Frjáls þjóð - 27.10.1952, Síða 1

FRJALS ÞJÓÐ
1. árg.
Mánudaginn 27. október 1952.
8. tbl.
Bátagjaldeyrisálag hraðfrystihús-
anna 1951 var algjörlega óþarft
Hraðfrystihúsaeigendur hafa sópað til sín
ofsagróða í skjóli þessa fyrirkomulags
FRJÁLS ÞJÖÐ heíur aflað sér upplýsinga um þao,
að álagið, sem ríkisstjórn og Alþingi hafa á annað ár
heimilað harðfrystihúsunum að leggja á útfluttan báta-
fisk, er óþarft að mestu eða öllu. Álag þetta, sem á
árinu 1951 nam milljónatugum, er því sem næst hreinn
gróði hraðfrystihúsanna.
Lokun herstöðvanna:
Álit sr. Emils
Björnssonar
i i
,
Eins og frá var skýrt í síð-
asta blaði, hefur FRJÁLS ÞJÓÐ
snúið sér til bjónandi presta í
Reykjavík og nýkjörnu prest-
anna þar og óskað álits þeirra
á kröfu blaðsins um að her-
stöðvunum verði lokað og her-
inn algerlega einangraður.
í síðasta blaði var birt svar
sr. Árelíusar Níelssonar og hér
fer á eftir svar sr. Emils
Björnssonar:
„Tvíbýlið í landinu veldur
hugsandi fólki síauknum á-
hyggjum. Ungmennafélag ís-
lands, Barnaverndarfélag Rvík-
ur og mörg fleiri samtök, sem
gegna ábyrgðarhlutverki í
þjóðfélaginu, h'afa hvatt til þess
almennt og opinberlega að
sneiða hjá óþörfum samskiptum
við herliðið, og dettur engum
heilvita manni í hug framar, að
það sé af óvild 1 garð nokkurs,
heldur er það aðeins til að forð-
ast upplausn og glundroða í
þjóðernislegu og siðgæðislegu
tilliti. Einnig má nefna, að
prestastefnan 1951 samþykkti,
„með tilliti til dvalar erlends
herliðs í landinu og þeirra al-
varlegu tíma, sem fram undan
eru“, eins og það var orðað,
áskorun um að efla hverja þá
starfsemi, er „stuðla mætti að
heilbrigðu félagslífi og kristi-
legu siðgæði“.
Framhald á 4. siðu
Ráðherra
Tilraunaráð búfjárræktar lét
í sumar í samvinnu við til-
raunastöð háskólans að Keld-
um vinna nokkurt magn af
blóðvatni úr fylfullum hryss-
um. En í hryssublóði er á vissu
skeiði meðgöngutímans allmik-
ið magn hormóna, sem eru eft-
irsóttir til lyfjaframleiðslu og
seldir á svimháu verði. Ekki
var fyrr farið að vinna að þess-
um tilraunum en Jónas Sveins-
son læknir tók að sækja það
fast við tilraunaráðið að fá að
flytja blóðvatnið út til fulln-
aðarvinnslu, en hormónana er
ekki hægt að vinna úr blóð-
vatninu hér á landi.
Tilraunaráðið léði ekki máls
á þessu og mun ekki hafa talið
sig þurfa á aðstoð Jónasar að
halda. Blóðvatnið var geymt í
Fiskiðjuveri ríkisins á Granda-
garði og beið frekari ráðstaf-
ana. En fyrir skömmu bárust
Upplýsingar um þetta er að
finna í áætlunum frá Sölumið-
stöð hraðfrystihúsanna, sem
hingað til hefur verið haldið
leyndum.
Þar sem ekki er unnt að gera
þessu máli tæmandi skil í einni
blaðagrein, verður aðeins stikl-
að á stóru og rakinn lauslega
aðdragandi að þessum málum
til skýringar.
Samkvæmt framan-
greindum áætlunum er
ljóst, að með bátagjaldeyr-
isálaginu hafa hraðfrysti-
húsin fengið í hreinan á-
góða um eða yfir 1000,00
kr. á smálest af útfluttum
fiskflökum árið 1951, en á
þvi ári nam freðfiskút-
flutningurinn rúmum 35
þúsundum smálesta.
í ljósi þessara staðreynda
verður það skiljanlegt, hvers
vegna eitt hraðfrystihús í
fremur óhagkvæmu fiskiveri
gat afskrifað stofnkostnað sinn
um 20% á einu ári, eins og getið
var um í blaðaviðtali nýlega.
„stelur66
upp að Keldum skrifleg fyrir-
mæli landbúnaðarráðherra,
Hermanns Jónassonar, um að
afhenda Jónasi Sveinssyni
blóðvatnið. Var svo gert. Til-
raunaráðið fékk ekkert að vita
og vaknaði fyrst upp við vond-
an draum, þegar búið var að
„stela“ af því blóðvatninu.
Fékk það að sjálfsögðu ekkert
að gert og situr uppi með sárt
ennið.
Af Jónasi er það aftur á móti
að segja, að hann hremmdi ekki
aðeins blóðið, heldur fékk hann
einnig fé greitt úr ríkissjóði,
um 5000 kr., til að standa
straum af kostnaði við sölu
blóðvatnsins á erlendum mark-
aði. Sendi hann Stefán Wathne
með blóðið f lugleiðis til London.
Fékk Stefán 100 <£ gjaldeyris-
yfirfærslu í þessu skyni.
Mál þetta þykir næsta dul-
arfullt og hinn mikli áhugi
Sölumiðstöð
hraðfrystihúsanna
gefur rangar upplýsingar.
Snemma í september 1947
skipaði þáverandi ríkisstjórn
þrjá menn í nefnd, þá Pétur
Magnússon, Klemens Tryggva-
son og Gylfa Þ. Gíslason, til að
„athuga rekstrarafkomu sjáv-
arútvegsins, miðað við núver-
andi aðstæður", eins og segir í
skýrslu nefndarinnar.
Meðal annars leitaði nefnd
þessi til Sölumiðstöðvar hrað-
frystihúsanna til að fá upplýs-
ingar um framleiðslukostnað á
hraðfrystum fiski.
í áætlun þeirri, er S. H. sendi
nefndinni var talið, að hver
smálest af þorskflökum (7 lbs.
pökkum fyrir Evrópumarkað)
kostaði komin um borð í skip
kr. 3,308,00. — Var í þeirri á-
ætlun allt talið, þ. á m. af-
skriftir, vextir af rekstrarlán-
um og fastalánum og 2% um-
boðslaun til S. H.
Þegar nefndin hafði endur-
skoðað þessa áætlun, kom í ljós,
að smálestin af þorskflökum í
umræddri pökkun kostaði ekki
nema 2933,00 kr., komin um
borð í skip, og þó ber að draga
merablóði
landbúnaðarráðherra á því
að koma blóðvatninu í hendur
Jónasi varla einleikinn. Til-
raunaráðið mun telja, að blóð-
vatnið sé mjög mikils virði og
hér sé um að ræða möguleika
til talsverðrar tekjuöflunar fyr-
ir bændur. Hafði ráðið mælzt
til þess við landbúnaðarráðu-
neytið, að það léti gera áætl-
anir um hugsanlega möguleika
til fullnaðarvinnslu blóðvatns
hér. Landbúnaðarráðherra læt-
ur sér hins vegar sæma að
hundsa tilraunaráðið með því
að ráðstafa blóðvatni því, sem
þegar hafði verið unnið, í hend-
ur einstaklings að því forn-
spurðu.
Og nú spyrja menn að von-
um: Hvað hangir á spýtunni?
Hvað er það, sem sameinaði þá
Jónas og Hermann um hina
flóttalegu meðferð merablóðs-
ins frá Keldum?
frá þeirri upphæð andvirði
seldra beina (í fiskimjölsverk-
smiðjur). Endurskoðunin leiddi
í ljós, að hráefniskostnaðurinn
var kr. 110,00 lægri á smálest
af flökum, en S. H. hafði geíið
upp, en annar framleiðslu-
kostnaður 17,8% lægri en S. H.
taldi.
Þessum niðurstöðum nefnd-
arinnar var ekki mótmælt.
En slík var þjóðhollusta og
heilindi þeirra manna, sem hér
áttu hlut að máli, og á þessum
árum heimtuðu styrki og á-
byrgðarverð með framleiðslu
sinni af almannafé, að þeir
hikuðu ekki við að gefa rang-
ar upplýsingar, þegar það var
þeim sjálfum í hag.
Bátagjaldeyririnn
kemur til sögunnar.
Fyrir vetrarvertíðina 1951
töldu bátaútgerðarmenn sig
ekki geta hafið veiðar, nema
verðið á fiskinum slægðum
með haus yrði hækkað úr 95
aurum á kg. í 105 aura á kg.
Töldu þeir áhrif gengisfelling-
arinnar (marz 1950) vera á
þann veg, að útgerðin bæri sig
ekki með því verði, sem hrað-
frystihúsin skömmtuðu þeim
fyrir fiskinn. Hraðfrystihúsin
(S. H.) lögðu þá fram áætlan-
ir, sem ætlað var það hlutverk
að sanna það, að þau gætu ekki
greitt hærra verð, nema að þeim
væri heimilað álag á þann
gjaldeyri, sem fengist fyrir
fiskinn.
Niðurstaðan varð sú, að rík-
isstjórn og Alþingi féllust á að
heimila hraðfrystihúsunum
60% álag á helming þess gjald-
eyris, sem fengist fyrir báta-
fiskinn í svokölluðum „frjáls-
um gjaldeyri“, en 26% álag á
clearing gjaldeyri. Var með
þessu komið á hinu svonefnda
bátagjaldeyriskerfi, sem víð-
frægt er. Síðasta áætlunin, sem
S. H. hefur gert til að sanna
réttmæti bátagjaldeyrisins, er
gerð í október 1951.
Er hún nákvæm eftirlíking
af áætlun þeirri, sem send var
nefndinni 1947, og getið var
hér að framan.
Til þess að sýna fram á, hver
útkoman varð hjá hraðfrysti-
húsunum á þessu bátagjald-
eyrisbraski, verða nú tekin tvö
dæmi úr þessum áætlunum og
leiðrétt á sama hátt og 1947, og
síðan borin saman við raun-
verulegt útflutningsverð 1951
samkvæmt verzlunarskýrslum
þess árs.
Framhald á 4. síðu.

Spillingarbælin blómgast
í 2. tbl. FRJÁLSRAR
ÞJÓÐAR var skýrt frá kær-
um um fjórtán spillingar-
bæli herliðsins í Reykjavík.
Var þess sérstaklega getið,
að eitt þessara húsa stæði
við sömu götu og tveir ung-
lingaskólar bæjarins.
Lögreglustjóri skýrði blað-
inu frá því, að skólastjóri
annars skólans hefði kært
yfir þessu húsi, og ætti að
vera tekið fyrir allan ósóma
í því.
Skrif FRJÁLSRAR ÞJÓÐ-
AR um þessi mál og hreyf-
ingin, sem þau vöktu, varð
til þess, að í ýmsum þessara
„húsa“ var farið gætilegar
í sakirnar fyrst á eftir. En
nú virðist „atvinnurekstur-
inn“ hafa náð sér á strik
aftur eftir afsökunarræðu
Bjarna Benediktssonar á Al-
þingi. Mun mörgum hafa
fundizt eftir þá ræðu, að
öllu væri óliætt. Þannig er
t.d. um húsið við sömu götu
og unglingaskólarnir tveir.
Laugardaginn 18. þ.m., kl.
3,15, var eins konar „biðröð“
við þetta hús. Þrír dátar
voru á tröppunum og tveir
fyrir neðan tröppurnar. Hafa
þeir væntanlega verið að
bíða eftir því, að „pláss“
losnaði. Þetta var, um það
leyti, sem skólunum var að
ljúka þann daginn, svo að
unglingunum hefur gefizt á
að líta. — Síðastliðinn mið-
vikudag sáust þrír dátar
hverfa inn í þetta sama hús.
Aðsóknin að því virðist þess
vegna standa í sæmileg-
um blóma aftur, og væri
ekki úr vegi, að lögreglu-
stjóri gæfi því frekari gaum.

Hersetan rædd á Alþingi
Frjáls þjóð veldur ókyrrð í þingsölunum
Síðastliðinn miðvikudag var
rædd á Alþingi þingsályktun-
artillaga þeirra Rannveigar
Þorsteinsdóttur og Gísla Guð-
mundssonar um takmarkanir á
samskiptum herliðsins og ís-
lendinga. Var þetta fyrri hluti
umræðunnar og tillögunni að
því búnu vísað til nefndar.
Rannveig fylgdi tillögunni
úr hlaði. Kvað hún mikil þjóð-
ernisleg og siðferðileg vanda-
mál hafa skapazt af dvöl hers-
ins í landinu, en mikið mætti
draga úr þeim hættum, ef sam-
skiptin væru takmörkuð. Einnig
kvað hún nauðsyn til bera að
reisa skorður við því, að her-
menn gætu tekið á leigu hús-
næði í Reykjavík til lengri eða
skemmri tíma sér til stundar-
gamans. Og ekki væri heldur
útilokað, að teknar yrðu á leigu
og jafnvel keyptar íslenzkar
eignir til skemmtanahalds fyrir
herliðið, en við því yrði að sjá
í tíma. — Þá taldi Rannveig
litla bót í reglum þeim, sem
nýlega hafa verið birtar um
dvöl hermanna utan herstöðv-
anna. Væri sérstaklega tor-
tryggilegt, að hermönnum
skyldi leyft að fara ferða sinna
óeinkennisbúnum og erfitt að
sjá nokkurn annan tilgang með
því en þann, að auðvelda þeitn
að sniðganga settar reglur um
dvöl utan herstöðvanna.
Gylfi Þ. Gíslason lýsti fylgi
sínu við grundvallarsjónarmið
tillögunnar, en taldi hana
hvergi nærri nógu greinilega
orðaða eða nægilega ótvíræða.
Hann kvað hafa skapazt mikla
félagslega, þjóðernislega og
siðferðilega hættu af vist hers-
ins í landinu. Framkvæmd her-
verndarsamningsins hefði farið
illa úr hendi og á því bæri
ríkisstjórnin ábyrgð — og sú
ábyrgð væri þung.
Ennfremur tóku til máls
Jónas Árnas. og Magnús Kjart-
ansson. Lýstu þeir ýmsum af-
leiðingum hersetunnar og hætt-
um þeim, sem þjóðinni eru
búnar af völdum hennar. —
Ráðherrarnir þögðu sem fastast
við umræðuna og enginn varð
til þess að bera blak af þeim.
Rannveig og Gísli munu svo
væntanlega ekki láta sig henda
þá hneisu, að tillaga þeirra
verði svæfð í nefnd, heldur
knýja fram þinglega afgreiðslu
hennar. Og Gylfa Þ. Gíslasyni
er að sjálfsögðu innan handar
að bera fram breytingartillögur
um ótvíræðara orðalag.
★
Tveir þingmenn Sósíalista-
flokksins hafa tekið upp kröfu
FRJÁLSRAR ÞJÓÐAR um
lokun herstöðvanna og ein-
angrun hersins og flytja um
það þingsályktunartillögu. Ber
að fagna því, að slík tillaga er
komin fram. En nokkra furðu
hlýtur það að vekja, að þessir
sömu þingmenn skyldu ekki
flytja slíka tillögu á þinginu ’
fyrra. — FRJÁLS ÞJÓÐ
fagnar því, að sú hreyfing, sem
blaðið hefur vakið um þessi
mál, skuli ná svo greinilega
inn í þingsalina sem raun ber
vitni. Værðin, sem þar ríkti um
þessi mál í fyrra, er úr sögu.
Framlag Islands til
heimsmálanna
í hinum venjulegu sunnu-
dags-tilraunum sínum til að
siða íslenzku þjóðina, kemst
ritstjóri Mbl. svo að orði: —
(Reykjavíkurbréf, 19. október.
s.l.) „Ég gat þess nýlega hér,
hversu íslendingar eru því ó-
vanir að skipta sér af nokkru
því er snertir heimsmálin. Kyn-
slóð fram af kynslóð hefur lifað
hér í landinu, með þann hugs-
unarhátt, að heimsviðburðirnir
komi okkur ekkert við. Eftir
því eigum við að geta til eilifs
nóns verið hlutlausir áhorfend-
ur að öllu því, sem gerist á
sviði heimsmála og heims-
átaka.“
★
Fyrir nokkrum árum bjuggu
(Framh. á 4. síðu)