Sunnudagsblaðið - 25.06.1961, Blaðsíða 2

MNS og kunnugt er af
fréttum er Bergur Lárusson
frá Kíaustri farinn við
fimmta mann austur á sandi
í leit að Indíafari því, sem
sem strandaði á Skeiðarár-
sandi árið 1667. Indíafar þetta
villtist hingað norður í stormi
og myrkri en fórst við sand
ana með öllu því gulli og ger
semum, sem á því var. Lengi
fram eftir öldum lifðu sögu
sagnir um strand skipsins
með hvaða hætti það varð,
auðæfin, sem í því voru,
skipverjana og dauða þeirra,
koparinn í skipinu og aðfarir
nálægra búandmanna.
Svo segir um skipsstrand
þetta í Fitjaannál, 1667; ,,Á
þessu hausti brotnaði hol-
lenzkt skip við Skeiðarár-
sand hjá Öræfum austur, á
nóttu, í stormi og myrkri. Það
kom frá Aust-Indien, en villt
ist hingað. Flutti bæði gull
og perlur, silfur og kopar,
kattun, silki og lérept yfir-
fljótanlegt, og margkyns-
dregna dúka og ábreiður. Var
mælt að kostað hefði 43 tunn
ur gulls. Mæltu allir, að aldrei
hefði þvílíkt skip (með svo
dýrmæta áhöfn) við ísland
komið, síðan það var fyrst
byggt. Mikið fordjarfaðist af
góssinu. Menn komust af
nokkrir á skipbrotunum og
bátunum, en margir dóu í
sjóvolki, og þegar á land kom
af kulda og frosti, því langt
var til byggða, svo ekki lifðu
eftir af tveirn hundruðum
fólks, (sem á skipinu voru)
nema nærri 60. Sigldu sumir
til Eyrarbakka og annars stað
ar, þar þeir gátu, en nokkrir
voru um veturinn hér á landi
epiirliggjandi á Seltjarnar-
nesi og Kjalanesi að saman-
töldum útlenzkum í Kjalarnes
þingi 60 ails. Þeir hollenzku
fluttu varninginn að austan.
'Var mælt, að þeir hefðu haft
silki til undirgirðinga og
heptunga á hestum sínum
eða fengu þeim, er það vildu,
fyrir annað traustara, bönd,
beizli, íslöð og undirgirðing-
ar. Þetta fé köliuðu Danskir
vogrek og væri því konungs-
fé. Voru sýslumenn fyrir aust
an skyldaðir að flytia varning
inn til Bessastaða, hver um
sína sýslu og svo var gert.
Haldið var, að margur yrði
þá fingralangur fyrir aust-
j an“.
í Kjósarannál sama ár seg
ir svo um þetta mál, m. a.:
Um haustið rak upp i Ör-
æfum austan á Skeiðarár-
sandi á nóttu í stormi eitt
stórt hollenzkt skip, nýkomið
frá Östindien, fraktað með
lérept, silki, kopar, silfur,
gull, dýmætar jurtir og eðal
steina. Fordjarfaðist mestur
hluti góssins, en menn kom
ust margir lífs á land á bátn
um og skipbrotinu, en af því
veðrið var kalt, en yfrið lang
ur vegur til byggða, þeir og
einnig drukknir af brenni
víni, hvert þeir höfðu drukk
ið, þá á land komu, þá dóu svo
margir, að ekki lifðu eftir
meira en 60, en á skipinu
höfðu verið 200 manns“.
í Árbókum Espólíns segir
svo:
„Skip mikit steytti fyrir
austan land, þat var hollenzkt
ok Indíafar, hafði á brott ver
it 7 ár, ok var á heimleid, en
setti nordr um sakir ófriðar-
ins, ok braut við Sólheima-
sand; menn flestir komust
rétt ritit), þá er þat fór úr
Indíum: klukkukopar einn
hefdi verit barlestin, enn á
höfn gull og perlur, silki,
skarlat pell ok purpuri, katt
ún ok lérept ærit, ok mörg
dýrindi, einnin demantar ok
karbínkular, desmerkettir ok
margt annat; vissu menn engi
dæmi um jafnmikinn aud hér
at landi kiminn, sem þat er
upprak smámsaman, enn
sýslumönnum var tilsagt að
flytja þat allt til Bessastada,
því Danir kölludu þat vogrek
ok konungsfé. Þeir, sem á
vist voru höfdu silki til undir
girdinga ok heptinga á hest-
um sínum, — eda létu af
hendi fyrir annat traustara“.
Af þessu segir í fleiri ann
álum frá þessum tíma, — en
ekkért er þar sagt frábrugðið
frá því, sem hér er að ofan
ritað. En fvrir því eru þessar
brjár heimildir tilfærðar, að
hver segir meiri sögu en orð
in ein greina, — og við get
um að gamni okkar reynt að
geta í eyðurnar, — bótt slík
wmmammmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm
B. , jj
p HÉR SRGIR frá Indíafarinu, sem strandaði á Sólheima- §§
| sandi árið 1667. Bergur Lárusson frá Klaustri er nú vlð ■
‘ fimmta mann að gnafa í sandinn og leita leifa þessa sk'ips, fí
á sem hlaðið var gulli og gersemum í slíkum mæli, að talíð ,
H var að aldrei hefði auðugra skip brotið Við ísland síðan ;
' landið byggðist.
1 Sögusagnirnar sögðu, að þá hefði „margur gerzt fingra- I
g Iangur fyrir austan“ og riðið hratt til strandar ... • J
............. ............
tíma ekki vílað það fyrir sér
að hirða það, sem sjórinn
færði til lands, — með hvaða
hætti, sem það annars kom.
Sumir sögðu, að karlarnir
hefðu gert það „að gamni
sínu“ að leiða hest með lukt
fram og aflur um sandana og
villt þannig fyrir skipunum
úti fyrir. Skipin sigldu upp
á sandinn, — en skipsgóssið
upp, enn dóu mjög margir,
er á land komu, því þeir voru
í silkiklæðum einum, — 300
voru alls á því skipi, enn 50
komust til bygda; þeir komu
sér í skip með Dönum um
haustið, er lifdu, enn sumir
skiptust milli manna til vetr
arvistar. Svo sögðu menn, at
þat, sem helzt var á því skipi
hefdi virdt verit fyrir 3 ok
40 tunnur gulls (ef þat er
ar tilgátur hafi þann mikla
galla, að enginn veit með
vissu, hvort getið er rétt eða
ekki.
í Fitjaannál er þess sérstak
lega getið, og þó svo meistara
lega stuttlega, að haldið hafi
verið, „að margur yrði fingra
langur fyrir austan“. —
Þetta segir annállinn, — en
sögusagnirnar sögðu, að bænd
ur þar eystra hefðu á þessum
lenti í höndum bænda, — af
skijpsbrotsmönnunum sagði
fátt.
í Kjósarannál er þess getið,
að skipbrotsmenn hafi margir
hverjir dáið, þar eð langur
vegur var til byggða, „þeir og
einnig drukknir af bennivíni,
hvert þeir höfðu drukkið, þá
á land komu“ . . .
Það lítur út fyrir, að ein-
hverjir hafi verið til að taka
á móti þeim, sem komu í
land,---og þá haft með sér
það, sem vænlegast var að
bera á borð fvrir sjóhrakta út
lendinga, sem lítil þörf var á
að væru til frásagna eða
krafa. Sögurnar sögðu, að
stýrimaðurinn — eða einhver
þeirra háttsettari hafi fund-
izt dauður í fjörunni skömmu
eftir strandið. Baugfingur
hægri handar hafði verið
höggvinn burtu, — og þá
.hafði blætt úr sárinu. ....
í Árbókum Espólíns er þess
sérstaklega getið í strandsög-
unni, — að skipverjar hafi
verið á silkiklæðum. — Það
var sem sagt um silkið, er skip
verjar fluttu með sér í land,
að þeir hafi skipt á því og
öðru því, sem traustara var.
Einhverjir héldu, að Öræfa-
bændur hafí ætlað sér að nota
siikið í rúmfot, en þá hafi
brakað svo mikið í því, að
slíkt þótti ónotandi, — var þá
silkið fléttað í reipi, sem þóttu
allra reipa bezt austur þar.
Hvernig þetta í rauninni
alit var, — hvernig það gerð
ist og hvað síðar varð, VEIT
nú enginn maður.
En nú eru menn farnir
að leita Indíafarsins í sand-
inum. Kunnugir segja, að lít
i] von sé til, að þeir kornizt
yfir mikil auðæfi, — jafnvel
þótt þeir finni skipið, — en
það er einnig allsendis óvíst.
Ragnar Stefánsson, bóndi
í Skaftafelli, segir, að skips-
flakið hljóti að vera á 10—12
metra dýpi, — svæðið, sem
um sé að ræða sé geysistórt,
öll Skaftafellsfjaran, sem er
ailt að 20 km. að lengd. Nú er
ekki að fullu vitað, hvar
strandlengjan lá á þessum
tíma, — en Ragnar segir, að
sögusagnir hermi, að skipið
hafi staðið upp úr sandinum
allt fram undir aldamótin
1700. Gull er varla að finna í
skipinu lengur, en kannski
kopar.
Að eitthvað hafi verið
gruggugt í strandi skipsins,
og .”að margur yrði fingra-
langur fyrir austan” virðist
þessi gamla vísa vitna betur
um en flest annað, — en vís-
una kunni Ragnar í Skafta-
felli.
FJestir aðrir fengu nóg
fældist hrafn og refurinn.
Út er kominn um allan skog
indíanski þefurinn.
Sumir segja, að sagt hafi
verið í eina tíð, að ekki hafi
allir legið kyrrir í sandinum.
— En hver þekkir slíkar sög-
ur nú? Kannski hefur verið
guðað á skjáina þar eystra,
þegar úti var köld og dimm
nótt., — þegar stormurinn
gnauðaði í þekjunni og silki-
klæddum útlendingum leidd
ist í köldum sandinum? —
Kannski hefur þá verið brölt
upp á húsþekju og kallað inn:
”Komdu með gullið mitt,
Gunna!” En þau orð hafa efa
laust, ef sögð voru, verið á
útlenzku og kæfzt í gnauði
vindsins.
2 Suooydagsblaðið