Morgunblaðið - 20.12.2004, Síða 10

10 MÁNUDAGUR 20. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Vönduð díóðuljós fyrir hlaupara.
Lýsir að framan og aftan. Góður
ljósstyrkur og löng rafhlöðu-
ending. Fást hjá Afreksvörum,
Símabæ, Vesturröst.
Hlauparaljós
Sögulegt
handverk

Eini skrifarinn
á Íslandi
í Daglegu lífi
á morgun
flísar
Stórhöfða 21, við Gullinbrú,
sími 545 5500.
www.flis.is ● netfang: flis@flis.is
Allt fyrir baðherbergið
NIÐURSTÖÐUR rannsókna Ís-
lenskrar erfðagreiningar á ættfræði
og arfgerðum sýna tengsl á milli átt-
haga og erfðabreytileika Íslendinga
þótti dregið hafi úr þeim tengslum
með þéttbýlismyndun á 20. öldinni.
Þetta á í ríkum mæli við þéttbýlustu
landbúnaðarsvæðin á Norðurlandi og
Suðurlandsundirlendi. Þannig má
nefna að 95% af forfeðrum Eyfirð-
inga sem fæddir eru á árunum 1850
til 1875 eru frá Norðurlandi og Ey-
firðingar sem fæddir eru á árunum
1970 til 1995 rekja enn um 65% af
ættum sínum til Norðurlands. Nið-
urstöður rannsóknanna voru birtar á
heimasíðu hins virta tímarits Nature
genetics í gær og munu síðan verða
prentaðar í janúarhefti tímaritsins.
Hafa mikla þýðingu á
fleiri en einu sviði
Niðurstöðurnar hafa mikla þýð-
ingu fyrir erfðarannsóknir þar sem
þær sýna fram á að við rannsóknir
þurfi að gæta að því að sjúklinga- og
viðmiðunarhópar séu sambærilegir
og af svipuðum landfræðilegum upp-
runa. Þá eru þessar niðurstöður mjög
áhugaverðar fyrir sagnfræðinga og
mannfræðinga.
Skoðaðar voru ættir allra Íslend-
inga sem fæddir eru eftir 1850 og
ættir þeirra raktar fimm ættliði aftur
þannig að rannsóknin nær í reynd
aftur til um 1700 og spannar þannig
300 ára fólksflutningasögu þjóð-
arinnar.
Kári Stefánsson, forstjóri Ís-
lenskrar erfðagreiningar (ÍE), segist
telja að þessi 300 ára saga bendi til
þess að Íslendingar hafi fæðst, gifst
og átt börn á svipuðum slóðum allar
götur frá landnámi Íslands. Hann
segir suma vafalaust vilja halda því
fram að það hefði verið miklu meira
um fólksflutninga hér áður fyrr, t.d. á
landnámsöld þegar fjöldi fólks hittist
á Þingvöllum hvert sumar. „En ef
það hefði verið þá hefði ekki verið til
þessi erfðafræðilegi munur til þess að
viðhalda þannig að það er mjög lík-
legt að þessi 300 ára saga end-
urspegli söguna frá upphafi,“ segir
Kári.
Agnar Helgason, sem stýrði rann-
sókn ÍE, segir niðurstöðurnar sýna
að lengst af virðist fólk hafa fæðst og
eignast sín börn í sömu sýslu eða á
sama landsvæði. Erfðafræðilegur
munur sé á milli svæða og hann hafi
viðhaldist miðað við það sem ráða
megi af erfðamenginu. Þetta hafi að
vísu tekið að breytast verulega þegar
fram kom á 20. öldina þegar þétt-
býlismyndun hófst og þannig megi
segja að Reykjavík sé eins konar
suðupottur erfða.
Erfðamörk 43 þúsund
Íslendinga skoðuð
Til að kanna hvort greina mætti að
erfðabreytileiki Íslendinga væri mis-
munandi eftir landsvæðum voru
skoðuð 40 erfðamörk í 43.000 Íslend-
ingum og breytileiki í þeim settur í
samhengi við fæðingarstað. Í ljós
kom að umtalsverður munur var á
dreifingu breytileikans eftir fæðing-
arstað. Meðal Íslendinga sem fædd-
ust á árunum 1895–1935 reyndist
tíðni mismunandi gerða allra 40
erfðamarkanna vera mismunandi
þegar hún var borin saman á milli
sýslna. Agnar segir að eins og búast
mátti við hafi þessi mismunur ekki
verið jafn áberandi meðal Íslendinga
fæddra 1960 til 2000.
Kári segir niðurstöðurnar mik-
ilvægar. „Í fyrsta lagi vegna þess að
þær varpa svolitlu líffræðilegu ljósi á
íslenska sögu en umfram allt skipta
þær geysilega miklu máli fyrir þá
sem eru að leita að mengjunum í ís-
lensku samfélagi vegna þess að þetta
sýnir fram á að við verðum að vera
mjög nákvæmir í því hvernig við velj-
um saman annars vegar sjúklingahóp
og hins vegar viðmiðunarhóp.“
Agnar segir að hér geti menn
rannsakað þessi tengsl í miklum smá-
atriðum og brugðist við þeim þannig
að vísindamenn ÍE geti passað sig á
því hvernig þeir velja rannsókn-
arhópa og viðmiðunarhópa þannig að
þeir séu sambærilegir. „Annars stað-
ar í heiminum geta menn ekki áttað
sig á vandamálinu hvað þá leyst það.“
Munur sem markar
hvert landsvæði
Kári segir það í sjálfu sér alveg
ævintýralegt að hingað hafi komið
fyrir 1.100 árum kannski 10–20 þús-
und manns og sest að á hinum ýmsu
landshornum. „Það var greinilega dá-
lítill munur á milli þessa fólks og
hann viðhelst, að minnsta kosti ef
ráða má af því sem sjá má í erfða-
menginu. Þessi munur viðhelst og
hann markar hvert landsvæði,“ segir
Kári.
Spurður hvort tengslin milli átt-
haga og erfðabreytileika séu sterkari
á tilteknum landsvæðum segir Agnar
að það gildi vissulega um Eyjafjörð,
Skagafjörð og Þingeyjarsýslur þar
sem ættleggir virðast vera mjög stað-
bundnir. „En síðan gildir það líka um
Árnessýslu og Rangárvallasýslu.
Þetta eru langþéttbýlustu svæðin á
þeim tíma þegar landbúnaðurinn var
sem mestur en þau voru ekki ein-
angruð heldur þvert á móti í alfara-
leið. „En á strjálbýlissvæðunum virð-
ast menn oft hafa farið lengri
vegalengdir til þess að finna sér
maka. Þannig eru Austfirðirnir
skemmtilega blandaðir bæði frá
Norðurlandi og svo úr Skaftafells-
sýslum, og Vestfirðingar virðast hafa
sótt svolítið í Húnavatnssýslu og eins
á Vesturland þannig að blöndun þar
er meiri þótt þessi svæði séu land-
fræðilega einangraðari en t.d. Norð-
urland og Suðurlandsundirlendi.“
Niðurstöður rannsókna ÍE á ættfræði og arfgerðum
Erfðabreytileiki Íslend-
inga tengdur átthögunum
Morgunblaðið/Sverrir
Agnar Helgason mannfræðingur og Kári Stefánsson, forstjóri ÍE.
KONA sem óskaði eftir bótum frá
ríkinu vegna nauðgunar sem hún
varð fyrir á Spáni fær engar bætur.
Bótanefnd á vegum ríkisins taldi að
þar sem atvikið átti sér stað erlend-
is væri ekki heimilt að greiða henni
bætur og með dómi á fimmtudag
var sú niðurstaða staðfest.
Nefndin hafði einu sinni greitt
bætur vegna afbrots erlendis en í
því tilviki áttu tveir íslenskir rík-
isborgarar í hlut en í þessu máli
kom ekkert fram sembenti til þess
að árásarmaðurinn væri íslenskur
ríkisborgari ekki voru leiddar líkur
að því af hálfu konunnar.
Konan lýsti atvikum svo fyrir
spænsku lögreglunni að á leið sinni
frá veitingastað hefði hún þegið
bílfar hjá ókunnugum manni. Mað-
urinn hefði ekið henni á afvikinn
stað þar hefði hann slegið hana
hnefahögg í andlitið og síðan tekist
að koma fram vilja sínum. Í skýrsl-
unni kemur fram að hún var með
bletti á hálsinum og stórt glóðar-
auga á vinstra auga. Þá var hún
marin á ýmsum stöðum. Árásin var
gerð í nóvember 2002.
Samkvæmt lögum eiga þolendur
afbrota rétt á greiðslu úr ríkissjóði
ef bætur fást ekki greiddar með
öðrum hætti. Í lögunum segir að
ríkissjóður greiði bætur vegna
tjóns vegna brots á almennum
hegningarlögum, enda hafi afbrotið
verið framið innanlands. Í sérstök-
um tilvikum sé heimilt að greiða
bætur fyrir tjón vegna afbrots sem
framið er erlendis, enda sé tjónþoli
búsettur á Íslandi eða íslenskur rík-
isborgari.
Fór fram á 600 þúsund
Konan fór fram á það við bóta-
nefnd að henni yrðu greiddar bæt-
ur að fjárhæð 600.000 krónur auk
kostnaðar. Því hafnaði nefndin með
þeim rökum að heimild til að greiða
bætur vegna afbrota erlendis væri
bundin því skilyrði að um sérstakt
tilvik væri að ræða og auk þess væri
um að ræða undantekningarreglu
sem bæri að túlka þröngt.
Eftir höfnun bótanefndar fór
konan í mál við íslenska ríkið og
reisti málsóknina m.a. á því að sú
mismunun sem kæmi fram í lögun-
um væri brot á jafnræðisreglu
stjórnarskrárinnar og stjórnsýslu-
laga.
Í sýknukröfu ríkisins er m.a. vak-
in athygli á að konan hafi ekki sóst
eftir bótum á Spáni auk þess sem
hún hafi ekki lagt fram í heild gögn
um rannsókn lögreglu þar í landi.
Héraðsdómur Reykjavíkur
komst að þeirri niðurstöðu að kon-
an hefði orðið fyrir líkamsmeiðingu
en sönnunargögn þóttu ekki næg til
að slá því föstu að henni hefði verið
nauðgað. Þá er bent á að lögin um
bætur úr hendi ríkissjóðs taki ein-
ungis til sérstakra afmarkaðra til-
fella og væri meginreglan sú að
brotið hefði verið framið innan ís-
lenska ríkisins. Ekki væri hægt að
líta fram hjá því að undantekning-
arákvæðið sem varðar brot erlendis
bæri að túlka þröngt, það hafi verið
skýr vilji löggjafans og kæmi fram í
greinagerð með lögunum. Var það
álit dómsins að umrætt tilvik væri
ekki svo sérstaks eðlis að það ylli
því að konan hefði bótarétt á hend-
ur ríkinu. Hvorki fælist í því brot á
stjórnarskrá eða lögum um EES.
Kröfum hennar var því hafnað.
Málskostnaður konunnar var
greiddur úr ríkissjóði enda um gjaf-
sóknarmál að ræða. Lögmaður
hennar var Guðni Á. Haraldsson
hrl. Helgi I. Jónsson dómstjóri
kvað upp dóminn. Guðrún Margrét
Árnadóttir hrl. flutti málið f.h. rík-
isins.
Íslensk kona fær ekki bætur
vegna nauðgunar erlendis