myndefni. sem þær fluttu.
Þetta mun öðru fremur vera
ástæða þess, að þessar tvær
bækur eru nú gefnar út öðru
sinni óbreyttar. Frásagnargáfa
höfundarins nýtur sín að sönnu
jafnvel í endurútgáfunni sent í
hinni fyrri og vafalaust munu
margir njóta vel lestursins.
Það, sem helst rnælir gegn
endurútgáfunni er hins vegar það
að frá því bækurnar komu fyrst
út hefur mikið verið unnið að
rannsóknum á sögu íslands á
Gunnar M. Magnúss.
styrjaldarárunum, einkum þó
á árum seinni heimsstyrjaldar-
innar. Margt nýtt hefur komið
fram, sem ekki var kunnugt
um er Gunnar skráði þessar
bækur. Af þeint sökurn hefði
verið rétt að endurskoða þær,
nota góðan grunn fyrri útgáfu
til að byggja á enn betra rit.
Skal þó ítrekað. að vissulega
standa þessar bækur fyrir sínu
sem lesefni.
Jón Þ. Þór
viðburðarík og spennandi sem
ráða mætti af reyfurum og
bíómyndum.
Af frásögnunum af leyni-
þjónustuárunum þykja mér
tveir kaflar minnisstæðastir.
Sá sem fjallar um dvölina í
Sovétríkjunum og hinn, sem
segir frá dvölinni hér á landi.
Af þeim fyrri má ráða, hve
hundleiðinlegt slíkt starf hlýtur
að vera, eintóm pappírsvinna,
þar sem næsta fátt ber til
tíðinda. Og óneitanlega kemur
það lesandanum á óvart og
gengur þvert á viðteknar
skoðanir um starfsemi leyni-
þjónustunnar, að njósnari
iiennar hátignar í Sovétríkjun-
um skuli hafa þurft að hafa þau
ósköp fyrir því að komast í
leikhús og á listsýningar sem
raun bar vitni.
I kaflanum um íslandsdvöl-
ina er sá þáttur athyglisverð-
astur þar sem segir frá starf-
semi breskasendiráðsins hér á
dögum þorskastríðsins og þá
einkum frá hugsanagangi
sendiherrans.
Veraldarsaga og reisubók
Péturs Karlssonar Kidson er
stórskemmtileg aflestrar. Pét-
ur er alltaf opinskár og hrein-
skilinn, stundum svo lesand-
anum nærri ofbýður. Hann fer
ekki dult með skoðanir sínar á
mönnum og málefnum og segir
sína meiningu hispurslaust.
Hann er húmoristi ágætur og
sá oft broslegu hliðarnar á
alvarlegustu málum.
Þorgeir Þorgeirsson hefur
skráð sögu Péturs á læsilegan
og léttan hátt og tekst mjög vel
að ná fram helstu einkennum
sögumannsins sjálfs.
I bókarlok er kafli úr skýrslu
um njósnir Þjóðverja á íslandi
og Grænlandi, hin fróðlegasta
lesning.
Jón Þ. Þór